Wstęp
Niniejszy podręcznik ma na celu zapoznanie czytelnika z problematyką kosztów wynikających z realizacji procesów logistycznych. Ze względu na typowe dla logistyki podejście procesowe dla analizy kosztów tego obszaru zastosowano metodykę rachunku kosztów działań, bazującą na identyfikacji i rozliczaniu kosztów poszczególnych zadań i procesów.
Podręcznik składa się z trzech części – w pierwszej z nich przedstawiona jest geneza, podstawowe pojęcia i metodyka rozliczania kosztów działań, w drugiej zaprezentowano wybrane podejścia do identyfikacji kosztów logistyki, w trzeciej zaś ujęto przykłady i studia przypadku dotyczące wdrażania i stosowania Rachunku Kosztów Działań w logistyce.
Podręcznik obejmuje zarówno prezentację wymienionych wyżej zagadnień z punktu widzenia literatury, analizę przykładów i zadań z zakresu stosowania rachunku kosztów działań w logistyce jak i propozycje zadań do samodzielnego rozwiązania.
Zawartość
Rachunek kosztów działań 5
Geneza rozliczania kosztów wykorzystaniem modelu ABC 5
Podstawowe założenia modelu ABC(Zieliński, 2007) 6
Podstawowe pojęcia i definicje w rachunku kosztów działań 7
Identyfikacja działań realizowanych w przedsiębiorstwie 8
Ustalenie kosztów wyodrębnionych działań 13
Określanie nośników kosztów działań 14
Rozliczanie kosztów pośrednich poszczególnych działań na obiekty kosztów 15
Zasoby w rachunku kosztów działań 15
Zasobowy rachunek kosztów 15
Koszty niewykorzystanych zasobów 16
Zarządzanie kosztami działań 18
Operacyjne ABM 19
Strategiczne ABM 20
Wdrażanie rachunku kosztów działań 24
Logistyka 27
Geneza i rozwój logistyki 27
Definicje logistyki 28
Procesy logistyczne 30
Opracowanie zamówień klienta 31
Zarządzanie zapasami 31
Zarządzanie przepływem materiałów 32
Transport 32
Magazynowanie 33
Zarządzanie opakowaniami 34
Komunikacja 34
Zarządzanie logistyką 35
Koszty logistyki 36
Definicje kosztów logistyki 36
Podział kosztów logistyki 37
Koszty stałe i koszty zmienne 37
Koszty bezpośrednie i koszty pośrednie 38
Koszty unormowane i koszty swobodne 38
Globalne koszty logistyki 38
Rachunek kosztów działań w logistyce 40
Kalkulacja kosztów zaopatrzenia 41
Studia przypadku i najlepsze praktyki 42
Zasobowy rachunek kosztów 42
Rozliczanie kosztów niewykorzystanych zasobów 46
Rachunek kosztów działań w zarządzaniu (ABC/M) 51
Wdrażanie rachunku kosztów działań 74
Pytania kontrolne 85
Zadania 86
Bibliografia 86
Rachunek kosztów działań (ABC – Activity Based Costing) to współczesne podejście do problematyki kosztów od którego oczekuje się nie tylko wiarygodnych danych dotyczących źródeł kosztów, ale również danych ułatwiających podejmowanie decyzji w wielu obszarach zarządzania strategicznego. Popularność tego modelu wynika z jego efektywności i niejakiej spójności z charakterystycznym dla współczesnego zarządzania podejściem procesowym.
W niniejszym rozdziale zaprezentowane zostaną kwestie dotyczące genezy rachunku kosztów, istota tej metody, podstawowe pojęcia i terminy w niej wykorzystywane oraz kolejne etapy rozliczania kosztów. Przedstawiona zostanie metodyka wdrażania rachunku kosztów działań oraz potencjalne obszary zarządzania, w których może być stosowana jako narzędzie wspomagające proces podejmowania decyzji.
Zastosowanie rachunku kosztów działań ma wpływ na różne obszary działalności przedsiębiorstwa, w tym (Wnuk-Pel, 2009):
· Marketing: istotnym elementem są w tym zakresie decyzje cenowe, od nich zależy wielkość popytu, pozycja na tle konkurencji, stosowane narzędzia marketingowe itp.;
· Produkcja: identyfikacja działań przynoszących zyski i tych generujących koszty, decyzje dotyczące usprawniania działań lub eliminacji tych generujących zbędne koszty, czyli organizacji i doskonalenia procesów;
· Księgowość: decyzje dotyczące inwestycji, analiza efektywności inwestycji, identyfikacja obszarów generujących koszty.
Rachunek kosztów działań znajduje zatem potencjalne zastosowanie we wspomaganiu szeregu decyzji, zarówno operacyjnych, jak i strategicznych, dotyczących asortymentu, klientów, dostawców i procesów. Może dzięki temu stanowić pomocne narzędzie w procedurze reengineeringu, gdzie ocena efektywności i rentowności jest kluczowa dla poprawności i sukcesu usprawniania organizacji (Tatsiopoulos I.P., 2000).
Rachunek kosztów działań może być wykorzystywany też do oceny potencjalnych partnerów, do doboru przedsiębiorstw realizujących procesy logistyczne na rzecz innych organizacji, czyli wyboru dostawców usług 3PL (Griful-Miquela, 2001).
Model ABC jako narzędzie służące do rozliczania kosztów został opracowany w odpowiedzi na konkretne problemy, czy też trudności, przed którymi stanęły współczesne przedsiębiorstwa. Problemy te wyniknęły zarówno z pewnych uwarunkowań zewnętrznych, takich jak sytuacja na rynku surowców i pracy, jak i wewnętrznych, związanych ze zmianą obowiązujących konkurencyjnych modeli zarządzania. Malejący udział i koszt pracy ludzkiej, charakterystyczny dla branży wytwórczej, rosnąca złożoność i różnorodność produktów i procesów technologicznych sprawiają, że coraz większy jest udział i znaczenie kosztów pośrednich (tych nie związanych bezpośrednio z realizacją procesów podstawowych, a raczej z ich przygotowaniem, opracowaniem).
Charakterystyczne dla współczesnych przedsiębiorstw jest:
¨ Funkcjonowanie w warunkach globalnej konkurencji, rozwój konkurencji zaś prowadzi w naturalny sposób do zmian w zakresie technologii, automatyzacji procesów wytwarzania, poszerzenia oferty produktów, skrócenia cyklu ich życia;
¨ Dążenie do poprawiania efektywności procesów, wdrażanie najlepszych dostępnych technologii, przy czym zmiany w technologii prowadzą do zmian w strukturze kosztów (spadek udziału płac bezpośrednich w kosztach wytworzenia, spadek udziału kosztów materiałów bezpośrednich),
Powyższe kwestie wpływają na wzrost znaczenia i udziału kosztów pośrednich w kosztach ogólnych przedsiębiorstwa, a podstawowe czynniki wpływające na procedury ujmowania i kontroli i rozliczania kosztów pośrednich są następujące (Wnuk-Pel, 2009):
¨ Poziom i zmiany w poziomie kosztów pośrednich przedsiębiorstwa,
¨ Różnorodność produktów oraz złożoność procesów zachodzących w przedsiębiorstwie,
¨ Liczba i zróżnicowanie stanowisk pracy, stopień mechanizacji, technologie.
Obowiązujące metody rozliczania kosztów pośrednich były odpowiednie w innych warunkach rynkowych, gdzie asortyment przedsiębiorstwa był ograniczony, a koszty materiałów i płac bezpośrednich miały znacznie większy udział w kosztach wytworzenia niż koszty pośrednie. W takiej sytuacji uproszczona kalkulacja kosztów pośrednich, nawet jeśli była obarczona sporym błędem, nie wpływała w sposób istotny na wycenę produktu (Wnuk-Pel, 2009). Rosnący udział kosztów pośrednich (zarówno wydziałowych, jak i ogólnozakładowych) w kosztach całkowitych, jak i fakt iż kierownictwo potrzebuje informacji dotyczących podejmowanych decyzji (ocena rentowności, gospodarności) i umożliwiających motywowanie oraz kontrolę, sprawia, że konieczne jest konieczne jest dokładne i szczegółowe zidentyfikowanie kosztów pośrednich i właściwe ich rozliczenie na produkty.
Tradycyjny system rachunku kosztów może prowadzić do znaczących zniekształceń w kalkulacji kosztów, poszukiwano zatem metody, która zapewni (Wnuk-Pel, 2009):
¨ Poprawę informacji o kosztach do podejmowania decyzji cenowych,
¨ Poprawę analizy rentowności w przekroju produktów, klientów, działań oraz wydziałów,
¨ Poprawę miar działalności ośrodków odpowiedzialności,
¨ Poprawę znajomości przyczyn powstawania kosztów.
Metodyka taka została opracowana w połowie lat osiemdziesiątych jako odpowiedź na zapotrzebowanie na dostęp do dokładnych informacji na temat zużywanych zasobów i kosztów, które generują produkty, usługi, obsługa klientów i kanały dystrybucji (Robert S. Kaplan, 2002).
Rachunek kosztów działań jest prezentowany w Polsce zarówno z dobrej, jak i złej strony. Negatywna ocena tej metody wynika przede wszystkim z przeświadczenia o ogromnej ilości danych, które trzeba pozyskać i analizować i o problemach związanych z wdrożeniem tak złożonego podejścia. Prawidłowe zbudowanie modelu ABC pozwala jednak wyeliminować te kwestie i korzystać z zalet tej metody, wynikających z przyczynowo-skutkowego przypisywaniu kosztów wykonanych działań (czynności) do poszczególnych klientów i produktów. Rozwinięcie ABC w ABC/M, czyli wykorzystanie rachunku kosztów w zarządzaniu rozszerza jeszcze zakres potencjalnych korzyści, które można uzyskać dzięki rozliczaniu kosztów działań (Zieliński, 2007).
Rachunek kosztów działań ma zatem odpowiedzieć na istotne pytania dotyczące zużywanych w przedsiębiorstwie zasobów i kosztów jakie niosą za sobą produkty, procesy i klienci, w tym (Robert S. Kaplan, 2002):
· Jakim działaniom służą zasoby przedsiębiorstwa?
· Jak kosztowne są działania przedsiębiorstwa oraz procesy gospodarcze?
· Dlaczego przedsiębiorstwo musi realizować poszczególne działania i procesy gospodarcze?
· Jaka część każdego z działań dotyczy produktów, usług i klientów przedsiębiorstwa?
Odpowiadając na te pytania model ABC jest związaną z działaniami, ekonomiczną mapą kosztów (Robert S. Kaplan, 2002). Podstawowym założeniem tej metodyki jest fakt, iż zasoby są zużywane są przez działania, więc pierwszym etapem rachunku kosztów działań jest identyfikacja działań występujących w przedsiębiorstwie. Następnie ustala się koszty tych działań i przy pomocy nośników kosztów działań rozlicza je na produkty przedsiębiorstwa (patrz rys.1)
Rysunek 1: Etapy rachunku kosztów działań
Źródło: (Wnuk-Pel, 2009)
Omówienie etapów rachunku kosztów działań przedstawionych na powyższym rysunku wymaga jednak wprowadzenia pojęć wykorzystywanych w tej metodzie, tak by jej prezentacja była jednoznaczna i zrozumiała.
olala105