Anna Klimowicz
Krystyna Brząkalik
„Teraz polski!”
Program nauczania ogólnego języka polskiego
w klasach IV–VI szkoły podstawowej
© Copyright by Nowa Era Spółka z o.o.
SPIS TREŚCI
Wprowadzenie 4
1. Ogólna charakterystyka programu nauczania oraz serii „Teraz polski!” 4
- Budowa podręcznika 4
- Jakie cele spełnia podręcznik „Teraz polski!”? 7
- Zadania nauczyciela języka polskiego 8
- Jak wybierano teksty do podręcznika „Teraz polski!”? 9
2. Treści przedmiotu „język polski” zawarte w podstawie programowej kształcenia ogólnego 10
3. Materiał nauczania do podręczników z serii „Teraz polski!” wraz z odniesieniami
do treści nauczania zapisanymi w podstawie programowej kształcenia ogólnego 18
- Propozycje lektur do omówienia w klasach IV–VI 59
4. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania 61
5. Procedury osiągania celów edukacyjnych – wskazówki dotyczące efektywnego
i atrakcyjnego dla uczniów nauczania języka polskiego wraz z opisem metod dydaktycznych 62
- Dlaczego uczyć inaczej? 62
- Opis metod i technik uczenia 65
- Najważniejsze metody i techniki aktywizujące pracę ucznia 67
- Indywidualizacja nauczania 76
- Przyswajanie wiedzy a funkcjonowanie mózgu 78
- Różne style nauczania i uczenia się 79
- Style nauczania a podręczniki „Teraz polski!” 87
6. Zakładane osiągnięcia ucznia, czyli to, co powinien wiedzieć, umieć i rozumieć uczeń po zrealizowaniu poszczególnych zagadnień z kształcenia literackiego, językowego
i kulturowego z podręczników „Teraz polski!” 89
7. Propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć uczniów 93
- Formy sprawdzania osiągnięć uczniów 94
- Szczegółowe kryteria ocen 95
- Zasady informowania uczniów i rodziców o postępach w uczeniu się 97
8. Ocenianie kształtujące i ocenianie podsumowujące 98
- Czym jest ocenianie kształtujące? 99
- Jak to zrobić w praktyce? 102
- Wpływ „assessment for learning” na postawy uczniów 104
- Przykładowe tabele kryteriów oceny 105
Podsumowanie 110
9. Bibliografia – wykaz przydatnej literatury pomocniczej 111WPROWADZENIE
Program nauczania „Teraz polski!” jest przeznaczony do nauczania przedmiotu „język polski” na II etapie kształcenia ogólnego (klasy IV–VI szkoły podstawowej). Został opracowany zgodnie z Rozporządzeniem Ministerstwa Edukacji Narodowej z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników (DzU z 2012, poz. 752). Publikację przygotowano zgodnie z wytycznymi podstawy programowej do nauczania języka polskiego w klasach IV–VI, a także z zaleceniami Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (2008/C111/01). Program nauczania jest zgodny z założeniami podstawy programowej opracowanej przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, zawartymi w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 27 sierpnia 2012 r.
1. Ogólna charakterystyka programu nauczania oraz serii „Teraz polski!”
Program nauczania „Teraz polski!” został przygotowany dla nauczycieli korzystających z podręczników pod tym samym tytułem oraz pozostałych publikacji wchodzących w skład serii. Wszystkie elementy serii są zgodne z obowiązującą podstawą programową. Podręczniki zostały dostosowane do wymogów znowelizowanej ustawy o systemie oświaty (Ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw).
Zestaw publikacji tworzących serię „Teraz polski!” jest propozycją dla nauczycieli, którzy opowiadają się za dążeniem do integracji treści z kształcenia literackiego, kulturowego i językowego. W jednym podręczniku zamieszczamy bowiem teksty literackie, popularnonaukowe i prasowe, wprowadzamy podstawy pisania różnych form wypowiedzi oraz proponujemy ćwiczenia językowe, ortograficzne i interpunkcyjne.
Budowa podręcznika
Każdy podręcznik z serii „Teraz polski!” – zarówno dla klasy IV, V, jak i VI – składa się z dziesięciu rozdziałów. Liczba ta odpowiada liczbie miesięcy, w których odbywa się nauka w danym w roku szkolnym. W trakcie roku nauczyciel może swobodnie i samodzielnie dobierać materiał oraz planować pracę, różnie rozkładać akcenty ważności w obrębie proponowanej tematyki i dostosowywać tempo procesu nauczania do indywidualnych potrzeb zespołu klasowego. Powinien jednak uwzględnić, że teksty z następujących po sobie rozdziałów koncentrują uwagę dziecka wokół spraw związanych z konkretną porą roku czy uroczystościami obchodzonymi w naszym kręgu kulturowym zgodnie z układem kalendarzowym. Warto zauważyć również, że rozdziały zostały ułożone w taki sposób, by w każdej kolejnej klasie pojawiała się analogiczna tematyka i nauczyciel mógł omawiać podobne zagadnienia, dostosowując je do poziomu rozwoju psychofizycznego uczniów.
Oto tematy przewodnie, wokół których pogrupowano utwory w poszczególnych podręcznikach obejmujących cały etap kształcenia:
1. Poznawanie i kształtowanie siebie, decyzje i wybory.
2. Relacje między rówieśnikami w szkole i poza nią.
3. Media (książki, teatr, telewizja).
4. Marzenia i ich realizowanie.
5. Wędrówki po literackich światach (baśnie, mity, literatura fantasy).
6. Media (komiks, kino, radio).
7. Rodzina, dorośli i dzieci, wychowanie, trudne sprawy.
8. Kultura i tradycja polska oraz europejska, inne kultury, elementy historii.
9. Media (prasa, internet, korespondencje sztuk).
10. Przyroda, zwierzęta, ekologia.
W poszczególnych rozdziałach podręcznika znajdują się interesujące fragmenty utworów literackich – poezji i prozy – komiksów oraz tekstów popularnonaukowych lub publicystycznych. Wszystkie zamieszczone utwory koncentrują się wokół spraw bliskich uczniom (dom, rodzina, szkoła, przyjaźń, miłość) oraz wymaganych przez podstawę programową na tym etapie nauczania (patriotyzm, poczucie własnej tożsamości, dziedzictwo kulturowe, baśnie i legendy, mity). Teksty pochodzą nie tylko z listy lektur, która podana jest w nowej podstawie, lecz także z innych, wartościowych i lubianych przykładów literatury dziecięcej i młodzieżowej. Są to pozycje należące zarówno do kanonu literatury, jak i utwory bardzo współczesne.
Pod każdym z tekstów kultury znajdują się pytania lub polecenia opatrzone hasłem „Porozmawiajmy”, w oparciu o które można swobodnie poprowadzić zajęcia. Służą one głównie kształceniu umiejętności czytania ze zrozumieniem, właściwego rozróżniania treści ważnych od mniej istotnych, analizie i interpretacji przedstawionych problemów. Skłaniają one dzieci nie tylko do myślenia, lecz także do rozmawiania – o literaturze, o świecie i o własnych przeżyciach, zachęcają do dzielenia się emocjami – z rówieśnikami (w parach i grupach), z nauczycielem, z najbliższymi. Dzięki temu podręczniki w prosty sposób ułatwiają uczniom poruszanie się po świecie wartości, sprawiają, że dzieci w kontakcie z dziełami literackimi i malarskimi kształtują swoją wrażliwość, hierarchię wartości oraz gust estetyczny. Wśród poleceń przewidzianych do samodzielnego wykonania przez ucznia znajdują się zadania prostsze oraz bardziej ambitne, oznaczone gwiazdką. Pod tekstami zamieszczono również ćwiczenia zakładające pracę w parach (oznaczone specjalną ikoną) i w małych zespołach („Praca w grupie”). W podręczniku „Teraz polski!” znalazło się także sporo ćwiczeń polegających na wyszukiwaniu i selekcji informacji, wiele zadań wzbogacających słownictwo (m.in. „Praca ze słownikiem”), a także – redakcyjnych, kształcących praktyczne umiejętności językowe („Piszę poprawnie”) oraz liczne ćwiczenia polegające na przedstawianiu i uzasadnianiu swojego stanowiska. Niektóre polecenia nawiązują do współczesnych, internetowych form komunikacji (SMS, e-mail, blog, forum internetowe). Pod hasłem „Praca twórcza” znajdują się natomiast zadania służące rozwijaniu kreatywności i pomysłowości ucznia.
Wszystkie polecenia z podręcznika zostały celowo dobrane tak, aby pomogły w systematycznym i stopniowym przygotowywaniu ucznia do sprawdzianu po klasie VI. Temu celowi służy ponadto „Tekst pod lupą” – tekst publicystyczny obudowany zestawem zadań uczących czytania ze zrozumieniem oraz polegających na pracy z mapą, wykresem lub diagramem, a zatem ćwiczących umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji, sprawdzaną na teście przeprowadzanym na koniec II etapu edukacji.
Oprócz różnorodnych ćwiczeń w podręczniku zamieszczono dodatkowe elementy:
– „To ważne” – wiadomości z podstawy programowej, wyjaśnione w sposób przystępny dla ucznia.
– „Wśród ludzi” – rubryki z informacjami i wskazówkami odnoszącymi się do życia, codziennej komunikacji, grzeczności językowej.
– „To jest myśl” – cytaty związane z tematyką danego bloku i problematyką tekstu.
– Notki biograficzne – notatki na temat życia i twórczości autorów zamieszczonych tekstów.
– „A to ciekawe” – interesujące informacje poszerzające wiedzę uczniów.
W serii „Teraz polski!” położono duży nacisk na naukę nowych słów, przyswajanie znaczeń – ich znajomość pozwala bowiem uczniom lepiej zrozumieć siebie i rzeczywistość, a także nadążać za ogromnym tempem zmian we współczesnym świecie. Temu celowi służą „Przydatne słowa” – przy każdym tekście zaproponowano wyjaśnienia nowych, trudniejszych wyrazów wraz z przykładami użycia.
Istotnym elementem podręczników jest także „Szkoła pisania” krok po kroku ucząca poprawnego konstruowania wypowiedzi pisemnych.
Na każdej stronie rozpoczynającej rozdział znajduje się reprodukcja obrazu, powiązana tematycznie z następującym po niej blokiem, wraz z zestawem ćwiczeń polegających na analizie i interpretacji dzieła oraz wprowadzających w treść nowego rozdziału.
Charakterystyczną cechą podręczników są również rozdziały o tematyce kulturowo--medialnej. Pojawiają się w nich infografiki, które w nowoczesny, skrótowy i atrakcyjny wizualnie sposób prezentują najważniejsze informacje na temat danego medium – książki, prasy, telewizji, teatru i innych.
Oprócz tematyki literacko-kulturowej w każdym rozdziale podręcznika „Teraz polski!” omawiane są również:
– zagadnienia językowe („Nauka o języku bez tajemnic”),
– zasady ortograficzne („Ortografia dla każdego”),
– reguły interpunkcyjne („Interpunkcja”).
Treści językowe, ortograficzne i interpunkcyjne pojawiają się głównie na odrębnych, wyróżnionych kolorem stronach. Kształcenie językowe w serii „Teraz polski!” jest powiązane z kształceniem literacko-kulturowym i odbywa się przede wszystkim poprzez liczne zadania o funkcjonalnym, komunikacyjnym charakterze, ułożone zgodnie z zasadą stopniowania trudności. Wszystkie zagadnienia oraz ważne zasady pisowni wyjaśniono bardzo przystępniei przełożono na praktykę właśnie w postaci ćwiczeń – tak, aby mogły być realizowane nawet w zespołach klasowych o mniejszych możliwościach.
Na szczególną uwagę zasługuje fakt wyodrębnienia w podręczniku zagadnień interpunkcyjnych. Dotychczas tematyka ta była raczej marginalizowana na każdym z etapów edukacyjnych. Pojawiające się w klasie IV, utrzymane w zabawowej konwencji, dialogi pani Kropki i pana Przecinka mają szansę spodobać się dzieciom i zachęcić je do dbałości o interpunkcję własnych tekstów.
Jakie cele spełnia podręcznik „Teraz polski!”?
Nadrzędnym celem przyświecającym przy tworzeniu podręcznika „Teraz polski!” było to, aby polecenia, pytania, treść ćwiczeń oraz wyjaśnienia trudniejszych terminów zostały sformułowane w sposób przystępny i dostosowany do możliwości percepcyjnych przeciętnego ucznia. Bardzo ważne jest, by każdy uczeń poradził sobie z nimi nawet bez pomocy nauczyciela.
Jak wiadomo, dzieci nie przychodzą na świat z wrodzoną umiejętnością mówienia. Nabywają ją w ciągu pierwszych lat życia, słuchając głosów z najbliższego otoczenia. Rodzina ma duży wpływ na rozwój mowy i kształtowanie się umiejętności językowych dziecka, szkoła jednak ma wpływ największy. Dopiero w niej uczeń poznaje słownictwo używane w wielu różnych dziedzinach wiedzy. W podstawie programowej kształcenia ogólnego czytamy: „Jednym z najważniejszych zadań szkoły podstawowej jest kształcenie umiejętności posługiwania się językiem polskim, w tym dbałość o wzbogacanie zasobu słownictwa uczniów. Wypełnianie tego zadania należy do obowiązków każdego nauczyciela”.
Program nauczania „Teraz polski!” eksponuje zatem wszystkie aspekty języka: mówienie, słuchanie, czytanie oraz pisanie. A rolą nauczyciela jest takie zaaranżowanie współpracy z rodzicami lub opiekunami dziecka, aby zainspirować ich do wspierania jego postępów w nauce. Zdolności językowe w dużej mierze wpływają na przebieg życia człowieka, zarówno w sferze osobistej, jak i zawodowej. Im pewniejszy sposób mówienia – bardziej płynny, poprawny składniowo, klarowny, spójny logicznie – tym lepiej przecież odbierany jest nadawca.
Zadania nauczyciela języka polskiego
„Język polski” jest bardzo ważnym przedmiotem na II etapie nauczania z wielu względów. Najbardziej istotną umiejętnością, którą powinno nabyć dziecko w szkole podstawowej, jest czytanie ze zrozumieniem. Umiejętność ta warunkuje proces uczenia się na dalszych poziomach edukacji.
Nauczyciel języka polskiego odgrywa istotną rolę w życiu ucznia, może mieć duży wpływ na przebieg procesu budowania zespołu klasowego – niejednokrotnie większy niż wychowawca, który często spędza z klasą tylko dwie godziny tygodniowo. To od postawy nauczyciela ...
agkr