Historia odkryć geograficznych
Fileo- umiłowanie
Geographos
2 sposoby zdobywania wiedzy: empiryzm, dedukcja;
Wnętrze- interior
Handel ma duże znaczenie / ciemności egipskie(tam słońce szybciej zachodzi)
Podróże
Morze Czerwone – od zwierząt, skał
Starożytność:
Wiedza i pojęcia geograficzne- w krajach o wysokim poziomie kultury (Chiny, Bliski Wschód, Egipt, Grecja, Kraje Morza Śródziemnego , w przedkolumbijskiej Ameryce )
Najwcześniej- zapis kartograficzny
Zgodnie z dualistycznym charakterem przedmiotów geografii
Jednià Kierunek matematyczno-przyrodniczy
Innià kierunek historyczno- społeczny
Głównymi obiektami ich zainteresowania była astronomia lub historia, filozofia
Uczeni kartografowie konstruowali mapy ekumeny(obliczenia współrzędnych)
Mukitanow(1982)- wiedza geograficzna powstała w starożytności
- jako wiedza o środowisku życia, które określano jako ekumenę. Anaksymander z Miletu- twórca I mapy z Delfami jako centrum.
Hekateusz z Miletu- ,, droga dookoła Ziemi’’
Pitagoras- kulistość Ziemi, trzęsienie Ziemi- na występ źródeł i przebieg rzek, zjawiska wulkaniczne itp.
Herodot- ojciec historiografii- teza o kulistości Ziemi
Empedokles (VI p. n. e)
Hipokrates z Kos- ,, O rodzajach powietrza, wodach i okolicach’’ , jaki jest wpływ klimatu na życie gospodarcze, społeczne i polityczne. Społeczeństwa ,, po pierwsze nie szkodzic’’
Platon- m.in. filozof przyrody
Arystoteles- uczeń Platona- ,,Meteorologia’’, opisał ówczesną ekumenę; klimat, świat zwierzęcy, siec rzeczną, morza, wyraził pogląd cyklicznych zmianach zasięgu morzaà za Pitagorasem i innymi uważał Ziemię à za kulę i podał przybliżoną wielkość obwodu Ziemi
PODRÓŻNICY
Do rozwoju wiedzy geograficznej przyczyniali się równieżà podróżnicy zwłaszcza ci co wypływali poza Słupy Herkulesa (Cieśnina Giblartarska)
Pyteasz z Marsylii- wyspy Brytyjskie, wybrzeże Fryzyjskie Islandia
(różnice w długości dnia i nocy z zależności od szerokości geograficznej)
Hipparach z Nicei Bityńskiej - znaczenie astronomii w zrozumieniu zjawisk geograficznych, współtwórca geografii matematycznej i kartografii. Podzielił równik na 360 spopularyzował pojęcie długości i szerokości geograficznej, twórca pojęcia ,, klimat’’.
Eratostenesà astronom, kartograf, geograf, podróżnik dokonał pomiaru obwodu Ziemi w Egipcie w czasie letniego przesilenia, gdy Słońce w Syenie (Assuan) znalazło się w zenicie.
Krates- pierwszy globus
Polibiusz- geografia dla potrzeb wojskowych
Posejdonios- uczony, m.in. geograf, liczne podróże poza Słupy Herkulesa, wpływ klimatu na działalność ludzką, zapoczątkował naukę o strefę geograficzną
STRABONà pochodził z Azji Mniejszej, podróże po Imperium Rzymskim, 17 ksiąg geograficznych ,, Geographica’’ . Wyróżnił geografię matematyczną, fizyczną, matematyczną, polityczną i historyczną. Uważał, że wiedza geograficzna jest bardzo potrzebna w zarządzaniu i władaniu danym krajem. Przypuszczał, że granice miedzy lądem a morzem są zmienne o czym świadczą aktualne procesy i osady à był bliski zasadzie aktualizmu geologicznego. Opierał się na Eratostenesie, wyróżnił strefy klimatyczne.
Chronologiczna i choreograficznaà geografia
Fenicjanie/ ekumena
Europa, Libia, Asia Scytniaà ekumena
Rzymianie i rozwój horyzontu geograficznego (myśl geograficzna);
Tabuła Pentingeriana
Itinearia mapy
Prymitywne szkice terenu do użytku dowódców i urzędników
Dwa rodzajeài. picta- rysowane, obrazkowe, przedstawienia miejscowości
i. Annotataà pisane, spis miejscowości i odległości między nimi wzdłuż gościńców rzymskich
Strabonà zasadniczy wkład w rozwój geografii
Pliniusz Starszy- ,, Historia naturalna’’ -37 ksiąg zwiedził całe Imperium Rzymskie- zawiera ówczesną wiedzę geograficzną Rzymu- o państwie rzymskim i sąsiadach służyło 1500 lat. Zginął tragicznie(Wezuwiusz). Tracyt- Germania
Ptolemeusz Klaudiusz- ,, Geographike Hyphegesis’’(nauka geograficzna)- Grek urodzony w Egipcie
Działał w szczytowym okresie potęgi Imperium Rzymskim – w Bibliotece Aleksandryjskiej; był głównym astronomem (geocentrycznym 1400 lat); omawia geografię matematyczną- przebieg oświetlenia i ogrzewania kuli ziemskiej w ciągu roku. Określił położenie matematyczno- geograficzną ekumeny- d. geograficzna do 118- rozszerzona. Błąd ten był zachętą do szukania drogi do Indii przez ocean- ,, Atlas geograficzny’’ (27 map)à służył przez 1300 lat
Strabonà historyczno- społeczną p-1 widzenia geografii
Ptolemeusz- kierunek matematyczno- przyrodniczy (nie wokół Afryki)
Geografia w starożytności à- bogactwo myśli, publikacji (tekstura i kartografia )
- przedmiot geografii- pojmowany dualistycznie
- łączyli zainteresowanie geograficzne zbadaniem z zakresu innych nauk
- geografia starożytnià mieli sporą wiedzę nt. zmienności granic morze- ląd, procesów rzeźbotwórczychà akumulacji ujściowej rzek
- wód podziemnych, wulkanizmu, stref klimatycznych
- wiedza matematyczno- geograficzna- oznaczali położenie matematyczno- geograficzną miast itp.
- wysoki stopie rozwoju kartografii
Stwierdzono wpływ środowiska a życie ludów(np. Strabon), np. Europa- rola w rozwoju cywilizacji- bo dogodny klimat, rozczłonkowanie linii brzegowej, zróżnicowana rzeźba terenu.
753à rozpad imperium rzymskiego
Geografia starożytna odegrała stymulującą rolę w ponownym rozwoju nauki w okresie odrodzenia i przyczyniła się do podjęcia wielkich podróży.
Średniowiecze:
Społeczno-gospodarcze warunki wiedzy geograficznej
- zniszczenia, wojny
- przepaść dzieląca starożytną kulturę od zacofanego średniowiecza
- zapomnieniu ulega szeroki horyzont geograficznego Greków i Rzymian
- dwa oddzielne kręgi kulturowe
a) na wschodnim Bizancjumà kościół grecki- nadal wysoka kultura i wiedza
b) na zachodzie (kościół Rzymski)- mało postępowy( myśl grecka o kulistym kształcie Ziemi)
- odrzucana, zwalczana
Cechy geografii wczesnego średniowiecza
- Bazyli Wielki z Cezarei
- Martianus Capella- ,, De Geometria’’
- Kosmos Indipleustes à ,, Chrześcijańska topografia świata’’
- koncepcja kręgu ziemskiego- blizsza poglądowi Biblii
- płaskość Ziemi
Dorożnikià prymitywnie przewodzili opis drogi lądowej do Jerozolimy à mapy pielgrzym
Mapy- Mapae mundi – około 600 znaleziono
- mapa bizantyjska- Palestyna, część Arabii, Egipt i obszary Morza Śródziemnego , I mapa wczesnośredniowieczna o orientacji wschodniej ( wsch. U góry), centralna część Palestyna z Jerozolimą( uklad orientalny)
Mapa z Albi, Beatusa, anglosaska, Strasburska, z Kodeksu Lipskiego, w Herefordzie, z Ebstorfu
Myśl geograficzna w średniowieczu- bardzo uboga( zwłaszcza we wczesnym średniowieczu)
- wyjazdy misjonarzy katolickich do wschodniej i północnej Europy- bardzo skąpe wiadomości o Ziemi
- od V wieku Irlandia- duchami chrześcijańscy – podróże(szerzenie wiary)- Hebrydy, Szetlandy, Orkady, W-py Owcze
Wyprawy krzyżowe: zbrojneà dla wyzwolenia Ziemi Świętej
- rozszerzenie władzy na niewiernych , oczekiwano zdobyczy terytorialnych władzy oraz złamania tureckiej bariery w handlu ze Wschodem
- krótko, małe opanowanie Jerozolimy
a) w sposób bezpośredni- niewielkim stopniu przyczyniły się do rozwoju myśli i horyzontu geograficznego
b) bezpośredni wpływ à wzrost handlu śródziemnomorskiego, zubożenie rycerstwa i wzmocnienie stanu mieszczańskiego
- spowodowały zbliżenie dogmatycznej, chrześcijańskiej Europy z wyższą kulturą arabską, co z kolei było bodźcem do wyzwolenia się z przestarzałych poglądów.
Alfred Wielki àkról angielski IX wieku – miłośnik geografii popierał podróże; gromadził materiały ,, Dzieje powszechne’’ (Orosius)- przetłumaczył i dodał wiadomości geograficzne o Germanii i sąsiednich krajach i Normanach.
Normanowie- ich wyprawy- szlaki wschodnie i zachodnie (Wikingowie)
IX wiek Duńczyk Wulfstan – przepłynął Morze Bałtyckie (do Szlezwiku)- Pomorze- Truso
IX wiek Norweg- Ottar- wybrzeże Norwegii , Nordkapp , Pół. Kolski, M. Białe do Zat. Kandataksza
Nie odkrywali oni zupełnie nowych szlaków.
Adam z Bremy XI w. – wiedział, że w Skandynawii można lądem przejść do Bizancjum
W pierwszym tysiącleciu n.e. N- najbardziej ruchliwi i przedsiębiorczy mieszkańcy Europy żeglowali wzdłuż brzegów, wypatrując zdobyczy w cieśninach zatokach i ujściach rzek, zwano ich dlatego Wikingami (czyli synami zatok )- we wschodniej Europie – Waregami.
Około 700 roku à zajęli wyspy Szetlandzkie i Owcze poł. VIII wieku – Irlandię, Anglię.
X wiek p.n.e. Francję/ Normandię- stąd inwazja na Anglię w IX wieku do cieśniny Gibraltarskiej, po pd. Italii i Sycylii – założyli królestwo
IX wiek- XI wiek – ekspansja N- wybrzeże Bałtyku, ziemie ruskie i rzeki Europy Wschodniej do Konstantynopola i Morza Kaspijskiego a stamtąd do Zatoki Perskiej., czyli niemal cała Europa.
NORMANOWIE
Na pn. – IX wiek - Islandia
X wiekà pod wodzą Eryka Rudego- Grenlandia (zielony kraj )
Ok. 1020 roku- Lefik Erikson (syn), do wsch. Wybrzeża Ameryki Pn. (Hellurand- kraj kamieni; Markland- ziemia lasów; Vinland-kraj wina).
Prawdopodobnie- wybrzeże Labradoru àN. Funlandiià N. Szkocjaà ok. rz. Sw. Wawrzyńca (później zapomniane i opuszczone przez Normanów).
Około 400 lat przetrwało osadnictwo normandzkie na Grenlandii; pod koniec XIV wieku – gdy Islandia dostała się pod panowanie Danii i łączność z Grenlandią stopniowo ustała, koloniści normańscy- w położeniu bez wyjścia. O powrocie do Islandii- nie mogli marzyć, gdyż brakowało drewna i zelaża , okrętów. Brak zboża, wywołał choroby, degenerację fizyczną- XV- wymarli lub zmieszali się z Eskimosami., aż do XVIII – istnienie Zielonej Wyspy- mgła zapomnienia
Odkrycia średniowiecznych Wikingów w pn- zach. części Atlantyku w zasadzie ie wyszły poza Skandynawię (epizod w historii ludów staronordyckich).
àw Europie cała uwaga państw chrześcijańskich
è na pd. I wschód , a handlu lewantyńskim posiadającym dawne tradycje i na organizowaniu walk o Ziemię Świętą.
Wyprawy te przemilczane przez oczonychà rzeczą tylko w sagach ludowych, nie były znane największym odkrywcom odrodzenia. Rozszerzały one głównie w średniowieczu znany już w starożytności, świat i to w kierunku Północy, podczas gdy podróżnicy arabscy.
Średniowiecze—świat muzułmański
Szlaki handlowe i ekspansje religijne
Arabowieàpanowanie od Pirenejów po granice Chinà dali światu nową kulturę i religię, która jeszcze obecnie należy do najżywotniejszych
è Mahomet (VII w.) – prorok Allaha- islam nowa religiaà stała się potęgą
Po śmierci Mahometa 632r. Kalifem (następcą) àABU BEKR- podbój świata
Wielka potęga polityczna i militarna Arabówà szybkie podboje
Persja 636, Syria 637, Palestyna, Egipt 641, Trypolitania (pn. Afryka)- 647, Cypr, Rodos- 64p, 711 do Hiszpanii, 720 Pireneje- zajmując prawie cały Pół. Iberyjski, 732- środkowa Francja(dopiero bitwa pod Poitries wyparła Meurów poza Pireneje.
VIII w. – opanowali obszary obejmujące Hiszpanię, Afrykę pn. Egipt, Syrię, Arabię, Mezopotamię, Kaukaz, Persję, Turkiestan i część Indii, Bagdadà Kordoba (zachodnia).
Komunikacja pocztowa- sprężysta, dobra administracja, wędrowny tryb życia;
- rozszerzanie się arabskiego horyzontu geofizycznego
Handelà opanowanie najważniejszych szlaków handlowych łączących wschodnia Europę- Kaukaz- Azję śr. – Wyż. Irańską- Indie.
- Arabowie stali się jedynymi pośrednikami handlu Europy
- z pd. I wsch. Azją
- VIII-XIX wieku – handel najwyższy rozkwit (wielkość państwa, język jednolity, obfitość surowców, liczne szlaki handlowe, docierali na pn. przez Wołgę, Okę do Bałtyku
à opanowali również ważne szlaki wodne
1. Basva (zat. Perska)-Indie- Chiny
2. Wsch. Wybrzeże Afryki (Komory, Madagaskar, Mozambik), statki lekkie, z pni palmy kokosowej, korzystano ze statków chińskich
è Towary- z Indii, i W-py Sundajskie – tkaniny, jedwab, kość słoniowa, drogocenne kamienie, perły, pachnidła, przyprawy korzenne( pieprz, imbir, kardamon, goździki, gałka muszkatołowa, cynamon,- podnosiły smak potraw , umożliwiały konserwowanie mięsa w beczkach- nie znano uprawy roślin pastewnych i gdy zanikała na łąkach pasza, zabijano masowo bydło, konserwowanie mięsa), bardzo wysoka cena przypraw i korzeni.
Geografowie arabscy:
Arabowieà w posiadaniu słynnych ośrodków starożytnej nauki
(Aleksandria i inne- grecka literatura naukowa, geograficzna)à byli pierwszymi spadkobiercami starożytnych Grekówà kalif Al. Mansura 753-75; zachęcał do tłumaczenia dzieł geograf., dzieł Ptolemeusza i innych à literatura arabska ustępowała greckiej (legendy, relacje), np. ,,Podróże Sindbada Żeglarza’’.
è Z arabskich map i globusów- geografowie arabscy mieli lepsze pójście o świecie niż współcześni im chrześcijanie
Religia mahometańska à nie krępowała swobody myśli, nie powstrzymywała do badań przyrody. Duża tolerancja w stosunku do oponentów ..,, atrament wiedzy wart więcej niż krew męczenników’’
Szkolnictwoà Iw. Zostało zorganizowane znacznie wcześniej niż w Europieà XI-XV w. – podróż i geografowie arabscy zapoznawali Europę przez swe pisma z wielką częścią Azji (Pół. Arabski, M. Kaspijskie, M. Czarne, Kaukaz, Śr. O dolny bieg Wołgi, Iranu, Indie, Tybet, Chiny, Sumatra, Jawa z jej wulkanami, z krajami Afryki Wsch. Az po Mozambik.
Geografowie arabscy :
Muhamet Ben Musa(około 830r. )- pierwszy geograf arabski ,,System świata’; wzorowany na Ptolemeusza Sulejman, ok. 840 r. Kalif Bagdadu- wysłał wyprawę- na obszarze położonym na p. od ziem muzułmańskich. Liczne rodzaje kupców arabskich- z Chin, Indii, kupcy podróżowali przez Maskat; Wybrzeże Małaborskie w Indiach; Cieśnia Malakka( wrota Chin); àKhan Fu (najruchliwszy port Chin) opisy dróg i stacji paliwowych w państwie arabskim
Ibn Fadlan- 921/22 r. à podróżnik do nadwołżańskich Bułgarów, Chazarów; padał również szczegółowe informacje o Rusi
Ibn Haukalà 943-969- podróżnik,, Księga dróg i prowincji’’
Masudi- X wiek - podróże po wschodniej Afryce, Indiach, Cejlonie, Chinach, Japonii, Iranie, Syrii, ,,złote łąki’’, informacje o płonących polach naftowych w Baku
Od VII wieku zaczęli
Idrsi XII wiek- najznakomitszy geograf średniowieczny kartograf, podróżnik,- pochodzący z rodziny królewskiej; był m.in. we Francji, Anglii, w Palermo na Sycylii, jako nadwożny geograf króla normańskiegoà (Rogera II), ,, Księga rozrywek tego, który chce przebiec świat’’
Ibn Battutaà z Tangeru –jeden z największych podróżników wszystkich czasów – 30 lat podróży (nie podróżowali po morzach).
Horyzont geograficzny Arabów :
Dzięki rozległości krajów islamu i szerokim kontaktom handlowym, horyzont geograficzny Arabów sięgał w niektórych miejscach dalej niż grecko- rzymski oraz horyzonty chrześcijańskich narodów europejskich.
VII-IX wiek – ożywione stosunki muzułmańsko- chińskie
X wiek- Arabowie wysłali poselstwo misyjne do Bułgarów nad Wołgą
X-XIV wiek- kupcy arabscy-do Rusi i M. Białego
Rola Arabów polegała głównie na tym, że przekazali Europie Zach. Osiągnięcia kultury antycznej wzbogaconej własnym dorobkiem geograficznym i przyrodniczym Marin Sanudo (Wenecjanin- XIV) – wpływ na kartograficzność Europy
- dzieło geograficzne+ mapa okrągła świata( najdokładniejsza z map)
- średnie zarysy wybrzeży lądu ;- orientacje map Północy
PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE
II strefa handlu- kraje na d Morzem Północnym i Bałtykiem- ANGLIA, Francja, Niemcy, porty flamandzkie, bałtyckie; Visby, Gdańsk, Ryga, Tallinn; główny ośrodek Brugia
XIII-XV wieku/ XVI wiek- Związek Haamzatycki
Rozwój żeglugi europejskiej umożliwiały:
- udoskonalone statki
- igła magnetyczna
- kartografia nawigacyjna
Od XIII wieku żeglarze włoscy- najlepsi marynarze średniowiecza
- korzystali już z kompasu- rozpowszechniło się to na innych żeglarzy igłę magnetyczną III w. Chińczycyà Arabowie Europejczycy (Wikingowie i inni –XI wiek)
Kartografia nawigacyjna- portolany
- mapy kompasowe- rumbowe(portolanowe)- przetrwały do XVII wieku zastąpienie siatki geograficznej pękiem przecinających się linii prostych wybiegających promieniście z róż wiatr o 32 rumbach albo kierunkach kompasowych do map portolany – specjalne księgi, zestawiające odległości pomiędzy poszczególnymi punktami i miejscowościami na wybrzeżach
W XV pojawiły się obok w/w- mapy ówczesnego świata a podstawie starożytnych map świata, przypisywanych Ptolemeuszowi. Korzystając z XV wieku tłumaczenia jego tablic zawierających współrzędne geograficzne
Fakt ten zauważył na pobudzeniu zainteresowania geografią w świecie chrześcijańskim-,, epoka odrodzenia Ptolemeusza’’ .
(bieg na orientację- bieg z busolą)...
ghost1989