Q
Q. W naukach bibl. litera ta jest stosowana na oznaczenie tzw. źródła Q Jezusa (►Logia).
W skrótach wskazujących pisma z Qumran litera Q pojawia się jako druga, na oznaczenie Qumran (poprzedza ją numer groty, z której pochodzi dany zwój), ms [tt]
Qarqar / Karkar (prawd. syr. hałasować). Syryjskie miasto, w pobliżu którego za panowania neoasyr. królów: Salmanassara III (859-824 r. przed Chr.) i Sargona II (722-705 r. przed Chr.) miały miejsce wielkie bitwy, fr [tt]
Qere ► Ketib i qere.
Qinah. Typowa miara rytmu w wersecie w żyd. ►pieśni żałobnej (hebr. qina). Werset ten składa się z dwóch członów, z których pierwszy zawiera trzy, a drugi dwie zgłoski akcentowane (stąd też dawne określenie: dystych elegijny); por. jako przykład tekstu hebr.:
Jr 9,20n. me [tt]
Qumran / Chirbet Qumran
Chirbet Qumran to starożytna osada znajdująca się na płn.-wsch. wybrzeżu Morza Martwego, ok. 20 km na wsch. od Jerozolimy, 15 km na płd. od Jerycha i 30 km na płn. od En Gedi (►Engaddi). Położone jest na marglowej terasie ok. 60 m nad poziomem Morza Martwego, obecnie w odległości ok. 1 km od wybrzeża. Dawne potoki, wypływające z zach. zboczy górzystej okolicy wyżłobiły w minionych tysiącleciach w terasach wiele koryt; najważniejsze z nich, Wadi Qumran, leży bezpośrednio przy osadzie i w starożytności zaopatrywało ją w wodę. Chirbet Qumran należało do 1967 r. do Jordanii i zostało odsłonięte w latach
1951-1956 przez zespół pod kierownictwem francuskiego dominikanina R. de Vaux z École Biblique et Archéologique Française de Jérusalem we współpracy z Jordańskim Urzędem ds. Starożytności. De Vaux zmarł w 1971 r., nie opublikowawszy końcowego protokołu z wykopalisk w Chirbet Qumran, jednakże przedłożył on cały szereg wstępnych sprawozdań archeologicznych i konkretnych propozycji interpretacji roli tejże osady.
Dzieje osady
W toku prac archeologicznych udało się zrekonstruować pięć okresów zasiedlania osady, przy czym okresy od 2 do 5 mogą być datowane alternatywnie na podstawie odnalezionych tam monet:
1. Epoka żelaza (VIII-VI w. przed Chr.): warowny budynek na planie kwadratu z cysterną; chodzi tutaj o jedną z tych pustynnych twierdz z czasów Królestwa Izraela, które od X w. przed Chr. były budowane na Pustyni Judzkiej i pustyni Negeb aż do płn. terenów Pustyni Synajskiej (por. Joz 15,62; 2 Krn 26,10). W każdym razie Chirbet Qumran zostało zniszczone w początkach VI w. przed Chr. przez Babilończyków (bodaj już w czasie pierwszej wyprawy Nabuchodonozora przeciwko Judzie w 597 r. przed Chr.).
2. Epoka hellenistyczno-hasmonejska - faza la: w połowie II w. przed Chr., prawd, pod koniec panowania Hasmonejczyka Jonatana (161-143 r. przed Chr.) bądź na początku rządów Hasmonejczyka Symeona (143-135 r. przed Chr.) miejscowość ta na krótki czas została ponownie zasiedlona. Z tego okresu pochodzi niewiele znalezisk archeologicznych, stąd niepewność co do określenia ram czasowych.
Faza Ib: za panowania Jana Hirkana I ( 134-104 r. przed Chr.), a najpóźniej pod koniec
II w. przed Chr. osada ta została rozbudowana do dzisiaj znanej nam postaci i przetrwała tak przynajmniej do trzęsienia ziemi w 31 r. przed Chr., które zniszczyło wówczas wiele miast i osiedli w Judei.
3. Okres rzymsko-herodiański - faza II: na przełomie er miejscowość ta została ponownie zasiedlona (prawd, przez jej pierwotnych mieszkańców). W czasie trwania pierwszej wojny żydowskiej (66-70 [73] r. po Chr.) przeciw Rzymowi, prawd, już w 68 r. (świadczą o tym znaleziska monet), kiedy to Rzymianie zdobyli Jerycho, a późniejszy cesarz Wespazjan przybył zobaczyć Morze Martwe, Qumran zostało zniszczone przez dziesiąty legion.
4. Okres rzymski - faza III: wydaje sie, że jeszcze w 68 r. po Chr. Rzymianie urządzili tu mały obóz, naprawili niezbędny do przeżycia system zaopatrzenia w wodę, w głównym budynku przygotowali kilka mieszkań i rozbudowali system umocnień kompleksu. Legioniści opuścili Qumran prawd, już w 73 r. po Chr., po upadku Masady.
5. Okres Bar Kochby: w czasie drugiej wojny żydowskiej przeciw Rzymowi powstańcy urządzili tu swoją bazę na czas trwania działań zbrojnych. Nie podjęto wówczas żadnych prac budowlanych, obecność żydowskich wojowników poświadczona jest wyłącznie przez znaleziska monet.
Z punktu widzenia historii kultury najważniejszymi latami w dziejach Chirbet Qumran są fazy Ib i II. Ówczesna osada składała się z masywnej, kilkupiętrowej wieży, dużego centralnego dziedzińca, obszernej sali zgromadzeń wzg. jadalni z dołączoną do niej spiżarnią (w której odnaleziono ponad 1 000 naczyń), tzw. skryptorium, kilku wielofunkcyjnych pomieszczeń, warsztatu garncarskiego, garbarni, młyna, kilku pieców, stajni i warsztatów. Charakterystyczna dla tej osady jest duża liczba basenów i kanałów zaopatrujących w wodę; początkowo baseny te interpretowane były jako cysterny, dzisiaj powszechnie uznaje się, iż niektóre z nich to tzw. mykwy (= zbiorniki do rytualnych ablucji).
Na te dwie fazy Ib i II datowany jest także cmentarz położony na płd. od osady z dwoma mniejszymi cmentarzami na płn. i na płd. od Wadi Qumran - przypuszczalnie łącznie ok. 1200 grobów. W większości z nich zostali pochowani mężczyźni; przyjęto, iż na cmentarzu głównym grzebano wyłącznie mężczyzn, natomiast na cmentarzach bocznych spoczywają także kobiety i dzieci. Tereny cmentarzy nie zostały dokładnie zbadane, otworzono jedynie 56 grobów; obowiązujący zakaz prowadzenia wykopalisk na terenie cmentarzy w Izraelu wyklucza dalsze badania.
Na zboczach marglowych teras w okolicy osady znajduje się ok. 40 jaskiń, które wykorzystywane były w tamtych czasach jako pomieszczenia mieszkalne, warsztaty bądź magazyny, wśród nich także groty 4Q, 5Q, 6Q, 7Q, 8Q, 9Q i 10Q, a więc te, w których odnaleziono ►qumrańskie pisma. (Jaskinie 1Q, 2Q, 3Q i 11Q leżą w odległości 1-2 km na płn. od Chirbet Qumran.)
Powszechnie uznana interpretacja wykopalisk została sformułowana przez R. de Vaux i brzmi następująco: mieszkańcy Chirbet Qumran byli kopistami wzg. autorami pism qumrańskich. Na podstawie rękopisów odnalezionych w grocie 1Q (przede wszystkim ►Reguły Zrzeszenia, ►Reguły Wojny i in.) oraz w kontekście danych zawartych w ►Dokumencie Damasceńskim utożsamiono ich z ►esseńczykami, a więc jednym ze szczególnie pobożnych żyd. stronnictw religijnych, którego członkowie izolowali się, ściśle stosowali się do nakazów Tory, a przy tym przestrzegali szczególnie surowych przepisów czystości rytualnej (por. obecność licznych mykw). Istotną treścią życia było nie tylko studiowanie Tory, ale również sporządzanie zwojów pism (por. tzw. skryptorium). Chirbet Qumran zostało tym samym uznane za swego rodzaju klasztorne centrum esseńczyków.
Słabe punkty tradycyjnej interpretacji
Interpretacja De Vaux była od samego początku krytykowana. Można wskazać jej następujące słabe punkty:
1. De Vaux nie przyznał odkryciom archeologicznym należnego im znaczenia, ale w swojej wersji interpretował je wyłącznie z perspektywy pism qumrańskich. To błąd hermeneutyczny. Archeologia jest samodzielną dyscypliną naukową i dlatego interpretacja jej znalezisk musi następować bezstronnie i niezależnie od innych danych (jak choćby pism z Qumran). Dopiero wtórnie możliwa jest synteza wyników badań.
2. De Vaux założył, że autorami pism z Qumran byli ci esseńczycy, o których donoszą starożytne źródła (Józef Flawiusz, Pliniusz Starszy, Filon z Aleksandrii). Przyjął także, iż pisma qumrańskie przedstawiają ukryte zasoby biblioteki oraz że mieszkańcy Chirbet Qumran byli jednocześnie autorami tych pism. To wszystko jest hipotetyczne i nie do udowodnienia, jednak wielu uczonych uznaje te tezy za przekonujące.
3. Na podstawie swych wykopalisk De Vaux założył, iż na cmentarzu w Qumran - przynajmniej na cmentarzu głównym - mieli być pochowani wyłącznie mężczyźni. Jest to jednak założenie w najwyższym stopniu wątpliwe, bowiem prawd, na cmentarzu głównym pogrzebano również kobiety. Dziś wiemy już, iż w judaizmie okresu Drugiej Świątyni taki zwyczaj nie stanowił novum.
4. De Vaux założył, że Chirbet Qumran leżało wówczas całkowicie odizolowane na nieurodzajnym pustkowiu. Było to z pewnością błędne przypuszczenie. Nie było to wcale jałowe odludzie, lecz raczej okolica
o dużym potencjale gospodarczym. Istniały bowiem drogi łączące ten obszar z płn. - do Jerycha oraz z płd. - do En-Gedi; oprócz tego istniała też żegluga śródlądowa na Morzu Martwym. Qumran było zatem zintegrowane z istniejącą siecią dróg i szlaków handlowych.
5. De Vaux przyjął, że na terenach wokół Morza Martwego nie było żadnych innych osad dających się porównać z Chirbet Qumran. Także i to założenie okazuje się błędne, ponieważ od tamtej pory odkryto i zbadano kilka osiedli, które wykazują podobieństwa pod względem architektury. W wielu miejscowościach Judei produkowano i używano wyrobów ceramicznych podobnych do tych z Qumran.
Wszystkie te słabe punkty interpretacji De Vaux doprowadziły do wysunięcia nowej, alternatywnej hipotezy, która jednak również spotkała się z gwałtowną krytyką; bazuje bowiem na niedowiedzionych założeniach: wg niej Chirbet Qumran i pisma qumrańskie nie miałyby ze sobą nic wspólnego, a bliskość położenia osady i grot ze znalezionymi w niej zwojami byłaby czysto przypadkowa. Tym samym wszystkie pytania dotyczące pism z Qumran byłyby nieistotne dla interpretacji samego osiedla.
W ten sposób możliwe stało się zupełnie inne, bardzo proste wyjaśnienie: najpierw, w 1994 r. R. Donceel i P. Donceel-Voûte zaproponowali interpretację Chirbet Qumran jako villa rustica, rolniczej posiadłości na wzór rzymski. Opierając się na tym, izraelski archeolog Y. Hirschfeld potraktował w 1997 r. Chirbet Qumran jako fortified farmstead, „ufortyfikowaną posiadłość wiejską“ (bez wpływów rzymskich). Od tamtego czasu teza znalazła swoje uzasadnienie dzięki odkryciu licznych, podobnych budowli w okolicy. Tropem tej interpretacji podąża obecnie wielu badaczy, przy czym próbuje się w niej uwzględniać też żyd.-religijny charakter przedsiębiorstwa rolnego (studium Tory, przestrzeganie przepisów o rytualnej czystości, ablucje w mykwach).
Cały czas jednak nie można ostatecznie ustalić, czy Chirbet Qumran w fazie I i II wg tradycyjnej interpretacji było swego rodzaju klasztornym centrum esseńczyków, czy - zgodnie z nowszą, alternatywną interpretacją - ufortyfikowaną posiadłością wiejską (w którym ew. żywa była religijna myśl żyd.), fs [tt]
Qumran i esseńczycy. Religiologiczne znaczenie tekstów z Qumran wypływa z porównania wspólnoty ...
SCHEMATY