ZESTAW ZADAŃ KLINICZNYCH DO BADANIA MOWY U PACJENTÓW PO UDARACH MÓZGU
Opracowanie : Tatiana Lewicka SP CSK ŚUM im. Prof. Kornela Gibińskiego, Oddział Neurologii – Pododdział Udarowy
Katowice 2010
Wstęp
Niniejszy zestaw do badania zaburzeń mowy jest przygotowany na podstawie literatury tematu i moje doświadczenia w pracy z pacjentami.
Ponieważ w Polsce nie ma dostępnego standaryzowanego narzędzia do badania zaburzeń mowy, ocena deficytów językowych jest zazwyczaj jakościowa i subiektywna, zależy od wiedzy i doświadczenia badacza.
Najczęstszymi zaburzeniami językowymi występującymi u pacjentów po udarach mózgu są afazja i/lub dysartria. Właściwie zdiagnozowane deficyty językowe pozwalają na takie ułożenie planu terapii logopedycznej, aby pacjent odniósł jak najwięcej korzyści i miał możliwość odbudowania umiejętności komunikowania się.
Niezależnie od dostępnego zestawu zadań do diagnozy zaburzeń mowy, należy pamiętać, aby w trakcie badania wziąć pod uwagę ocenę wszystkich funkcji językowych:
W czasie badania dokonujemy także krótkiej oceny nerwów czaszkowych biorących udział w procesie mowy:
« nerw VII – twarzowy
« nerw IX – językowo-gardłowy
« nerw X – błędny
« nerw XII – podjęzykowy
ZABURZENIA MOWY U PACJENTÓW PO UDARACH MÓZGU
Afazja to spowodowana uszkodzeniem obszaru mowy półkuli dominującej mózgu całkowite lub częściowe zaburzenie mechanizmów programujących czynności porozumiewania się językowego u człowieka, który już uprzednio te czynności opanował (M.Maruszewski)
Dysartria to zespół zaburzeń oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych, spowodowanych uszkodzeniem ośrodków i dróg unerwiających aparat mówienia
(Mitrinowicz-Modrzejewska, 1971).
Typologia dysartrii wg Pruszewicza (lokalizacyjna) 1992
Dysartria korowa
występująca w wyniku uszkodzeń kory mózgu w obszarze pól wydawania głosu (korowej reprezentacji mięśni narządów mowy); przy uszkodzeniu jednej półkuli mózgu, powodującym połowicze porażenie ruchowe (np. po udarze naczyniowym), dyzartria utrzymuje się zazwyczaj tylko kilka dni i szybko ustępuje, pomimo utrzymywania się cnn VII, natomiast przy uszkodzeniach obu półkul mózgu objawy są takie same jak przy dyzartrii rzekomoopuszkowej;
Dysartria podkorowa
będąca następstwem uszkodzeń jąder podkorowych (prążkowia, gałki bladej, jądra niskowzgórzowego, jądra czerwiennego, istoty czarnej, jądra tworu siatkowatego), co powoduje zaburzenia ruchów i napięcia mięśni (dyskoordynację ruchu i napięcia mięśniowego)
Dysartria podkorowa hipokinetyczno-hipertoniczna (mowa cicha, monotonna, z wielokrotnym powtarzaniem części wypowiedzi - co określa się jako palilalię)
Dysartria podkorowa hiperkinetyczno-hipotoniczna, która towarzyszy różnego rodzaju współruchom (atetozie, pląsawicy) - zaburzenia dyzartryczne nasilają się na skutek mimowolnych ruchów mięśni twarzy i języka, zwykle przy wykonywaniu celowych czynności ruchowych i pod wpływem czynników emocjonalnych
Dysartria rzekomoopuszkowa
powstająca w wyniku uszkodzeń korowych obu półkul lub uszkodzeń dróg korowo - jądrowych; cechuje ją spastyczny niedowład mięśni artykulacyjnych - co powoduje spowolnienie mowy, trudności w tworzeniu dźwięków, zaburzenia połykania - oraz labilność emocjonalna lub zanik reakcji emocjonalnychpowstająca na skutek obwodowego niedowładu lub porażenia mięśni unerwianych przez jądra nerwów czaszkowych (V, VII, IX, X, XII); cechuje się wiotkim niedowładem mięśni artykulacyjnych, mową opuszkową, tzn. cichą, niewyraźną, zamazaną artykulacją, która ma zabarwienie nosowe
Dysartria opuszkowa
powstająca na skutek obwodowego niedowładu lub porażenia mięśni unerwianych przez jądra nerwów czaszkowych (V, VII, IX, X, XII); cechuje się wiotkim niedowładem mięśni artykulacyjnych, mową opuszkową, tzn. cichą, niewyraźną, zamazaną artykulacją, która ma zabarwienie nosowe
Dysartria móżdżkowa
powstająca na skutek uszkodzenia móżdżkowego ośrodka koordynacji mowy, co prowadzi do zaburzeń koordynacji funkcji mięśniowej, charakteryzuje się mową skandowaną, głośną, nieregularną, a czasem wybuchową
Dysartria obwodowa
będąca wiotkim porażeniem powstałym na skutek obwodowego uszkodzenia nerwów unerwiających mięśnie narządów mowy (twarzy, podniebienia, języka i krtani); w zależności od tego, który nerw jest uszkodzony utrudniona jest wymowa różnych głosek;
dyzartria obwodowa występuje też w wyniku nieprawidłowego przewodnictwa nerwowo-mięśniowego, przy nadwrażliwości skurczowej mięśni (jak w miastenii), lub obserwuje się ją w miokloniach, w których stany spastyczne mięśni uzależnione są w dużej mierze od czynników emocjonalnych.
1. MOWA SPONTANICZNA
Wstępne informacje o stanie funkcji językowych uzyskujemy w momencie pierwszego kontaktu z chorym.
Rozpoczynając badanie oceniamy:
1. stan przytomności pacjenta – przytomny, podsypiający, nieprzytomny, w kontakcie logicznym, itp.
2. orientację auto i allopsychiczną
3. sposób formułowania wypowiedzi
4. płynność mowy
5. trudność z inicjowaniem wypowiedzi
6. artykulację
7. fonację
8. prozodię
9. zawartość treściową wypowiedzi pod kątem przerw spowodowanych poszukiwaniem wyrazu, omówieniami, neologizmy. itp.
U prawie wszystkich osób praworęcznych i u większości leworęcznych afazja niepłynna może być związana ze zmianami w lewym płacie czołowym, podczas gdy afazja płynna wskazuje na uszkodzenie w tylnej części lewego płata skroniowego,dolnej części płata ciemieniowego lub w okolicy styku skroniowo-ciemieniowo-potylicznego.
Wypowiedzi z zaburzoną prozodią są monotonne, pozbawione melodii i elementów emocjonalnych.
W badaniu należy uwzględnić aprozodię ruchową, w której zaburzona jest ekspresja emocji w mowie przy zachowanym rozumieniu emocji oraz aprozodię czuciową, która zaburza rozumienie afektywnych aspektów i często jest określana jako agnozja afektywna
Badając tę pierwszą, czyli ruchową, słuchamy wypowiedzi pacjenta zwracając uwagę na akcent, melodię, itp.
Przy badaniu czuciowej aprazodii możemy wypowiadać zdanie jako pytające, rozkazujące, wyrazić głosem radość czy smutek – pacjenta prosimy o rozpoznanie stanu emocjonalnego badającego na podstawie sposobu wypowiedzi.
2. NAZYWANIE
Tę funkcję językową badamy, prosząc pacjenta o nazywanie pokazywanych przedmiotów, części ciała, kolorów.
W badaniu należy uwzględnić zarówno rzadko jak i często używane słowa, a także różne kategorie.
W czasie spontanicznej rozmowy zaburzenia nazywania mogą przejawiać się pod postacią przerw na odpowiednie dobranie słowa.
Badając u pacjenta funkcję nazywania możemy wykorzystać przedmioty konkretne dostępne w zasięgu, np. na szafce przyłóżkowej.
Sprawdzamy umiejętność rozpoznawania i nazywania przedmiotów na ilustracji, części twarzy i/lub ciała, kolory.
Zwracamy uwagę na deficyty nominacyjne (pacjent stosuje tzw. omówienia, niewerbalnie wskazuje na przeznaczenie danego przedmiotu), podanie nazwy po podpowiedzeniu pierwszej sylaby, parafazje, neologizmy, anomię. Zaburzenia rozpoznawania przedmiotów i kolorów – deficyty gnostyczne. W przypadku błędnego nazywania kolorów przeprowadzamy orientacyjny test na rozpoznawanie kolorów – wskazanie podobnego koloru w otoczeniu, różnicowanie kolorów, np. czy kolor pościeli jest taki sam jak mój długopis? czy Pani/Pana koszula ma taki kolor jak mój fartuch? ,itp.
W niniejszym zestawie do badania pacjenta są wykorzystane obrazki pochodzące z Bostońskiego Testu Nazywania
3. POWTARZANIE
...
marta_janeczek