Załącznik Nr 1
do Zarządzenia Nr 2/2007
z dnia 12.01.2007 r.
INSTRUKCJA
BEZPIECZNEJ PRACY Z MATERIAŁEM BIOLOGICZNYM
1. Cel instrukcji
Instrukcja zawiera opis postępowania z materiałem biologicznym na wszystkich etapach postępowania diagnostycznego:
- przed laboratoryjnego
- przed analitycznego
- analitycznego
- po analitycznego
Instrukcja dotyczy wszystkich pracowników narażonych na kontakt z czynnikami zakaźnymi obecnymi w materiałach biologicznych pochodzących od pacjentów.
Instrukcja dotyczy również pracowników, którzy mają kontakt z materiałem biologicznym pochodzenia zwierzęcego.
2. Obowiązujące zasady w pracowniach - dokumentacja
· Każdy pracownik zaczynający pracę w placówce medycznej / naukowej powinien być przeszkolony z zagadnień dotyczących zagrożeń związanych z materiałem biologicznym.
· Szkolenie dotyczy całego personelu mającego kontakt z materiałem potencjalnie zakaźnym:
- bezpośredni kontakt z pacjentem – pobieranie materiału do badań diagnostycznych,
- bezpośredni kontakt ze zwierzętami – pobieranie materiału do badań,
- kontakt z materiałem biologicznym - sprzątanie, transport, diagnostyka laboratoryjna, utylizacja
· Plan szkoleń personelu – z uwzględnieniem zakresu i częstości szkoleń dla poszczególnych grup tematycznych.
· Dokumentacja szczepień ochronnych – wpis w akta osobowe pracownika.
· Pobieranie i transport materiałów biologicznych do badań diagnostycznych – zgodnie z procedurami.
· Przyjmowanie materiału do badań diagnostycznych (także z terenu) - zgodnie z procedurami.
· Przygotowanie próbek z materiałem zakaźnym do analizy, użycie sprzętu i aparatury – szczegółowo opisane.
· Zasady racjonalnego użycia sprzętu ochrony osobistej oraz bezpieczeństwa i higieny pracy w laboratorium medycznym - zgodnie
z procedurami.
• Zasady postępowania z materiałem i sprzętem skażonym po wykonaniu badania, ew. w wypadku skażenia środowiska – zgodnie z procedurami
3. Ogólne zasady bezpiecznej pracy z materiałem biologicznym
Każdy pracownik medycznego laboratorium diagnostycznego narażony jest zawodowo na kontakt z czynnikami zakaźnymi obecnymi w materiałach biologicznych pochodzących od pacjentów.
Szczególnie niebezpiecznymi, potencjalnie zakaźnymi materiałami są krew, jej pochodne i inne płyny ustrojowe, nasienie, wydzieliny, a także inne materiały zawierające domieszkę krwi.
Materiały te mogą zawierać czynniki zakaźne mimo braku objawów chorobowych u pacjenta,
dlatego każdy materiał powinien być traktowany jako zakaźny, a procedura postępowania diagnostycznego od momentu pobrania do likwidacji materiału oraz mycia szkła i sprzętu laboratoryjnego powinna odpowiadać warunkom zabezpieczenia pracownika i otoczenia przed skażeniem (tak jak w postępowaniu przy zakażeniu HBV i HIV).
· Szkolenie pracowników.
Każdy pracownik, który może mieć kontakt z krwią lub innymi materiałami potencjalnie zakaźnymi, powinien być przeszkolony z zasad postępowania z materiałem biologicznym, stosowania środków ochrony osobistej oraz metod dezynfekcji.
Nowi pracownicy powinni być przeszkoleni w ramach wstępnego zapoznania się z miejscem pracy.
Szkolenie powinno uwzględniać charakter pracy i zagrożenia występujące w każdej pracowni.
Przebyte szkolenia należy udokumentować protokołem zawierającym następujące dane: data szkolenia, temat, osoba szkoląca.
· Szczepienia ochronne.
Pracownik narażony na kontakt z materiałem biologicznym, powinien poddać się szczepieniom przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.
Szczepienie powinno być udokumentowane wpisem w akta osobowe (kartę zdrowia) pracownika.
· Pobieranie materiału do badań laboratoryjnych.
Pobieranie materiału do badań laboratoryjnych powinno odbywać się zgodnie z odpowiednimi zaleceniami i wymogami zasad aseptyki, mających na celu ochronę pacjenta, osoby pobierającej oraz otoczenia przed skażeniem czynnikami zakaźnymi.
Osoba pobierająca materiał odpowiedzialna jest za jego dalsze zabezpieczenie i sposób przekazania do laboratorium, a także za prawidłowe postępowanie ze sprzętem użytym przy pobraniu (zabezpieczenie igieł i innych ostrych przedmiotów).
Materiał pobrany powinien być umieszczony w szczelnie zamkniętych pojemnikach umieszczonych na tacy.
W laboratorium - w każdej pracowni! - powinna być taca, do składania przyjmowanych materiałów.
Ø Nie odkładać probówek z krwią, kapilar i innych pojemników z materiałem na stole lub innych przedmiotach w ciągu całej pracy diagnostycznej.
Ø Zewnętrzną powierzchnię probówki, pojemnika, korka itp. zawsze traktować jako zakażone!
· Przyjmowanie materiałów z terenu.
Materiał do badań przekazywany z innych placówek powinien być zabezpieczony przed potencjalnym zakażeniem osób i otoczenia (transport, przyjmowanie materiału).
Probówka zawierająca krew lub inne płyny ustrojowe, powinna być szczelnie zakorkowana, nie oblepiona plastrami (niebezpieczeństwo zakażenia osoby otwierającej), owinięta materiałem higroskopijnym (lignina, wata) w ilości zabezpieczającej wchłonięcie zawartości w przypadku uszkodzenia probówki.
Całość powinna być umieszczona w nieprzemakalnym opakowaniu zewnętrznym (metal, plastik - zasada podwójnego opakowania), na którym należy umieścić dane dot. próbki i pacjenta, ew. ostrzeżenie przed materiałem od pacjenta chorego zakaźnie.
Mocz, w ilości potrzebnej do badań, powinien być w szczelnym pojemniku.
Ø Każdy materiał należy traktować jako wysoce zakaźny, a powierzchnię zewnętrzną probówki i korka za zakażoną!
Fakt przyjęcia z terenu materiału przesłanego w nieodpowiedni sposób należy zgłosić Kierownikowi Zakładu / Katedry, ponieważ tylko systematyczna akcja informowania o prawidłowym przesyłaniu materiałów do badań może przynieść pozytywne skutki, ważne dla bezpieczeństwa pracownika (przypadek odnotować w Księdze Pracowni).
· Stanowisko pracy.
Stół do pracy z materiałem biologicznym powinien być równy, łatwy do dezynfekcji, wolny od jakichkolwiek sprzętów i aparatów, które utrudniłyby dezynfekcję miejsca pracy w przypadku zanieczyszczenia.
Ø Pojemniki z badanym materiałem - probówki, kapilary, kubki - należy umieszczać wyłącznie na tacy do tego przeznaczonej .
W bezpośrednim zasięgu stanowiska pracy powinny znajdować się pojemniki na zużyty sprzęt jednorazowy (końcówki, probówki plastikowe) z przeznaczeniem do spalenia (sterylizacji), oraz słój z roztworem środka dezynfekcyjnego do umieszczenia skażonego sprzętu wielokrotnego użycia (pipety, szkiełka).
Słój powinien być oznakowany: rodzaj środka dezynfekcyjnego, data przydatności do użycia.
Pipety szklane powinny być umieszczone w miejscu nie narażonym na zanieczyszczenie biologiczne lub chemiczne.
Ø Nie wolno używać szkła laboratoryjnego uszkodzonego, grożącego skaleczeniem!
· Praca z materiałem biologicznym.
Przy pracy z materiałem potencjalnie zakaźnym należy stosować sprzęt ochrony osobistej: fartuch (zapięty), rękawiczki jednorazowe, ew. maska (w przypadku zagrożenia opryskaniem twarzy).
Ewentualne uszkodzenia skóry należy zabezpieczyć opatrunkiem.
Ubiór ochronny skażony (ubrudzony) materiałem potencjalnie zakaźnym powinien być natychmiast zmieniony na czysty!
Po kontakcie z materiałem zakaźnym rękawiczki należy traktować jako skażone, tak samo jak wszystkie przedmioty i urządzenia dotykane przez te rękawiczki (np. pipety automatyczne, opakowania odczynników, długopisy, czasomierze itp.).
Na każdym stanowisku pracy należy szczegółowo opracować i opanować praktyczne zasady postępowania mające na celu zapobieganie skażeniu innych urządzeń i sprzętu:
- książek rejestracji, wypisywanych wyników, telefonu, aparatów, klamek, kranów, itp.
Brudne rękawiczki mogą być źródłem zakażenia siebie i innych!
Należy rozdzielić czynności "brudne" od "czystych", które będą wykonywane po zdjęciu rękawiczek.
Uważać przy otwieraniu probówki (pojemnika) z materiałem; nie wstrząsać, nie wytwarzać aerozolu (korki otwierać przez ligninę, watę). Unikać ew. skaleczeń!
Uważać na odkładane korki, nakrętki, plastry.
Pipetowanie materiału biologicznego dozwolone jest tylko przy użyciu pipety automatycznej (nie wolno ustnie).
Wirowanie tylko w zakorkowanych probówkach!!! (aerozol)
Należy zwrócić szczególną uwagę na postępowanie z kapilarami do gazometrii, oxylite, hematokrytu (pobieranie i zatapianie), kuwetami do glukometru - nie odkładać na stole!
W przypadku ekspozycji na potencjalnie zakaźny materiał biologiczny, jak rozlanie, opryskanie, rozbicie probówki, itp., należy:
Ø miejsce skażone natychmiast zalać środkiem dezynfekcyjnym,
Ø przykryć ligniną lub ręcznikiem papierowym na 15 minut,
Ø zebrać resztki w rękawiczkach do worka na materiały zakaźne,
Ø zmyć wodą i wysuszyć.
Rozbite szkło zebrać pęsetą do twardego pojemnika na ostre materiały zakaźne, pęsetę zdezynfekować.
Zdjąć rękawice i umyć ręce.
· Postępowanie z materiałem i skażonym sprzętem po wykonaniu badania.
Osoba wykonująca badanie odpowiedzialna jest za dalsze losy materiału zakaźnego.
Materiał biologiczny (krew, płyny ustrojowe) po wykonaniu badania powinien być umieszczony w odpowiednio oznakowanym pojemniku ze środkiem dezynfekcyjnym lub złożony na specjalnej tacy w celu przekazania do sterylizacji.
Pozostałości po badaniach przeznaczone do spalenia, np. probówki plastikowe zawierające resztki materiału biologicznego, końcówki do pipet, bagietki itp., powinny być umieszczone w specjalnym pojemniku lub worku oznakowanym: „Materiał zakaźny – do spalenia”
Materiał przeznaczony do przechowania powinien być umieszczony na tacy w lodówce, specjalnie przeznaczonej do tego celu.
Lodówka powinna być oznakowana wyraźnym ostrzeżeniem:
UWAGA! MATERIAŁ ZAKAŹNY!
Skażone szkło laboratoryjne - probówki, cylindry itp. - powinny być składowane w pojemnikach (na tacach) w celu przekazania do dezynfekcji i mycia.
W każdej pracowni powinna się znajdować szczegółowa (aktualna) instrukcja dotycząca metod dezynfekcji i mycia sprzętu:
- w przypadku zanieczyszczenia materiałem zakaźnym
- rutynowo, okresowo
Instrukcja powinna określać: rodzaj środka dezynfekcyjnego, jego stężenie, sposób przygotowania i trwałość roztworu, sposób przeprowadzania dezynfekcji.
Należy opracować sposób dezynfekcji i mycia stołu laboratoryjnego, wirówki, lodówki do przechowywania materiałów, pojemników i tac do składowania materiałów oraz skażonego szkła i innego sprzętu laboratoryjnego.
Rozbite szkło należy zbierać wyłącznie pęsetą i umieścić w pojemniku na ostre przedmioty.
Ø Unikać skaleczeń i nie narażać innych na skaleczenia!
· Postępowanie po skończeniu pracy z materiałem zakaźnym.
Po uprzątnięciu miejsca pracy (badany materiał, szkło lab., sprzęt) i dezynfekcji stołu, należy zdjąć skażone rękawiczki (wg instrukcji), zdjąć fartuch roboczy i natychmiast umyć ręce.
Rękawiczki nie zabezpieczają w 100% przed zakażeniem!
W przypadku zanieczyszczenia skóry materiałem zakaźnym umyć wstępnie ręce środkiem dezynfekcyjnym, np. Manusanem.
Stanowisko do mycia powinno być wyposażone w pojemnik z płynnym mydłem i ręcznikiem papierowym lub suszarką do rąk.
Normalne mydło i ręcznik stanowią potencjalne źródło zakażenia.
Ø Osobisty sprzęt zabezpieczający powinien być zdjęty przed opuszczeniem stanowiska pracy.
Ø Brudny fartuch roboczy nie może być umieszczany razem z fartuchami czystymi!
W pomieszczeniach laboratorium powinny być wieszaki na Fartuchy robocze
Ø Niedopuszczalne jest przebywanie w fartuchu roboczym w pokoju rekreacyjnym, stołówce i innych pomieszczeniach ogólnego użytku!
· Zalecenia ogólne.
Zabronione jest picie, jedzenie, palenie papierosów, używanie kosmetyków itp. w pracowniach.
Personel niefachowy nie powinien mieć kontaktów z materiałem zakaźnym.
Na ryzyko zakażenia szczególnie narażone są osoby bez nawyków pracy w laboratorium, dlatego nie powinny one przebywać w pracowniach.
Powyższe zalecenia bezpiecznej pracy z materiałem biologicznym zawarte są w przepisach Państwowego Zakładu Higieny, Państwowej Inspekcji Pracy, Occupational Safety and Health Administration (OSHA) i innych.
Przestrzeganie tych zaleceń ma decydujące znaczenie dla ochrony życia i zdrowia pracowników, tym bardziej że ryzyko pracy w laboratorium medycznym może dotyczyć także ich otoczenia i rodzin.
Każdy pracownik zatrudniony w Katedrze / Zakładzie Śląskiej Akademii Medycznej zobowiązany jest do przestrzegania w/w zaleceń.
Za realizację tych zaleceń i szkolenie na stanowiskach pracy odpowiedzialni są Kierownicy Katedry /Zakładu.
...
anna9955