-2-STAROŻYTNA GRECJA.docx

CHRONOLOGIA

SZTUKA STAROŻYTNEJ GRECJI      1.600 - 400 pC

OKRESY

LATA

PORZĄDKI

STYLE W CERAMICE

WIEKI CIEMNE 1.200

1.200-700

submykeński 1.200
protogemoetryczny 1.100
geometryczny 1.000

ARCHAICZNY 700

wczesnoarchaiczny 700 - 620
dojrzałego archaizmu 620 - 560
późnoarchaiczny 560 - 480

dorycki

styl orientalizujący 700
styl czarnofigurowy 600
styl czerwonofigurowy 530

KLASYCZNY 480

480 - 323
wczesnoklasyczny 480 - 445
klasyczny - peryklesowy 445 - 404
późnoklasyczny - 404 - 323

joński
koryncki

styl swobodny 470
styl bogaty 420
styl kerczeński 380

HELLENISTYCZNY 323

323 - 30

RZYMSKI 30

30 aC -

W starożytności powstały trzy główne porządki architektoniczne:
- grecki porządek dorycki, mający odmianę rzymską,
- grecki porządek joński, mający odmiany attycką, małoazjatycką i rzymską,
- grecki porządek koryncki.
W cesarskim Rzymie powstał porządek kompozytowy będący połączeniem porządku jońskiego i korynckiego, przez długi okres nie uważany za samodzielny porządek. W okresie renesansu Sebastian Serlio na podstawie traktatu Witruwiusza zdefiniował porządek toskański, przypisując go Etruskom i wiążąc go z etruską świątynią. W zasadzie więc istnieje pięć antycznych porządków.
Porządki różnią się składnikami, proporcjami i opracowaniem rzeźbiarskim elementów, ale wszystkie mają trzy strefy: podstawę, kolumnę i belkowanie.

Porządek dorycki jest jednym z pięciu porządków starożytnej architektury kamiennej (obok toskańskiego, jońskiego, korynckiego i kompozytowego), powstał ok. VII w. pne, wywodzi się bezpośrednio z architektury drewnianej i obejmuje (bez więźby dachowej): podstawę, kolumnę i belkowanie.
Podstawę tworzy stereobat, czyli spoczywający na gruncie fundament, którego górna powierzchnia nazywa się euthynetria i kilkustopniowa krepidoma, której najwyższy stopień nazywa się stylobat.
Bezpośrednio na stylobacie stoją kolumny zbudowane z trzonu i głowicy. Trzon nie jest walcem, ale zwęża się nieliniowo ku górze tworząc nieznaczne pogrubienie nazywane entazis, służące optycznej korekcie kształtu kolumny. Trzon kolumny doryckiej jest kanelowany, czyli zdobiony pionowymi wyżłobieniami nazywanymi kanelurami. We wczesnym okresie wykonywano 16-18 kanelur, później zwykle 20.
Trzon na górze zakończony jest hypotrachelionem - szyją kolumny, oddzielonej karbem nazywanym scamillus. Karby między szyją kolumny, a głowicą nazywają się anuli.
Głowica kolumny doryckiej składa się z dwóch części - spłaszczonego, odwróconego i zaokrąglonego stożka zwanego echinus i płaskiej, kwadratowej płyty zwanej abakus.
Na głowicy spoczywa dwuczęściowe belkowanie składające się z architrawu (epistylu), czyli płasko obrobionej kamiennej belki i fryzu.
Architraw od fryzu oddziela wąska listwa nazywana taenia. Pod nią, w odstępach odpowiadającyh rozstawieniu tryglifów znajdują się krótkie listwy nazywane regula, ozdobione od spodu sześcioma guzami nazywanymi guttae (jest to ślad drewnianych złączy).
Fryz zdobiony jest metopami i tryglifami.
Metopy to płaskie wypełnienia odstępów między tryglifami, które były puste, polichromowane, lub pokrywane płaskorzeźbami. Tryglify do prostokątne płyty z dwoma pełnymi i dwoma półpełnymi wyżłobieniami. Tryglify są pozostałością po elementach zakrywających zakończenia belek stropowych opartych na architrawie.
Na fryzie spoczywał geison czyli gzyms i stanowiąca wykończenie krawędzi dachu sima. Pod gzymsem znajdują się płytki zwane mutulus, ozdobione trzema rzędami po sześć guttae. Mutuli ustawione są nad tryglifami i nad metopami i mają odmianę narożnikową.
Trójkątne zamknięcie przekrycia dachowego na szczytach budowli ograniczone jest na dołu geisonem, od góry zaś dwiema ukośnymi simami. To trójkątne pole nazywa się tympanon i zdobione było kompozycjami rzeźbiarskimi.
Sima zamykająca okap dachu przerywana była otworami (rurami) odprowadzającymi wodę deszczową, z czasem ozdabianymi rzeźbami nazywanymi rzygaczami.
Otwory w okapie pod skrajnym rzędem dachówek zasłaniane były geometrycznymi, roślinnymi lub figuralnymi antefiksami. Narożniki dachu i szczyt tympanonu zdobiły akroteriony.

Odcinek architrawu podparty dwiema kolumnami tworzy przęsło.
Odległość między kolumnami (mierzona u podstawy trzonu) nazywa się intercolumnium.

Interkolumnacja określa odstępy między podporami w kolumnadzie. Opracował ją rzymski architekt Witruwiusz w I w. na podstawie analizy znanych budowlu antycznych. Stwierdził on, że jeśli kolumny oddaloe są od siebie o odległość większą niż trzy średnice, kamienny architraw pęka.
Witruwiusz wprowadził nazewnictwo odległości:
pycnostyle - 1,5 średnicy kolumny
systyle - 2 średnice kolumny
eustyle - 2 1/4 (wg Witruwiusza optymalna)
diastyle - 3 średnice
araeostyle - 4 i więcej średnic (architraw drewniany)
araeosystyle - naprzemiennie araeostyle i systyle.

Akropol (gr. górne miasto) to położona na wzgórzu część starożytnego miasta mieszcząca najważniejsze budowle kultowe i administracyjne, często ufortyfikowana, dająca schronienie i umożliwiająca obronę przed najeźdźcą. Nazwa akropolu pochodzi z języka greckiego, ale akropole powstawały również w miastach innych kultur, na Biskim Wschodzie, w Azji Mniejszej, na terenach celtyckich na kontynencie, a nawet w Brytanii. Najsłynniejszy jest oczywiście akropol ateński.

Akropol ateński - ślady zasiedlenia pochodzą z wczesnego neolitu (5000 pne). Ok. 550 pne zbudowano tu archaiczną świątynię Ateny Polias (patronki miasta). Po zwycięstwie pod Maratonem w 490 pne zbudowano tzw. Stary Partenon, zniszczony przez Persów w 480 pne. Większość słynnych budowli - Partenon, Propyleje, świątynia Ateny Nike, Erechtejon) powstała za panowania Peryklesa, w tzw. złotym wieku Aten (460-430 pne). Na Akropol prowadziła droga procesyjna biegnąca przez ateńską agorę.

PARTENON

Plan: peripteros, Porządek: dorycki, Czas budowy: 447-432 pne, Architekci: Iktinos i Kallikrates.
Świątynia bogini Pallas Atena Partenos (Ateny dziewicy). Nazwa Partenon została nadana budowli w IV w. pne przez Demostenesa. Wg jednej z teorii "partenon" to pomieszczenie, w którym corocznie cztery dziewice tkały peplos ofiarowywany bogini podczas uroczytości panatenajskich. Wybudowana w latach 447-432 pne w miejscu starej św...