Normatywne zachowania seksualne u dzieci - nowe ustalenia badawcze.pdf

(313 KB) Pobierz

ILLIAM

N. F

RIEDRICH

, J

ENNIFER

ISHER

, D

ANIEL

ROUGHTON

ARGARET

OUSTON

, C

ONSTANCE

R. S

HAFRAN

Normatywne zachowania seksualne u dzieci

– nowe ustalenia badawcze

Cel badania.

Ze względu na związek między wykorzystywaniem seksualnym a zachowaniami sek-

sualnymi, zachowania seksualne dzieci mogą wzbudzać u klinicystów niepewność. Dlatego niezwykle

ważna jest wiedza o normatywnych zachowaniach seksualnych u dzieci.

Plan badania.

Zachowania seksualne 1 114 dzieci w wieku od 2 do 12 lat były oceniane przez ich najbliż-

szych opiekunów — biologiczne bądź przybrane matki. Badacze dołożyli starań, aby próba składała się

wyłącznie z dzieci, które nie doświadczyły wykorzystywania seksualnego. Kobiety uczestniczące w ba-

daniu wypełniały liczącą 38 pozycji skalę obejmującą szeroką gamę zachowań seksualnych — Inwentarz

Dziecięcych Zachowań Seksualnych, wersja trzecia (CSBI — Child Sexual Behavior Inventory), a także

Listę Zachowań Dziecięcych (CBCL — Child Behavior Checklist) oraz kwestionariusz dotyczący poziomu

stresu w rodzinie, seksualności rodziny, dojrzałości społecznej dziecka, matczynych postaw dotyczących

seksualności oraz liczby godzin spędzanych przez dziecko

żłobku,

przedszkolu czy szkole.

Wyniki.

Zachowania seksualne okazały się związane z wiekiem dziecka, z poziomem wykształcenia

jego matki, z typem seksualności w rodzinie, z poziomem stresu w rodzinie, z przemocą w rodzinie,

a także z liczbą godzin spędzanych przez dziecko tygodniowo w placówkach opiekuńczo–oświatowych.

Przedstawiono częstość występowania zachowań seksualnych u chłopców i dziewcząt w wieku 2–5

lat, 6–9 lat oraz 10–12 lat.

Wnioski.

Dzieci, które nie doświadczyły wykorzystywania seksualnego (a dokładniej — wobec których

nie ma przesłanek do takich podejrzeń), przejawiają szeroką gamę zachowań seksualnych. Względna

częstość takich zachowań okazała się podobna, jak w dwóch wcześniejszych badaniach dotyczących

tego zagadnienia, co przemawia za wiarygodnością uzyskanych wyników.

1. Wprowadzenie

d dziesięciu lat — tj. od opubliko-

wania wyników pierwszych badań,

które wykazały związek między

wykorzystywaniem seksualnym a zachowa-

niami seksualnymi dzieci — dziecięce zacho-

wania seksualne wzbudzają coraz większe

zainteresowanie badaczy i praktyków (Ken-

dall–Tackett, Williams, Finkelhor 1993). Cho-

ciaż u dzieci, które nie były wykorzystywa-

ne również obserwuje się szeroką gamę za-

chowań seksualnych (Friedrich, Grambsch,

Broughton, Kuiper, Bielke 1991), niezbędne

są dalsze badania, które pozwoliłyby wzbo-

gacić wiedzę pediatrów–praktyków na temat

tego, jakie zachowania seksualne dzieci moż-

na uznać za normatywne.

Zachowania seksualne dzieci można po-

dzielić na kilka kategorii, z których każda

ma swój odpowiednik w zachowaniach osób

dorosłych. Są to: przestrzeganie granic oso-

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (41) 2012

NORMATYWNE ZACHOWANIA SEKSUALNE U DZIECI – NOWE USTALENIA BADAWCZE

bistych, ekshibicjonizm, zachowania zwią-

zane z rolami płciowymi, autostymulacja,

niepokój seksualny, zainteresowanie seksu-

alnością, natarczywość seksualna, wiedza

seksualna oraz zachowania voyeurystycz-

ne (Friedrich, Grambsch, Broughton, Kuiper,

Bielke 1991). Pojęcie granic osobistych odno-

si się do przestrzeni interpersonalnej zacho-

wywanej przez większość osób. Małe dzieci,

które dopiero się uczą przestrzegania norm

kulturowych dotyczących dystansu inter-

personalnego, mogą przysuwać się zbyt bli-

sko innych osób, ocierać się o nie bądź też

bez skrępowania dotykać piersi matki lub

genitaliów ojca.

Dziecięce zachowania ekshibicjonistycz-

ne — celowe obnażanie się przed innymi

dziećmi lub przed dorosłymi — może tak-

że

przyjmować formę zabawy w lekarza. Za-

chowania związane z rolami płciowymi od-

zwierciedlają rozwój zainteresowań i zacho-

wań typowych dla danej płci (Golombok,

Rust 1993), zaś autostymulacja obejmuje ma-

sturbację oraz dotykanie lub pocieranie róż-

nych części ciała w celu osiągnięcia przyjem-

ności.

Dzieci mogą przejawiać nadmierne zaże-

nowanie lub niepokój na widok oznak czu-

łości

między rodzicami bądź innymi osoba-

mi. Niektóre dzieci przeciwnie — są bardzo

otwarte i zainteresowane kwestiami związa-

nymi z seksualnością, między innymi prze-

jawiają zainteresowanie płcią przeciwną

oraz

ﬁ

lmami czy programami telewizyjnymi

przeznaczonymi dla starszych odbiorców.

Ostatnio poświęca się dużo uwagi natar-

czywości seksualnej, zwłaszcza w kontekście

rosnącej

świadomości

faktu,

że

dzieci mogą

podejmować wobec swych rówieśników za-

chowania nacechowane przymusem sek-

sualnym (Friedrich, Luecke 1988). Bardziej

normatywne przykłady tej grupy zachowań

obejmują dotykanie intymnych części ciała

innego dziecka. Wiedza seksualna to podsta-

wowe wiadomości dziecka dotyczące seksu-

alności i zachowań seksualnych. Dowiedzio-

no,

że

poziom tej wiedzy zmienia się wraz

z wiekiem dziecka oraz jest związany z po-

ziomem wykształcenia jego rodziców (Gor-

don, Schroeder, Abrams 1991). Zachowania

voyeurystyczne, prawdopodobnie stanowią-

ce jedną z odmian zainteresowania dziecka

seksualnością, mogą się przejawiać podej-

mowaniem prób podglądania nagich bądź

częściowo ubranych dzieci lub dorosłych.

Najczęściej stosowana metoda oceny za-

chowań seksualnych u dzieci opiera się na

relacjach rodziców. Na przykład rodzice

ujawniają,

że

30–45% dzieci w wieku poni-

żej

dziesięciu lat przynajmniej raz dotyka-

ło

piersi bądź genitaliów matki (Rosenﬁeld,

Bailey, Siegel, Bailey 1986). Z relacji rodziców

wynika też,

że

rozwój zainteresowań i za-

chowań typowych dla przedstawicieli danej

płci nasila się już w wieku przedszkolnym,

a starsze dzieci w coraz większym stopniu

przyjmują kulturowe role płciowe (Golom-

bok, Rust 1993). W Inwentarzu Dziecięcych

Zachowań Seksualnych (CSBI) — narzędziu

opierającym się na spostrzeżeniach rodziców

— rodzice dzieci wykorzystywanych seksu-

alnie na ogół przypisują swym dzieciom roz-

maite zachowania seksualne częściej niż ro-

dzice dzieci wolnych od takich doświadczeń.

Jednakże wszystkie uwzględnione w tym

narzędziu zachowania seksualne zostały

wymienione przynajmniej przez część tych

rodziców, którzy nie mieli podstaw, by po-

dejrzewać,

że

ich dzieci mogły doświadczyć

wykorzystywania (Friedrich, Grambsch, Da-

mon i in. 1992; Friedrich 1993).

Kilka badań opierało się na relacjach

pracowników

żłobków,

przedszkoli i szkół.

W jednym z nich zapytano 54 opiekunów

żłobkach

i nauczycieli przedszkolnych

o zachowania seksualne dzieci w wieku 1–3

lat oraz 4–6 lat (Phipps–Yonas, Yonas, Turner,

Kamper 1993). Najbardziej regularne okaza-

ły

się różnice związane z wiekiem — na przy-

kład badani oceniali,

że

dzieci z najmłodszej

badania

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (41) 2012

NORMATYWNE ZACHOWANIA SEKSUALNE U DZIECI – NOWE USTALENIA BADAWCZE

grupy przejawiają najmniejsze skrępowanie

własną nagością. Z relacji badanych wynika-

ło

też,

że

większość dzieci w wieku od 4 do 6

lat (przynajmniej od czasu do czasu) sponta-

nicznie wchodzi ze sobą w interakcje o cha-

rakterze seksualnym. Osoby badane dodają

też,

że

dzieci z tej grupy wiekowej naśladują

zachowania seksualne, które zaobserwowały

lub o których słyszały. Pracownicy szwedz-

kich

żłobków

i przedszkoli oceniają częstotli-

wość zachowań natarczywych i aktów auto-

stymulacji jako stosunkowo niewielką, a ów

wynik pokrywa się rezultatami badań prze-

prowadzonych przy użyciu CSBI (Lindblad,

Gustafsson, Larsson, Lundin 1995).

W badaniach nad normalnymi zachowa-

niami seksualnymi u dzieci wykorzystywa-

no także retrospektywne samoopisy osób

badanych. Lamb i Coakley (1993) przeprowa-

dzili wywiady ze studentkami pierwszych

lat college’u, pytając je o wspomnienia doty-

czące dziecięcych zabaw seksualnych (śred-

ni wiek = 7,5 lat, odchylenie standardowe =

2,0). Z punktu widzenia porównania z wyni-

kami badań przeprowadzonych za pomocą

CSBI szczególnie istotny wydaje się fakt,

że

— jak wynika z odpowiedzi badanych stu-

dentek — 14% w dzieciństwie całowało się z

innym dzieckiem; 26% obnażało się; 15% do-

tykało swoich narządów płciowych w ubra-

niu; 17% dotykało swoich genitaliów bez

ubrania; 6% manipulowało przedmiotami

w okolicy genitalnej; 4% doświadczyło kon-

taktów oralno–genitalnych. Warto dodać,

że

rodzice badani przy użyciu CSBI wska-

zywali na większą częstość niektórych spo-

śród

tych zachowań. Na przykład 38,4% ro-

dziców ujawniło,

że

w ciągu ostatnich 6 mie-

sięcy ich dziecko przynajmniej raz dotykało

swoich narządów płciowych. Można z tego

wnioskować,

że

w wypadku części zacho-

wań rodzice mogą być bardziej wiarygod-

nymi

źródłami

informacji niż dzieci, zwłasz-

cza jeśli oceniają zachowania przejawiane

przez dziecko tuż przed badaniem (Fried-

rich, Grambsch, Broughton, Kuiper, Bielke

1991). Im częściej zabawy seksualne dzieci

obejmowały doświadczenia z przedstawicie-

lami płci przeciwnej, tym rodzice byli bar-

dziej skłonni oceniać je jako manipulacyjne

lub nacechowane przymusem.

Zważywszy na konieczność pogłębienia

naszej wiedzy o normatywnych zachowa-

niach seksualnych u dzieci oraz o zależnoś-

ciach zachodzących między takimi zachowa-

niami a okolicznościami

życiowymi

innymi

niż wykorzystywanie seksualne, zmodyﬁko-

wano CSBI w taki sposób, aby stał się bardziej

zrozumiały (przystępny) oraz aby opisane

w nim zachowania były jak najlepiej sprecy-

zowane. Stopień czytelności (przystępności)

narzędzia ustalono na poziomie piątej kla-

sy szkoły podstawowej (przy użyciu pod-

ręcznika gramatyki). Wykorzystana w tym

badaniu trzecia (najnowsza) wersja CSBI

uwzględniała także wyniki badań przepro-

wadzonych za pomocą dwóch poprzednich

wersji. Wreszcie, badanie zostało przeprowa-

dzone na większej niż dotychczas, zróżni-

cowanej etnicznie próbie dzieci w wieku od

2 do 12 lat. Były to dzieci, w których wypad-

ku rodzice nie mieli

żadnych

podstaw, aby

podejrzewać wykorzystywanie seksualne.

Dodatkowo w trakcie badania zgromadzo-

no dane dotyczące badanych dzieci oraz ich

rodzin, aby później przeanalizować związek

między tymi zmiennymi a zachowaniami

seksualnymi dzieci.

badania

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (41) 2012

NORMATYWNE ZACHOWANIA SEKSUALNE U DZIECI – NOWE USTALENIA BADAWCZE

2. Metodologia

2.1. Próby

Badane próby pochodziły z dwóch ame-

rykańskich stanów: Minnesoty (2 grupy

Próby z Minnesoty

Osoby badane dobrano spośród rodzin,

które korzystały z usług poradni pediatrycz-

nej (N = 723) bądź poradni medycyny ro-

dzinnej (N = 111), działających w ramach

dużej, interdyscyplinarnej placówki podsta-

wowej opieki zdrowotnej

świadczącej

usłu-

gi dla mieszkańców jednego z niewielkich

miast w stanie Minnesota i jego najbliższej

okolicy. W badaniu mogły uczestniczyć ro-

dziny mające przynajmniej jedno dziecko

w wieku od 2 do 12 lat. Matki były zaprasza-

ne do udziału w badaniu w poczekalniach

obu tych poradni, a ich naborem zajmowa-

ła

się specjalnie przeszkolona asystentka ze-

społu badawczego. Do uczestnictwa w ba-

daniu zaproszono wyłącznie matki, których

98,1% stanowiły matki biologiczne, a po-

zostałe (niespełna 2%) — macochy i matki

adopcyjne. Z każdej rodziny wybierano tyl-

ko jedno dziecko w wieku od 2 do 12 lat —

na ogół to, które w dniu naboru było z matką

w poradni.

W procesie dobru próby normatywnej

istotne było wykluczenie dzieci, co do któ-

rych istniały jakiekolwiek podejrzenia lub

dowody,

że

doświadczyły one wykorzysty-

wania seksualnego. Wszystkie matki poin-

formowano ustnie,

że

badanie, w którym

mają uczestniczyć, dotyczy zachowań dzieci,

między innymi zachowań seksualnych. In-

formację tę powtórzono w formularzu zgody

na uczestnictwo w badaniu, o którego prze-

czytanie i podpisanie poproszono wszystkie

badane kobiety. Ponadto w kwestionariuszu

CSBI matkom zadano dwa dodatkowe pyta-

nia dotyczące podejrzewanego lub potwier-

dzonego wykorzystywania seksualnego. Po-

proszono je o udzielenie odpowiedzi „tak”

lub „nie” na pytanie o to, czy istnieją jakie-

kolwiek powody, aby podejrzewać,

że

dzie-

cko mogło paść oﬁarą wykorzystywania albo

czy kiedykolwiek dowiedziono, iż tak się sta-

ło,

a jeśli tak — w jakim wieku było wówczas

dziecko. Wreszcie z 34 matkami z Minneso-

ty przeprowadzono krótki wywiad telefo-

niczny, w którym poproszono je o pogłębie-

nie odpowiedzi na jedno z pytań kwestiona-

riusza CSBI dotyczące któregoś z zachowań

seksualnych dziecka. Na ogół matki te wska-

zały przynajmniej jedno nietypowe zacho-

wanie dziecka. W trakcie wywiadu każdą

z tych matek ponownie zapytano o to, czy

znany im jest jakikolwiek powód, aby podej-

rzewać,

że

ich dziecko mogło paść oﬁarą wy-

korzystywania seksualnego.

Żadna

z nich

nie udzieliła odpowiedzi różniącej się od

wcześniejszych deklaracji. Wszystkie te fak-

ty przemawiają za skutecznością zastosowa-

nej procedury przesiewowej. Pomimo tego

nie można wykluczyć,

że

w próbie norma-

tywnej znalazła się pewna liczba dzieci, któ-

re w przeszłości doświadczyły wykorzysty-

wania seksualnego.

O udział w badaniu poproszono 1 003

matki, z których 945 wyraziło zgodę na

uczestnictwo (wskaźnik pozytywnych reak-

cji na prośbę o udział w badaniu wyniósł za-

tem 94,2%). Z tej grupy wyłączono 46 dzieci

ze względu na niedawne korzystanie z po-

mocy psychologicznej, 11 — z powodu opóź-

dzieci) i z Kalifornii (kilka grup). Poniżej opi-

szemy kolejno każdą z nich.

badania

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (41) 2012

NORMATYWNE ZACHOWANIA SEKSUALNE U DZIECI – NOWE USTALENIA BADAWCZE

nienia w rozwoju umysłowym dziecka oraz

6 — ze względu na niepełnosprawność

ﬁ

zyczną. Trzydzieścioro dwoje (3,4%) dzieci

wykluczono z próby z powodu podejrzewa-

nego bądź potwierdzonego wykorzystywa-

nia seksualnego. Wreszcie, w analizie zgro-

Próby z Los Angeles

Próby te składały się z 280 dzieci w wie-

ku od 3 do 6 lat, pochodzących z publicz-

nych i prywatnych przedszkoli zlokalizowa-

nych w Los Angeles. Dyrekcja przedszkoli

zezwoliła badaczom na nabór ochotniczek

(matek), które wyrażą zgodę na udział w ba-

daniu dotyczącym zachowań dzieci, mię-

dzy innymi zachowań seksualnych. Mat-

ki wypełniały kwestionariusz CSBI w ma-

łych

grupach lub indywidualnie. W próbie

znalazło się trzynaście par rodzeństwa; we

wszystkich pozostałych przypadkach oce-

niano zachowania jednego dziecka z danej

rodziny. Rodzice otrzymali wynagrodzenie

za udział w badaniu.

W analizie danych nie uwzględniono

łącz-

nie — z różnych powodów — 19% (N = 53)

dzieci, których matki wypełniły kwestiona-

riusze. Jedenaścioro dzieci zostało wyklu-

czonych z próby z powodu podejrzewanego

bądź potwierdzonego wykorzystywania sek-

sualnego, 16 — z powodu niepełnych odpo-

wiedzi w kwestionariuszu, 13 — ze względu

na wiek, 9 — z powodu upośledzenia umy-

słowego lub

ﬁ

zycznego, a kolejnych 4 — z in-

nych powodów. Badacz był obecny w trak-

cie wypełniania kwestionariusza przez mat-

madzonego materiału uwzględniono jedy-

nie całkowicie wypełnione formularze CSBI,

wykluczając 51 kwestionariuszy. Niektóre

osoby badane zostały wyłączone z więcej

niż jednego powodu. Ostatecznie próba li-

czyła 834 dzieci.

ki badanych dzieci, aby odpowiadać na ich

pytania, co pozwoliło na wyłączenie z pró-

by kolejnych dzieci wykorzystywanych sek-

sualnie.

Ponieważ między matkami z Minnesoty

i z Los Angeles nie stwierdzono różnic pod

względem

średniego

stopnia, w jakim zga-

dzały się z pozycjami kwestionariusza, obie

próby połączono.

Łączna

próba liczyła 1 114

dzieci i trafnie odzwierciedlała populacyj-

ne zróżnicowanie pod względem płci (49,7%

stanowiły dziewczynki) oraz przynależności

rasowej (77,7% stanowiły dzieci rasy białej,

7,7% — dzieci rasy czarnej, a 11,6% — dzie-

ci pochodzenia latynoskiego). Badana pró-

ba cechowała się większym zróżnicowaniem

pod względem poziomu dochodów rodzi-

ny i przynależności rasowej niż dwie próby

normatywne, na których przeprowadzono

wcześniejsze badania (Friedrich, Grambsch,

Broughton, Kuiper, Bielke 1991; Friedrich

1993), przy czym w jej skład wchodziło wię-

cej dzieci o niskim statusie ekonomicznym

oraz więcej dzieci rasy czarnej i pochodze-

nia latynoskiego. Szczegółową charaktery-

stykę demograﬁczną

łącznej

próby norma-

tywnej przedstawiono w tabeli 1.

badania

Dziecko krzywdzone

•

nr 4 (41) 2012

Plik z chomika:

Klaryssas

Normatywne zachowania seksualne u dzieci - nowe ustalenia badawcze.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: