72.Stendhal - Kroniki włoskie.pdf - Seria KOLIBER - ChomikKulturalny

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

STENDHAL

Kroniki włoskie

ł.  -żń

KSIENI Z CASTRO



Melodramat pokazał nam tyle razy rozbójników włoskich szesnastego wieku i tyle osób

mówiło o nich bez znajomości przedmiotu, że obecnie mamy o nich najfałszywsze poję-

cia. Można rzec ogólnie, że rozbójnicy ci byli oo przeciw okrutnym rządom, które

zajęły we Włoszech miejsce średniowiecznych republik. Nowy tyran był to zazwyczaj

najbogatszy obywatel pogrzebanej republiki, który aby pozyskać sobie lud, zdobił miasta

wspaniałymi kościołami i pięknymi obrazami. Tacy byli Polentini w Rawennie, Manedi

w Faenza, Riario w Imola, Cane w Weronie, Bentivoglio w Bolonii, Visconti w Medio-

lanie i wreszcie najmniej wojowniczy, a najobłudniejsi ze wszystkich Medyceusze we

Florencji. Spomięǳy historyków tych małych państewek żaden nie ośmielił się opisać

niezliczonych otruć i mordów spowodowanych strachem, który nękał tych małych tyra-

nów; owi poważni historycy byli na ich żołǳie. Zważcie, że każdy z tych tyranów znał

osobiście każdego z republikanów, o których wieǳiał, że go nienawiǳą (wielki książę

Toskanii, Kosma, znał na przykład Strozziego), że wielu z tych tyranów zginęło gwałtow-

ną śmiercią, a zrozumiecie głębokie nienawiści, wiekuistą nieufność, które dały Włochom

Honor, Obyczaje,

Grzeczność

szesnastego wieku tyle inteligencji i odwagi, a tyle geniuszu ich artystom. Ujrzycie, iż

owe namiętności nie pozwoliły się rozwinąć dość pociesznemu przesądowi z epoki pani

de Sévigné, który nazwano onore , a który polegał zwłaszcza na tym, aby poświęcić

życie dla swego pana i dla spodobania się damom. W szesnastym wieku we Francji ǳia-

łalność mężczyzny i jego istotna wartość mogły się objawić i zyskać poǳiw jedynie na

polu bitwy lub w pojedynkach; że zaś kobiety lubią odwagę, a zwłaszcza junactwo, stały

się one najwyższymi sęǳiami wartości mężczyzn. Wówczas to zroǳił się ne

rii , który sprowaǳił stopniowe zamieranie wszystkich namiętności, a nawet miłości, na

rzecz okrutnego tyrana, któremu poddajemy się wszyscy: próżności. Królowie popierali

próżność i mieli rację: stąd właǳa wstążeczki orderowej.

We Włoszech człowiek wyróżniał się czynem wsekieo ro , pchnięciem szpa-

Mężczyzna

Sława

dy, jak odkryciem dawnego rękopisu; patrz Petrarkę, bożyszcze swoich czasów. Kobieta

w XVI wieku kochała człowieka biegłego w greczyźnie tyleż, i więcej, ile by kochała

wsławionego odwagą na polu bitwy. Wówczas wiǳiało się namiętności, a nie odruch

galanterii. Oto wielka różnica mięǳy Włochami a Francją; oto czemu Włochy dały życie

Rafaelom, Giorgionom, Tycjanom, Correggiom, gdy Francja wydała owych wszystkich

wielkich rycerzy XVI wieku, nie znanych ǳisiaj, z których każdy pozabĳał tak wielką

liczbę nieprzyjaciół.

Proszę mi darować te surowe prawdy. Jak bądź się rzeczy mają, okrutne i koniene

pomsty na małych tyranach włoskich w średnich wiekach pozyskały rozbójnikom serce

ludności. Nienawiǳono bandytów, kiedy kradli konie, zboże, pieniąǳe, słowem rzeczy

potrzebne do życia; ale w głębi serca lud był po ich stronie, a ǳiewczęta wiejskie przekła-

dały nad wszystkich młodego chłopca, który bodaj raz w życiu zmuszony był nr

i , to znaczy umykać w las i szukać schronienia u zbójców po jakimś nierozważnym

czynie.

Za naszych czasów jeszcze każdy, oczywiście, lęka się spotkania z rozbójnikami; ale

kiedy ich dosięgnie kara, każdy współczuje z nimi. To stąd, że ów naród tak inteligentny,

tak drwiący, który śmieje się ze wszystkich manifestów wydanych pod cenzurą swoich

panów, namiętnie czytuje poemaciki opowiadające z zapałem życie najsławniejszych ban-

dytów. Heroizm mieszczący się w tych opowiadaniach porusza strunę artystyczną, która

zawsze żyje w nis ks . Zresztą ten lud jest tak znuǳony urzędowymi pochwa-

łami oddawanymi pewnym luǳiom, że wszystko, co nie jest oﬁcjalne, traﬁa mu prosto

do serca. Trzeba wieǳieć, że prosty lud we Włoszech ma pewne bolączki, których po-

dróżny, choćby żył w tym kraju ǳiesięć lat, nie spostrzegłby nigdy. Na przykład przed

piętnastu laty, zanim roztropność rządów wytępiła zbójców¹, nierzadko zdarzało się, że

wyprawy ich miały na celu ukaranie niesprawiedliwości ernorw w małych miastach.

¹ re ins ni rorono rw wił w — Gasparone, ostatni zbójca, poddał się

rządowi w ; jest uwięziony ze swoimi trzyǳiestoma dwoma ludźmi w cytadeli w Civitavecchia. Do poddania

się zmusił go brak wody na szczytach Apeninów, gǳie się schronił. Jest to człowiek inteligentny o ciekawej

twarzy. [przypis autorski]

 Kroniki włoskie



Gubernatorzy ci, samowładni urzędnicy o płacy nie przewyższającej dwuǳiestu talarów

miesięcznie, są oczywiście na żołǳie najznaczniejszej roǳiny, która za pomocą tego bar-

ǳo prostego środka gnębi swoich wrogów. Jeżeli zbójcom nie zawsze się udawało skarać

tych małych despotów, przynajmniej drwili sobie z nich i płatali im psoty, co jest nie-

drobną rzeczą w oczach tego dowcipnego ludu. Satyryczny sonet pociesza Włocha po

wszystkich niedolach, a zniewagi nie zapomina on nigdy. Oto druga zasadnicza różnica

mięǳy Włochem i Francuzem.

Skoro w szesnastym wieku gubernator skazał na śmierć biednego mieszkańca zniena-

Obyczaje, Mężczyzna

wiǳonego przez możną roǳinę, często zbójcy napadali na więzienie i próbowali uwolnić

oﬁarę. Ze swej strony potężne roǳiny, nie ufając zbytnio ośmiu czy ǳiesięciu rządo-

wym żołnierzom mającym strzec więźnia, wystawiały swoim kosztem odǳiał żołnierzy

najemnych. Żołnierze ci, których nazywano ri , biwakowali w pobliżu więzienia i po-

dejmowali się odprowaǳić aż na miejsce kaźni nieboraka, którego śmierć kupiono. Jeśli

wpływowa roǳina miała w swoim gronie młodego człowieka, stawał on na czele tych

improwizowanych żołnierzy.

Ten stan cywilizacji okropny jest z punktu wiǳenia moralności, przyznaję; za naszych

czasów mamy pojedynek, nudę i nieprzedajnych sęǳiów; ale te obyczaje szesnastego wie-

ku cudownie wspomagały produkcję mężczyzn godnych tego imienia.

Wielu historyków, wychwalanych do ǳiś przez pełną rutyny literaturę Akademii,

siliło się ukryć ten stan rzeczy, który około roku  stworzył tak wielkie charaktery.

Współcześnie ostrożne ich kłamstwa nagraǳano wszystkimi zaszczytami, jakimi mo-

gli rozporząǳać Medyceusze we Florencji, Este w Ferrarze, wicekrólowie Neapolu etc.

Pewien biedny historyk nazwiskiem Giannone chciał uchylić rąbek zasłony; że jednak

ośmielił się powieǳieć jedynie cząstkę prawdy, i to pod osłoną powątpiewań i niejasności,

pozostał barǳo nudny, co mu nie przeszkoǳiło umrzeć w więzieniu w osiemǳiesiątym

drugim roku życia  marca roku .

Pierwszą tedy rzeczą, jeśli się chce poznać historię Włoch, to nie czytać autorów

Historia, Kłamstwo

powszechnie uznanych; nigǳie lepiej nie znano ceny kłamstwa, nigǳie lepiej nie było

ono opłacane.²

Pierwsze kroniki, które pisano we Włoszech po głębokim barbarzyństwie ǳiewią-

tego wieku, wspominają już o zbójcach i mówią o nich tak, jakby istnieli od niepamięt-

nych wieków (patrz zbiór Muratoriego). Kiedy nieszczęściem dla powszechnego dobra,

Buntownik

dla sprawiedliwości, dla dobrych rządów, ale szczęściem dla sztuki średniowieczne repu-

bliki zostały zdławione, najenergiczniejsi republikanie, ci, którzy kochali wolność bar-

ǳiej niż większość ich współobywateli, schronili się w lasy. Oczywiście lud gnębiony

przez Baglionich, Malatestów, Bentivogliów, Medyceuszów kochał i szanował ich wro-

gów. Okrucieństwa małych tyranów, którzy nastąpili po pierwszych uzurpatorach, na

przykład okrucieństwa Kosmy, pierwszego wielkiego księcia Florencji, który kazał mor-

dować republikanów szukających schronienia w Wenecji, nawet w Paryżu, dostarczały

zaciągu tym zbójcom. Aby pozostać w czasach bliskich tym, w których żyła nasza bo-

haterka, około roku , Alfons Piccolomini, książę Monte Mariano i Marco Sciarra

dowoǳili z powoǳeniem uzbrojonymi bandami, które w okolicach Albano urągały żoł-

nierzom papieskim, wówczas barǳo ǳielnym. Linia operacyjna tych słynnych woǳów,

których lud do ǳiś poǳiwia, ciągnęła się od Padu i bagien raweńskich aż do lasów, któ-

re wówczas pokrywały Wezuwiusz. Las Faggiola, tak wsławiony ich czynami, a położony

o pięć mil od Rzymu, na droǳe do Neapolu, był generalną kwaterą Sciarry, w której za

pontyﬁkatu Grzegorza XIII skupiało się niekiedy po kilka tysięcy żołnierzy. Szczegółowa

historia tego znamienitego bandyty byłaby nie do wiary w oczach obecnego pokolenia,

w tym sensie, że nikt nie zechciałby zrozumieć pobudek jego czynów. Pokonano go aż

w roku . Kiedy ujrzał, że sprawa jest stracona, wdał się w układy z Rzeczpospolitą

Wenecką i przeszedł w jej służby ze swymi najwierniejszymi lub najbarǳiej występny-

² ierws e re ei si e on isori ło o nie orw owsenie nn niie

eie nie nno en kłsw niie eie nie ło ono ołne — Paweł Giovio, biskup w Como, Aretino i stu

innych mniej zabawnych, których nuda, jaką zieją, ocaliła od niesławy, Robertson, Roscoe pełni są kłamstw.

Guicciardini sprzedał się Kosmie I, który drwił sobie z niego. Za naszych czasów Coletta i Pignotti mówili

prawdę, ten ostatni w stałym strachu, że go usuną ze stanowiska, chociaż chciał, aby go drukowano dopiero po

jego śmierci. [przypis autorski]

 Kroniki włoskie



mi (jak kto woli) żołnierzami. Na żądanie rządu rzymskiego Wenecja, która podpisała

układ ze Sciarrą, kazała go zamordować, ǳielnych zaś jego żołnierzy posłała na obronę

wyspy Kandii przeciw Turkom. Ale roztropna Wenecja wieǳiała, że na Kandii panuje

mordercza zaraza; jakoż w kilka dni z pięciuset żołnierzy, których Sciarra oddał w służbę

republiki, pozostało sześćǳiesięciu siedmiu.

Ten las Faggiola, którego olbrzymie drzewa pokrywają dawny wulkan, był ostatnim

teatrem czynów Marka Sciarra. Każdy podróżnik powie wam, że jest to najwspanialsza

okolica owej cudnej Campagna Romana, której posępny wygląd jest jak stworzony dla

tragedii. Las ten wieńczy swą ciemną zielenią szczyty Albano.

Wspaniałą tę górę zawǳięczamy jakiejś erupcji wulkanicznej, wcześniejszej o wiele

wieków niż założenie Rzymu. W epoce, która poprzeǳiła wszelką historię, wyrosła ona

wśród rozległej równiny rozciągającej się niegdyś mięǳy Apeninami a morzem. Monte

Cavi, która wznosi się otoczona mrokami lasu Faggiola, jest jej szczytowym punktem,

wiǳi się ją zewsząd, z Terracyny i z Ostii, jak z Rzymu i z Tivoli; góra zaś Albano, obec-

nie pokryta pałacami, stanowi zakończenie tego rzymskiego widnokręgu, tak słynnego

wśród podróżnych. Klasztor czarnych mnichów zastąpił na szczycie Monte Cavi świątynię

Jowisza Feretryjskiego, gǳie ludy łacińskie przychoǳiły składać wspólnie oﬁary i zacie-

śniać węzły swego roǳaju federacji religĳnej. Osłoniony cieniem wspaniałych kasztanów,

podróżny dociera w kilka goǳin do olbrzymich złomów będących ruiną świątyni Jowi-

sza; ale z owego cienia, tak rozkosznego w tym klimacie, ǳiś nawet wędrowiec spogląda

z niepokojem w głąb lasu: lęka się bandytów. Przybywszy na szczyt Monte Cavi, rozpala

się ogień w ruinach świątyni, aby zgotować pożywienie. Z tego punktu, górującego nad

całą Campagna Romana, wiǳi się ku zachodowi morze, które wydaje się o dwa kroki,

mimo że jest o trzy lub cztery mile; rozróżnia się najmniejszy statek; przy pomocy naj-

słabszej lunety można policzyć luǳi udających się do Neapolu na statku parowym. Na

wszystkie inne strony oko biegnie po wspaniałej równinie, która kończy się na wschód

Apeninem, ponad Palestrina, na północ zaś bazyliką św. Piotra oraz innymi wielkimi

budowlami Rzymu. Ponieważ szczyt Monte Cavi nie jest zbyt wysoki, oko rozróżnia

najdrobniejsze szczegóły tego wspaniałego kraju, który mógłby się obejść bez glorii hi-

storycznej, a w którym wszelako każdy gaik, każdy złom wyszczerbionego muru wiǳiany

na równinie lub na zboczu gór przypomina którąś z owych bitew, tak cudownych patrio-

tyzmem i męstwem, opowieǳianych przez Liwiusza.

Jeszcze za naszych dni, aby dojść do olbrzymich złomów, resztek świątyni Jowisza

Feretryjskiego tworzących mur ogrodu czarnych mnichów, można iść drogą triumfalną,

którą szli niegdyś pierwsi królowie Rzymu. Wyłożona jest kamieniami ciosanymi barǳo

regularnie; w lesie Faggiola znajdują się długie pasy tej drogi.

Na brzegu wygasłego krateru, który, wypełniony obecnie przezroczystą wodą, zmie-

nił się w owo ładne jezioro Albano, mające pięć czy sześć mil obwodu i oprawne w skałę

z lawy, leżała niegdyś Alba, macierz Rzymu, którą polityka rzymska zniweczyła za pierw-

szych królów. Mimo to ruiny jej istnieją jeszcze. W kilka wieków później o ćwierć mili od

Alby, na stoku biegnącym ku morzu, wyrosło Albano, ale to nowoczesne miasto odgro-

ǳone jest od jeziora zasłoną ze skał, które kryją jezioro miastu, a miasto jezioru. Kiedy

się je wiǳi z równiny, białe jego budynki oǳnaczają się na ciemnej i głębokiej zieleni

owego lasu tak drogiego bandytom i tak często wsławionego, który wieńczy ze wszech

stron wulkaniczną górę.

Albano, liczące ǳiś pięć do sześciu tysięcy mieszkańców, nie miało ani trzech tysięcy

wroku , kiedy wśród pierwszych roǳin szlacheckich kwitnął potężny ród Campireali,

którego nieszczęścia mamy opowieǳieć.

Tłumaczę tę historię z dwóch obszernych rękopisów: jeden rzymski, a drugi ﬂorencki.

Z wielkim swoim niebezpieczeństwem ośmieliłem się odtworzyć ich styl, niemal będący

stylem naszych starych legend. Wykwintny i pełen umiaru styl ǳisiejszy nie barǳo, jak

mi się zdaje, goǳiłby się z treścią wypadków, a zwłaszcza z uwagami autorów. Pisali koło

roku . Proszę czytelnika o pobłażanie dla nich i dla mnie.

 Kroniki włoskie



72.Stendhal - Kroniki włoskie.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: