Stanisław Pawłowski, Polozenie-geograficzne Pomorza i Prus Wschodnich, Warszawa 1937.pdf

(2269 KB) Pobierz

STANISŁAW

PAWŁOWSKI

POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE POMORZA

I PRUS WSCHODNICH

WA R S Z AWA

ODBITKA

Z TOMU I „SŁOWNIKA

19 3 7

PAŃSTWA

POLSKIEGO"

GEOGRAFICZNEGO

http://rcin.org.pl

STANISŁAW

PAWŁOWSKI

POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE POMORZA

I PRUS WSCHODNICH

WA R S Z A W A

ODBITKA

19 3 7

P A Ń S T WA

POLSKIEGO"

Z TOMU I „SŁOWNIKA GEOGRAFICZNEGO

http://rcin.org.pl

http://rcin.org.pl

Odbitka

z łomu

,,Słownika

Geograficznego

Państwa

Polskiego"

STANISŁAW

PAWŁOWSKI.

POŁOŻENIE

GEOGRAFICZNE

POMORZA

I PRUS

WSCHODNICH.

Te stare krainy nadbałtyckie zajmują wschod-

ni odcinek wybrzeża Bałtyku

południowego.

W tym określeniu ich geograficznego położe-

nia wyraża się przede wszystkim

sytuacja

owych krain nad tą częścią Bałtyku, która leży

wprawdzie bliżej wylotu do Morza Północne-

go, a przez to i do oceanu, ale nie tak blisko

jak wybrzeża Meklemburgii, Danii czy zachod-

nie wybrzeża Szwecji.

Ów wschodni odcinek wybrzeża można zde-

finiować jako przestrzeń zawartą między uj-

ściem Odry na zachodzie, a ujściem Niemna

na wschodzie. Są to jednak granice przybli-

żone, ponieważ granica historycznego Pomorza

leżała na zachód od Odry, a granica wschod-

nia Prus czy Prusów nie opierała się o Nie-

men.

Pomorze dysponowało stale dłuższym wy-

brzeżem niż Prusy. Przypierało bowiem

Bałtyku na przestrzeni z górą 500 km. Był to

zawsze i jest k r a j naprawdę n a d m o r s k i ,

p o m o r s k i . Prusy, wciśnięte między ujście

Wisły i Niemna, miały skromniejszy i trudniej-

szy dostęp do wybrzeża, bo tylko na przestrzeni

około 150 km. To też związki Pomorza z mo-

rzem były silniejsze aniżeli Prus. Jakkolwiek

dawni Prusowie trudnili się niewątpliwie tak-

że rybołówstwem w spokojnych zalewach i na

Bałtyku, to jednak nie słyszymy o nich jako

o ludzie żeglarskim. Tymczasem Pomorzanie,

zwłaszcza zachodni, a więc głównie Rugianie,

mają sławną przeszłość jako lud morski (por.

Kozierowski, St. Ks.: Przedmowa do Atlasu

nazw Słowiańszczyzny zach., zesz. I I 6. Ru-

gia. Poznań 1935).

Wybrzeże Pomorza i Prus było pierwotnie,

t. j. w czasach przedhistorycznych i wczesno-

historycznych, bardziej niż dzisiaj urozmaicone.

Charakterystyczne są w jego ukształtowaniu

poziomym trzy zatoki, a to Zatoka Odry czyli

Pomorska, Zatoka Wisły czyli Gdańska i Zato-

ka Niemna. Największą z tych zatok i najdalej

wciskającą się w głąb lądu jest Zatoka Gdań-

ska, wyjątkowo głęboka i szeroka.

Zatoki

Odry i Niemna są płytkie i mniej obszerne.

Wypustki lądu w morze reprezentuje na wy-

brzeżu

pomorsko - pruskim

bursztynonośny

Półwysep Sambijski, który w postaci wynio-

słego bloku wysuwa się w morze pomiędzy

ujściem Wisły a ujściem Niemna. Trzy zatoki—

to zarazem trzy ujścia rzek. Ale jak odmien-

ne. Odra wlewa się do Bałtyku ujściem lejko-

wym, podczas gdy Wisła i Niemen tworzą ob-

szerne delty.

Objęte tymi ujściami wybrzeża były ongiś

bardziej postrzępione. Fale morskie wyżarły

w podatnych utworach czwartorzędowych wiele

małych zatok. W następnych okresach jednak

owe zatoki zostały pozamykane mierzejami

i t. p. wałami, tworząc charakterystyczne dla

Pomorza przybrzeżne jeziora, zalewy. Do naj-

większych utworów tego rodzaju należy Zalew

Odrzański, zwany także Zatoką

Odrzańską,

zamknięty wyspami Uznam i W o ł y ń oraz Za-

lew Wiślany i Zalew Kuroński, odcięte od

morza wydłużonymi mierzejami, Wiślaną i Ku-

rońską.

Tak zwany Półwysep Helski

jest

również mierzeją, która kiedyś zamknie i od-

dzieli kawałek Zatoki Gdańskiej od morza.

Na drodze tych procesów powstało na Pomo-

rzu (Przedodrzańskim) i w Prusach w y b r z e -

że w y r ó w n a n e ,

miejscami strome i ur-

wiste, miejscami niskie i płaskie, reprezento-

wane przez piaszczyste wały i przez jeziora

zalewowe.

Z charakteru wybrzeża wynika, że nie przed-

stawiało ono nigdy żadnych

poważniejszych

przeszkód ani w dostępie do morza od strony

lądu, ani w dostępie do lądu od strony morza.

Szczególnie zaś sprzyjały obopólnym związ-

kom z lądem zatoki i ujścia rzek. Na nich skon-

centrowała się przede wszystkim uwaga ludzka.

Zatoki, owe soczewki antropogeograficzne sku-

piające, odegrały najważniejszą rolę w historii

tych krain i odgrywają ją dotychczas. W nich

powstały najważniejsze ośrodki morskie: Szcze-

cin, Gdańsk, Kłajpeda. W Zatoce Gdańskiej,

jako największej, znalazło się jeszcze miejsce

na Królewiec i Gdynię. Stąd Z a t o k a G d a ń -

ska

bije

swym

znaczeniem

zatoki

Odry

i Niemna. Przewyższa je nie tylko głębokością

swoich wód (113 m), ale przede wszystkim tym,

że nie jest w tym stopniu co tamte zatoki za-

barykadowana. Jest naj dostępniej sza, bo otwar-

ta. Od razu z morza prowadzą drogi morskie

do ujść Wisły; od razu istnieje wja/.d do portu

w Gdyni.

http://rcin.org.pl

Plik z chomika:

Danuskazet

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

EBOOKI PL