Chronologia Europejska Przełomu XVI i XVII wieku (istotne uzupełnienie do stosunków Polska – Rosja w XVII wieku) - Leszek Mioduchowski
Przedstawiamy tutaj jako uzupełnienie artykułów poświęconych stosunkom Polski i Rosji w XVII wieku:
· Papiestwo i narodziny nienawiści polsko-rosyjskiej, czyli jeszcze o latach 1610 – 1612 i o Kontrreformacji
· Reconciliation Poland – Russia, back in the years of 1610 – 1612 and the Counter-Reformation [ENG]
· Rosja w polskiej niewoli: Dwie półprawdy, czyli cała nieprawda o Kłuszynie i Polakach na Kremlu w 400 rocznicę bitwy.
Chronologię Europejską, która w sposób szczególny uwypukla, jak ważki to był czas dla I Rzeczpospolitej i w jaki sposób krok po kroku doprowadzono Polskę do stoczenia się po równi pochyłej ku rozbiorom. Materiał przesłał Leszek Mioduchowski.
________________________________◦☼◦________________________________
Chronologia Europejska przełomu XVI i XVII wieku jako szerokie tło dziejów Rzeczpospolitej tego okresu (najbardziej znaczącego dla nas Polaków)
Leszek Mioduchowski
1397-1523 – unia kalmarska (Kalmar – miasto i port w południowo-wschodniej Szwecji) – jedność polityczna łącząca Norwegię z Islandią, Danię i Szwecję. Podczas trwania unii (do 1523 roku) państwa ją tworzące zachowywały (teoretycznie) swą polityczną niezależność, ale przy wspólnym władcy. W praktyce jest to okres dominacji Danii. Ostatni w czasie trwania unii kalmarskiej król Danii Chrystian II przesadził w "działaniach integracyjnych" – bardzo drastycznych (1520) po koronacji w Sztokholmie, co spowodowało wybuch niezadowolenia w Szwecji, zakończony wystąpieniem jej z unii pod władzą nowej dynastii – Wazów (sam zresztą stracił wkrótce władzę w Danii).
1453 – upadek Konstantynopola (ostatni cesarz Konstantyn XI Dragazes) – symboliczna data początku epoki Odrodzenia (Renesansu). Złożony i bogaty proces zmian w obszarze kultury obejmujący całą Europę. Ściśle związany z nim humanizm (renesansowy) – ruch filozoficzny, kulturalny i moralny powstały w XV w we Włoszech, zmierzający do odrodzenia znajomości literatury antycznej i języków klasycznych – greki i łaciny (kultury antyku). Łacina językiem intelektualistów w całej Europie.
Zapoczątkowany został bardzo intensywny proces integracji europejskiej na bazie tęsknoty za wielkim wzorcem kultury Antyku. Oddziaływał on na elity europejskie wieloma kanałami: powstającą właśnie w całej Europie siecią uniwersytetów, zyskujących na znaczeniu nie tylko naukowym; upowszechnieniem się łaciny klasycznej (najpierw w środowisku uniwersyteckim, a potem w elitach szlacheckich) jako uniwersalnego środka porozumienia między elitami różnych państw europejskich; dostrzeganie przez elity wielkich korzyści wynikających z międzynarodowej wymiany towarowej (w tle z rozwojem środków produkcji). "Całościowemu" spojrzeniu na Europę sprzyjały wielkie odkrycia geograficzne oraz początek kolonizacji Nowego Świata. Kościół katolicki hamował raczej integrację powyższego rodzaju, słusznie obawiając się utraty wpływów. Pojawienie się reformacji, a później kontrreformacji, bardzo wyhamowało "energetycznie" te tendencje integracyjne. Jednakże aż do wielkich konfrontacji zbrojnych reformacji i kontrreformacji, mających miejsce na przełomie XVI i XVII oraz w ciągu XVII wieku we Francji, Cesarstwie Niemieckim i w Rzeczpospolitej – modne były "unie". Właściwie rozmowy pokojowe, kończące prawie każdy konflikt w tym czasie, to "unia po wsze czasy", jako droga do powstania zjednoczonej Europy. Rozpadały się one już po kilku latach. Dostrzeganym bardzo pozytywnie wyjątkiem była "Unia Lubelska", bardzo udana, z wielkimi (pokojowymi!!!) perspektywami na wschód (Moskwa) i północ (Szwecja).
Karol V (ur. 24 lutego 1500, zm. 21 września 1558) - cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego w latach 1519-1556, z dynastii Habsburgów, król Niderlandów, Hiszpanii w latach 1516-1556 jako Karol I Hiszpański. Najstarszy syn Filipa I (syna Maksymiliana I i Marii, księżnej Burgundii) i Joanny Szalonej (córki Ferdynanda II Aragońskiego i Izabeli I Kastylijskiej).
W integracyjne tendencje europejskie wpasowało się powstanie wielkiego tworu społecznego pozostającego pod jedną władzą Karola Habsburga – władca Cesarstwa – jako Karol V, Hiszpanii – Karol I, król Niderlandów, władca licznych ziem na półwyspie apenińskim, enklaw w Afryce oraz całego Nowego Świata.
1517 – wystąpienie Marcina Lutra; Ulrich Zwingli (1519); Jan Kalwin (1535). Z wielkiej liczby wyłoniły się dwie główne grupy zreformowanego chrześcijaństwa: Kościół ewangelicko-augsburski (luterański) i (na bazie porozumienia Kalwina z zwinglianami – 1549) Kościół ewangelicko-reformowany.
1527 – król Danii – Fryderyk I ogłosił równouprawnienie wyznania katolickiego i protestanckiego.
1529 – 1572 – Zygmunt August królem Rzeczpospolitej.
27.09.1540 – papież Paweł III zatwierdza męski zakon apostolski Kościoła rzymskokatolickiego – Towarzystwo Jezusowe (Jezuici). Założyciel – św. Ignacy Loyola. Data założenia – 1534. Data zatwierdzenia – 1539. Kasacja w 1773 r.
Założone do walki z reformacją, akcentowanie posłuszeństwa wobec papieża i przełożonych.
Jak pisał Ignacy Loyola – trzeba być zawsze gotowym uwierzyć, że to co ja widzę jako białe jest czarne, jeśli tak to określi Kościół Hierarchiczny. W dziełach swej doktryny programowej jezuici dawali sobie prawo do usuwania (wszelkimi środkami) przedstawicieli najwyższych ośrodków władzy na całym świecie, przeciwstawiających się panowaniu katolicyzmu. Niestety z tego "prawa" wielokrotnie korzystali praktycznie. Byli zwolennikami inkwizycji, wyznawali zasadę, że "cel uświęca środki". Pisze się o nich, że obłuda i zakłamanie były nieodłączne od ich działalności.
Wraz z zatwierdzeniem reguły Towarzystwa Jezusowego Kościół Katolicki odstąpił od jednej ze swoich podstawowych zasad. Była to fundamentalna zasada , obowiązująca od samego początku powołania kościoła powszechnego, walki z "czarami" i wszelkiego typu "czarodziejstwem". Wielkie sukcesy reformacji skłoniły papieża Pawła III do sięgnięcia po "ostateczne rezerwy". Każdy kto zna choć trochę głębiej temat rozwoju wewnętrznego, wie o tzw. "mocach". "Moce jogiczne", to pewnego typu tajemnicze właściwości, pojawiające się w trakcie rzeczywiście praktykowanej konkretnej techniki rozwoju wewnętrznego. Normalnie traktuje się je jako przeszkody i zalecane jest ich unikanie. Ignacy Lojola wraz z grupą zapaleńców (kilku Hiszpanów, jeden Portugalczyk i jeden Francuz) postanowili te "jogiczne siddhi" wykorzystać. Innymi słowy postanowili zaprzęgnąć "czary" do walki z reformacją. Opracowali "Regułę" szczegółowo – wszyscy mieli odpowiednie predyspozycje i doświadczenie. Jeździli po świecie, mieli za sobą pielgrzymki do Ziemi Świętej, mieli "doświadczenia mistyczne". Złożyli w Rzymie odpowiednią propozycję, ale wcale nie byli pewni, czy nie zajmie się nimi Inkwizycja. Mieli szczęście... Otrzymali najpierw kontrolne zielone światełko, a potem pełne wsparcie od Stolicy Apostolskiej.
A potem przyszły sukcesy – te spektakularne, w postaci udanych zamachów na wybitne jednostki obozu przeciwników kościoła katolickiego – władców, dowódców wojskowych, polityków, intelektualistów. Jezuici byli tak groźni w swej konsekwencji i skuteczności, że wkrótce zostali wyproszeni z większości krajów Europy (najczęściej decyzją miejscowych parlamentów). Jednym z nielicznych miejsc, gdzie utrzymali się do kasacji, była Rzeczpospolita. Ciekawa rzecz – usunięcie jezuitów z Rzeczpospolitej planowała szlachta przygotowująca detronizację Zygmunta III. Później też postulat ten miał wielu zwolenników i był wielokrotnie wysuwany.
1548(3)-1563 – sobór trydencki, kontrreformacja.
1553-1610 – Henryk IV Burbon, król Navarry od 1562, a od 1589 król Francji. Początkowo był zwolennikiem i przywódcą hugonotów; aby zostać królem francuskim musiał przejść na katolicyzm.
W 1598 r. wydał edykt nantejski, który przyznał hugonotom wolność wyznania i swobody polityczne. Henryk IV, wydając ten dokument, przyczynił się do zakończenia ponad 30-letniej wojny domowej we Francji. Podniósł z upadku i doprowadził do rozkwitu państwo francuskie. 14.V.1610 – fanatyczny katolik związany z jezuitami, Francois Ravaillac, zasztyletował króla Francji Henryka IV.
1565 – Stanisław Hozjusz sprowadza jezuitów do Rzeczpospolitej. Uparcie zwalczał poglądy Andrzeja Frycza Modrzewskiego i przez interwencję Hozjusza pierwsze wydanie dzieła De Republica emendanda ukazało się bez dwóch najcenniejszych ksiąg. Hozjusz (zgodnie z doktryną polityczną jezuitów) posunął się nawet do tego, iż zorganizował nieudany zamach na Frycza (Frycz uskarża się na to w swym dziele „O Kościele księga druga”).
Założył w Braniewie w 1565 pierwsze kolegium jezuickie w Polsce. Hozjusz jest przykładem załamania się renesansowego humanizmu. Wykształcony humanista, przyjaciel Erazma z Rotterdamu, oddał bez reszty zgromadzony w ten sposób potencjał – jezuitom, na płaszczyźnie europejskiej i polskiej. Renesans "napompował Europę wielką energią (być może pochodzącą właśnie od Antyku), a ta wylała się w trzech kierunkach: Fanatyzmu reformatorskiego; fanatyzmu kontrreformacji oraz w formie rzeczywistego Rozwoju wielkich grup ludzkich.
Z tego trzeciego kierunku skorzystali Anglicy (Cromwell). Mieli łatwiej, bo UK leży na wyspach i nie wpuszczono tam jezuitów (choć i tu jezuici przeprowadzili nieudany zamach na króla Jakuba I w Londynie) . Europa miała gorzej. Drugi z kolei zamach na króla Francji Henryka IV powiódł się i konieczne tutaj zmiany społeczne musiały się odsunąć o 200 lat z górą, a cała Europa zapłaciła za nie znacznie wyższą cenę.
Symptomatyczne są losy dwóch najważniejszych polskich jezuitów – Andrzeja Boboli i Piotra Skargi. Obaj tragicznie zakończyli czas swojej ziemskiej aktywności.
Andrzej Bobola 16 maja 1657 podczas powstania Chmielnickiego dostał się we wsi Mohilno w ręce Kozaków i został przez nich uśmiercony. Jego zwłoki jezuici zabalsamowali i do dzisiaj nie poddają się one zupełnie procesom rozkładu. Zmumifikowane zwłoki Boboli przez długie lata otaczane były czcią w kościele parafialnym w Połocku.
W 1922 bolszewicy zabrali je jako osobliwość (z racji dobrego stanu mumifikacji) do Gmachu Higienicznego Wystawy Ludowego Komisariatu Zdrowia (nie wykluczone, że okoliczność ta zaowocowała decyzją o mumifikacji zwłok wodza rewolucji Włodzimierza Lenina). W maju 1924 zwłoki Andrzeja Boboli przekazano Stolicy Apostolskiej. Od 17 czerwca 1938 znajdują się w Warszawie. 17 kwietnia 1988 złożono je w nowo wybudowanym Sanktuarium św. Andrzeja Boboli przy ul. Rakowieckiej.
Piotr Skarga zmarł 27 września 1612 w Krakowie, został pochowany w kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie, gdzie jego płyta grobowa znajduje się przed wielkim ołtarzem. Oględziny zwłok przeprowadzane w końcu XX w. przez watykańską komisję dla celów beatyfikacji wykazały, „że Skarga mógł zostać pochowany żywcem, w stanie śmierci klinicznej lub letargu. Świadczyły o tym uszkodzenia kości palców. Te obrażenia sam mógł sobie zadać, oprzytomniawszy w grobie”. Proces beatyfikacyjny został wstrzymany.
1569 – Unia Lubelska, rzadki przykład skutecznego przeprowadzenia unii w Europie tego okresu, zakończonego pełnym sukcesem. Okres Odrodzenia, to czas wielkiej "tęsknoty" elit europejskich do łączenia się dużych grup społecznych. Odkrycie spuścizny Antyku i rozpowszechnienie jego idei wraz z rozpowszechnieniem się wśród elit łaciny i greki, zwróciło uwagę na istnienie w ostatniej fazie Antyku, wielkiego organizmu gospodarczo-politycznego – Imperium Rzymskiego. Wśród władców i elit czasu Odrodzenia modny był temat "unii". Podejmowano wiele dwustronnym prób, jednak efekty były nietrwałe. Właśnie w duchu tego procesu było powstanie wielkiego organizmu politycznego złączonego osobą władcy – Karola V, obejmującego Cesarstwo Niemieckie, Niderlandy, Hiszpanię, południową i częściowo północną Italię oraz pojedyncze obszary północnej Afryki. To właśnie ten twór społeczny zapoczątkował sukcesywne opanowywanie Nowego Świata. Wiele grup społecznych nabrało wówczas zaufania do wspólnych przedsięwzięć.
Takim udanym przykładem, na bazie tego ogólnoeuropejskiego dążenia – na większą skalę było powołanie w Lublinie do życia tworu państwowego złożonego z wielu różnorodnych grup ludzkich. Powstałe państwo, niejednorodne wyznaniowo (gdzie katolicy, stanowiący największą grupę wyznaniową, nie byli większością), i narodowo (Polacy, Niemcy, Litwini, Rusini), trafiło na bardzo korzystne zewnętrzne warunki ekonomiczne. Zapotrzebowanie na każdą ilość produkowanych tu dóbr, drożne i rozwijane rzeczne szlaki transportowe, duży i sprawnie to wszystko obsługujący wielki port – Gdańsk, stworzyło warunki do szybkiego wzrostu gospodarczego. Istotne różnice pomiędzy poszczególnymi składnikami Rzeczpospolitej odchodziły na plan dalszy, państwo się szybko integrowało. Sprzyjało to bardziej swobodnemu podejściu ludzi wolnych do wiary i do rozwoju protestantyzmu, dalekiego jednak od ortodoksji.
Nie wszystkim podobał się taki kierunek zmian, a już wkrótce ortodoksyjni katolicy otrzymali potężne, niesamowicie skuteczne i bardzo precyzyjnie i bezwzględnie działające narzędzie – Towarzystwo Jezusowe w Rzeczypospolitej. Jedną z przyczyn niezwykłej wręcz skuteczności działania jezuitów tego okresu, była do perfekcji doprowadzona umiejętność pozyskiwania wybitnie rozwiniętej młodzieży i maksymalnie optymalne rozwijanie tego potencjału w duchu pełnego, poddańczego wręcz podporządkowania jednostki swej strukturze.
Jest wysoce prawdopodobne, że tak wydolny intelektualnie twór (nie była to duża grupa, ale składająca się z wybitnych intelektualnie jednostek) po rzetelnej i gruntownej analizie, doszedł do wniosku niemożliwości utrzymania w dłuższej perspektywie czasowej, zmieniającej się w opisanych wyżej kierunkach Rzeczpospolitej, pod kontrolą władzy katolickiej. Dlatego podjęto decyzję o doprowadzeniu do jej rozbicia.
Drogami rozwiązania tego problemu było oddanie Moskwie części wschodniej (prawosławnej) i fizyczna likwidacja wewnętrznej części reformatorskiej, nie licząc się z możliwością totalnego wycieńczenia pozostałych w ten sposób szczątków Rzeczpospolite.
Spoglądając na dalszą część "Chronologii.." zobaczymy, że po dynamicznych, pełnych nieoczekiwanyc...
karonet22