dr hab. Irena Pilch, OSOBOWOŚĆ 2. Teorie cech

Perspektywa teorii cech

•                    Siebie i innych opisujemy w kategoriach cech – względnie stałych elementów, wnioskowanych z zachowania

•                    Cechy tworzą strukturę

•                    Cechy są efektem interakcji czynników genetycznych i środowiskowych

Cechy indywidualne czy wspólne?

              Gordon Allport – twórca t. cech, inicjator badań leksykalnych, prekursor ps. humanistycznej

•                     Cel - opis i zrozumienie niepowtarzalnej osoby

•                     Cechy mają podłoże neurofizjologiczne i predysponują do określonych zachowań, co obserwujemy jako ich stałość

•                     Cechy: wspólne (ilościowe) i indywidualne (jakościowe)

•                     Cechy: kardynalne, centralne, drugorzędne

Cechy jako przedmiot pomiaru

•                     Są bipolarne (ekstrawersja-introwersja)

•                     Są mierzalne (ich nasilenie zmienia się w sposób ciągły na skali)

•                     Są względnie stałe

•                     Przyjmują w populacji rozkład normalny

•                     Są od siebie względnie niezależne

•                     Opisują całe spektrum różnic indywidualnych

•                     Są wnioskowane z zachowania (przez obserwację lub samoocenę)

•                     Obejmują – prócz typowych zachowań – typowe przeżycia, uczucia, preferencje i dążenia

•                     Tworzą strukturę osobowości (hierarchiczną)

UWAGA: konkretne zachowanie w danej sytuacji nie musi być „typowe” (wpływ motywacji i sytuacji), dlatego trudno je przewidzieć na podstawie cech, i odwrotnie.

Analiza czynnikowa jako metoda tworzenia hierarchicznych modeli osobowości

•                     Gromadzenie obserwacji wielu różnych zachowań w dużej grupie osób

•                     Szukanie prawidłowości w odpowiedziach – analiza czynnikowa („Czy osoby odpowiadające „tak” na pytanie 1 odpowiadają podobnie na niektóre inne pytania?”)

A. Identyfikacja czynników

B. Analiza zachowań tworzących czynnik, psychologiczna interpretacja i nazwa („Co łączy zachowania, tworzące czynnik?”)

3. Upraszczanie struktury – szukanie czynników 2-go rzędu

•                     Czy analiza czynnikowa jest metodą "obiektywną"? Subiektywizm w doborze zmiennych (zachowań) „na wejściu”→od nich zależy struktura „na wyjściu”

•                     Problemy statystyczne: wymuszanie rozwiązań 5-czynnikowych, rozwiązania nieortogonalne - czynniki korelują, problem ze składowymi o niskich ładunkach czynnikowych i „należących” do różnych czynników, subiektywizm w doborze nazwy i interpretacji.

BADANIA LEKSYKALNE

•                     Allport i Odbert (1936) wypisują ze słownika słowa opisujące jednostkę (ok. 18 tys.), dzielą je na grupy, wyróżniając m.in. cechy osobowości

•                     Cattell formułuje hipotezę leksykalną: Wszystkie ważne aspekty osobowości zostały utrwalone w treści języka, i redukuje listę cech (4 tys.) → poszukiwanie taksonomii osobowości

•                     Badania leksykalne: samoopis i szacowanie cech, redukowanie zmienności do kilku czynników.

•                     5 czynników uzyskiwano od lat 50-tych (ekstrawersja, ugodowość, sumienność, stałość emocjonalna-neurotyzm, kultura (intelekt)

•                     Goldberg (1992) tworzy listę 100 przymiotników – markerów dla pięciu biegunowo opisanych cech

•                     Badania w innych językach potwierdzają 5-czynnikową strukturę. UWAGA! TREŚĆ I NAZWY NIE SĄ IDENTYCZNE!!!

BADANIA PSYCHOMETRYCZNE

•                     Badania przy pomocy kwestionariuszy osobowości (EPQ-R Eysencka , NEO-FFI Costy i McCrae’a)

Szesnastoczynnikowa teoria Cattella

•                     36 cech tworzy INDEKS UNIWERSALNY

•                     16 cech mierzy 16-czynnikowy Kwestionariusz Osobowości Cattella (do dziś stosowany)

•                     Struktura cech u Cattella nie jest uniwersalna – uzyskujemy ją tylko używając jego zestawu pytań

•                     Badając testami wielokrotnie tą samą osobę badał unikalną strukturę osobowości

•                     By przewidywać zachowanie, wymyślił „równanie specyfikacyjne”:

Zach a = Cecha 1x waga1+cecha 2 x waga 2 + cecha 3 x………..

Trójczynnikowa koncepcja Eysencka (PEN)

•                     Badanie osobowości: najpierw „typ”, potem pomiar

•                     Cechy mają być biologicznie uwarunkowane (→temperament)

•                     Osobowość = charakter, temperament, inteligencja, właściwości fizyczne

5

wysoki neurotyzm

•                     emocje powstają łatwo,

•                     są silne,

•                     są trwałe,

•                     są labilne,

•                     reagowanie na nowość niepokojem,

•                     tendencja do kryzysów,

•                     łatwa dezorganizacja pod wpływem stresu,

•                     somatyczne reakcje na stres,

•                        podatność na nerwicę

niski neurotyzm (stabilność emocjonalna)

•                     odporność,

•                     stabilność,

•                     mała wrażliwość,

•                     mała trwałość emocji

„do ludzi”(ekstrawersja)

•                     potrzebuje podniet

•                     towarzyski

•                     gadatliwy

•                     optymista

•                     preferuje działanie

•                     niefrasobliwy

•                     lubi zmiany

„od ludzi” (introwersja)

•                     potrzebuje ciszy u spokoju

•                     lubi introspekcję

•                     lubi przebywać sam

•                     powściągliwy

•                     traktuje życie poważnie

•                     sumienny

•                     pesymista

Psychotyczność – brak psychotyczności

•                     Słaby kontakt społeczny

•                     Oschłość, chłód uczuciowy

•                     Impulsywność, agresja – obniżona samokontrola

•                     Skłonność do ryzyka i nieodpowiedzialnych, aspołecznych zachowań

•                     Egocentryzm, wrogość, podejrzliwość, brak empatii

•                     Zdolności twórcze!!!

Skłonność do popadania  w psychozę co najmniej dyskusyjna.

Pięcioczynnikowa teoria Costy i McCrae’a

Wielka Piątka jako zespół podstawowych cech osobowości:

•                    cechy istnieją obiektywnie,

•                    wykazują dużą stałość,

•                    pojawiają się w badaniach różnymi kwestionariuszami, w różnych kulturach,

•                    są odziedziczalne (wg różnych źródeł 30-50%)

Ekstrawersja – introwersja: komfort w relacjach z ludźmi:

•                     liczba i intensywność interakcji,

•                     poziom aktywności,

•                     potrzeba stymulacji,

•                     zdolność cieszenia się życiem

Neurotyczność – stabilność emocjonalna:  zdolność znoszenia stresu

•                     stabilność lub niestabilność emocjonalna,

•                     przeżywanie dyskomfortu psychicznego,

•                     skłonność do nierealistycznych idei, niepohamowanych pragnień

Ugodowość – brak ugodowości: jakość stosunków interpersonalnych

•                    od współczucia po antagonizm w myślach, uczuciach i działaniu

•                    ugodowy – współczujący, dobroduszny chętny do współpracy, unikający konfliktów

•                    nieugodowy: niewzruszony, sceptyczny, dumny i rywalizujący, bezpośrednio wyrażający złość

Sumienność – brak sumienności: miara rzetelności

•                     stopień organizacji, wytrwałości i motywacji w zachowaniach ukierunkowanych na cel

•                     sumien...