KSIĘGA POWTÓRZONEGO PRAWA
Wstęp do Księgi Powtórzonego Prawa.
Pwt 1. WSTĘPNE MOWY MOJŻESZA.. Pierwsza mowa Mojżesza. Rozkaz opuszczenia Synaju. Ustanowienie sędziów.. W Kadesz. Wysłanie wywiadowców..
Bunt ludu. Kara. Bezskuteczna wyprawa.
Pwt 2. Nie grozić Edomitom! Nie napadać na Moabitów! Nie zaczepiać Ammonitów! Zwycięstwo nad Sichonem..
Pwt 3. Wojna z Ogiem, królem Baszanu. Podział Zajordania. Zarządzenia Mojżesza.
Pwt 4. Zachowanie przykazań – mądrością. Unikać bałwochwalstwa! Odstępstwo powodem utraty ziemi. Wielkość Bożego wybrania. Zakończenie. Miasta ucieczki. Druga mowa Mojżesza.
Pwt 5. Dziesięcioro Przykazań. Mojżesz pośrednikiem..
Pwt 6. Miłość Boga.
Pwt 7. Izrael - narodem wybranym.. Wybranie - dowodem umiłowania Bożego. Potęga Boga.
Pwt 8. Próba na pustyni.
Pwt 9. Zwycięstwo - darem Boga. Bałwochwalstwo na Synaju. Modlitwa Mojżesza z powodu innych przestępstw..
Pwt 10. Arka Przymierza, wybór Lewiego. Obrzezanie serca.
Pwt 11. Boże miłosierdzie. Błogosławieństwo w Palestynie. Zakończenie.
Pwt 12. KODEKS DEUTERONOMICZNY.. Miejsce kultu. Ofiary. Kult kananejski.
Pwt 13. Bałwochwalstwo.
Pwt 14. Inne praktyki zabobonne. Podział zwierząt na czyste i nieczyste. Roczne dziesięciny. Dziesięciny trzyletnie.
Pwt 15. Rok szabatowy. Pierworodne ze zwierząt.
Pwt 16. Święto Paschy. Święto Tygodni. Święto Namiotów.. Pielgrzymki. Sędziowie. Nadużycia w zakresie kultu.
Pwt 17. Sądy lewickie. Królowie.
Pwt 18. Kapłani-lewici. Kulty potępione. Prorocy.
Pwt 19. Prawo zemsty - miasta ucieczki. Słupy graniczne. Świadkowie.
Pwt 20. Świadkowie. Zdobywanie miast.
Pwt 21. Wypadek nieznanego mordercy. O małżeństwie i rodzinie. Kara powieszenia.
Pwt 22. Zguba znaleziona. Różne przepisy. W trosce o świętość małżeństwa.
Pwt 23. Wyłączenie ze społeczności Izraela. O czystości obozu Izraelitów.. Drobne przepisy.
Pwt 24. Rozwód. Różne przepisy. Ochrona słabych.
Pwt 25. Chłosta. Dobroć dla zwierząt. Prawo lewiratu. Przyzwoitość. Przeciw chciwości w handle. Wypędzenie Amalekitów..
Pwt 26. Postanowienia obrzędowe. Pierwociny. Dziesięciny trzeciego roku. Zakończenie.
Pwt 27. MOWY KOŃCOWE. Spisanie Prawa. Przekleństwa i błogosławieństwa.
Pwt 28. Błogosławieństwo za wierność. Przekleństwa za występki. Zakończenie.
Pwt 29. Pomoc Boga a niewdzięczność ludu. Wierność wobec przymierza.
Pwt 30. Powrót z niewoli. Dwie drogi.
Pwt 31. OSTATNIE POLECENIA MOJŻESZA.. Jozue następcą Mojżesza. Obrzędowe czytanie Prawa. Pouczenia Pańskie. Hymn jako świadek. Prawo obok arki.
Izrael słucha hymnu.
Pwt 32. Hymn Mojżesza. Prawo źródłem życia. Zapowiedź śmierci Mojżesza.
Pwt 33. Błogosławieństwo Mojżesza.
Pwt 34. Śmierć Mojżesza.
Wstęp do Księgi Powtórzonego Prawa
Nazwa "Powtórzone Prawo" (Deuteronomium) zachodzi dopiero w LXX i Wulgacie, w Biblii hebrajskiej stanowi ją pierwszy rzeczownik początkowego zdania księgi: Haddebarim. Księga ta różni się od poprzednich tym, że jest jednolita, podobnie jak Kapłańska, choć różna od niej odmiennym sposobem podawania praw. Góruje tu ton pouczający, kaznodziejski, widoczny nawet w sposobie ujęcia przepisów prawnych. Z Mojżeszem łączy ją tradycja ustna, podawana poprzez pokolenia, przechowywana przez kapłanów lewickich w północnym państwie Izraela.
Krytyka literacka odróżnia tutaj rozdziały środkowe 12-26 [->Pwt 12,1] od reszty księgi. Z nimi łączy się organicznie wprowadzenie do nich podane w rozdz. 5-11 [->Pwt 5,1] oraz błogosławieństwa i przekleństwa w rozdz. 27-28 [->Pwt 27,1]. Ostatnie rozdziały zostały wprawdzie później dodane, pochodzą jednak z dawniejszych czasów, jak np. poematy w Pwt rozdz. 32 [->Pwt 32,1] i 33 [->Pwt 33,1], na co wskazuje język i styl. Podobnie dawno powtarzane w kulcie musiały być rozdz. 29-30 [->Pwt 29,1]. Pwt rozdz. 31 [->Pwt 31,1] i 34 [->Pwt 34,1] są także pochodzenia późniejszego jako wynik redakcji księgi. Trudniejsza sprawa jest z pierwszymi rozdziałami księgi. Ogólnie się przyjmuje, że rozdz. 1-3 [->Pwt 1,1] pochodzą z czasów ostatnich królów judzkich, z VII wieku, a rozdz. 4 [->Pwt 4,1] powstał w czasie niewoli babilońskiej, w VI w. przed Chr. Ostatnio zauważono w tej księdze schemat odnowienia przymierza, jaki znamy jeszcze ze źródeł chetyckich: rozdz. 5-11 [->Pwt 5,1] - wstęp historyczny i pouczenie, rozdz. 12-26 [->Pwt 12,1] - nakazy prawne; przy tym 26 [->Pwt 26,1], 16-19 [->Pwt 16,1] - sformułowanie zawarcia przymierza; rozdz. 27n [->Pwt 27,1] - błogosławieństwa i przekleństwa. To stanowi pierwotny trzon księgi. Jak widać, sytuacja, w której powstała księga, wskazuje wyraźnie na odnowienie przymierza w miejscu świętym, w tym przypadku w Sychem (por. Joz 23-24 [->Joz 23,1]). Lewici przygotowywali naród do tego aktu religijnego i wyjaśniali prawo ludowi. W VIII w. przed Chr., za czasów króla Jeroboama II mógł powstać prototyp dzisiejszej księgi mającej na celu zmodernizowanie dawnego prawa, zanotowanego w Wj 19-24 [->Wj 19,1]. Styl i porównanie poszczególnych przepisów wyraźnie na to wskazują. Po upadku północnego państwa w roku 722 przed Chr. wierni przenieśli tę księgę do Jerozolimy, gdzie została umieszczona w świątyni. Pierwsze swoje zredagowanie zawdzięcza królowi Ezechiaszowi, troszczącemu się o moralne odnowienie Izraela. Ta jednak pierwsza redakcja zawierała tylko rozdz. 5-28 [->Pwt 5,1]. W tym stanie też znaleźli ją kapłani za czasów króla Jozjasza. Ostatecznej redakcji dokonano dopiero w czasie niewoli babilońskiej. Stąd nic dziwnego, że niektóre dawne wyrażenia zostały zmodernizowane jeszcze w późniejszych kołach prorockich, których ślad łatwo zauważyć na kartach naszej księgi. Zachowanie jednolitego, odrębnego stylu nie pozwala dokładniej odróżnić części pierwotnych od późniejszych.
Nauka teologiczna Pwt odnosi się do przymierza zawartego przez Boga z ludem izraelskim, wybranym przez Boga. Wybór ten jest dowodem miłości ze strony Boga, który chce mieć Izraela na szczególną własność (segulla[h]: Pwt 7,6; Pwt 14,2; Pwt 26,18) w odróżnieniu od wszystkich innych narodów świata, które przecież też należą do Niego, jako Stwórcy nieba i ziemi (Pwt 4,19; Pwt 32,8). Podobne słowo w tym samym znaczeniu spotyka się w tekstach z Mari nad Eufratem. Wybierając Izraela Bóg był suwerennie wolny: nie skłaniały Go do wyboru żadne przymioty rozumu czy woli ludu wybranego (Pwt 9,5n; Pwt 7,7n). Wyprowadzenie z Egiptu jest nadto wykupem niewolnika od jego dotychczasowego pana, przy czym nie ma tu mowy o zapłacie, co jest podstawą późniejszego pojęcia "wykup" i "odkupienie" użytego przez Iz i świętego Pawła. Posłuszeństwo, które lud wybrany winien był swojemu dotychczasowemu władcy ziemskiemu, należy się obecnie nowemu Panu - Bogu. Zawarcie przymierza na górze Horeb (= Synaj) jest następstwem poprzednich czynów Boga, który obecnie wyraża swoją wolę w Dekalogu. Tak przekazana wola Boża zostaje później jeszcze wyjaśniona na polach Moabu (rozdz. 5 [->Pwt 5,1]), w prawach apodyktycznych, kazuistycznych, warunkowych i rozporządzeniach kultowych, zawartych w części centralnej księgi. Rozdz. 5-11 zawierają nakaz miłowania Boga ponad wszystko (zwłaszcza Pwt 6,5.13-15). To przykazanie przeszło do NT, gdzie stało się kamieniem węgielnym całej moralności. Nie chodzi tu o miłość uczuciową, wprost przeciwnie, wszystko przemawia za miłością efektywną, przejawiającą się w wiernym służeniu Bogu, zachowaniu przykazań, jednym słowem w tym, co mędrcy nazywali "bojaźnią Bożą". To pojęcie miłości posiada swoje źródło też w Mezopotamii, gdzie wyraża cały stosunek wasala do swego seniora. Izraelita jednak miał się odnosić do Boga jak syn do ojca.
Stosunek do wyznawców tej samej religii ujmowany jest jako stosunek brata do brata, z czego wywodzi się pojęcie miłości braterskiej. Nawet król uznany był za współbrata (Pwt 17,15.20), aby się nie wynosił ponad innych członków ludu wybranego. Specjalnej troski wymagał brat zubożały (Pwt 15,7). Dowodem miłości bratniej była też wspólna ofiara, w której miał prawo uczestniczyć każdy członek ludu wybranego. Po niej odbywała się wspólna uczta ofiarna. Tak pojęta miłość braterska przeszła do NT i była mocno podkreślana w pierwotnym Kościele w Jerozolimie. Wielkim darem Bożym jest "ziemia". Człowiek ma na niej zażywać spokoju i bezpieczeństwa, a przede wszystkim odznaczać się szczególną łącznością z Bogiem, co miało być przygotowaniem do życia z Bogiem w królestwie Bożym.
Aktualizowanie nakazów Mojżeszowych dokonało się w czasie kilkakrotnego odnawiania przymierza. Można je uważać za uobecnienie dawnych wypadków na skutek bliskości tego samego Boga, który zawierał przymierze z ludem wybranym. Spotykamy tu częste określenie "dzisiaj", powtarzające się, ilekroć ktoś łączy się z Bogiem i do Niego się zwraca.
W historii zbawienia Pwt zajmuje doniosłe miejsce. Ujmuje bowiem całość obowiązków człowieka w stosunku do Boga i bliźniego, jasno wykłada terminy: przymierza, ludu Bożego, miłości Boga i brata, służenia Bogu i chodzenia Jego drogami. Pojęcie sprawiedliwości Bożej karzącej za grzechy, ale litującej się wyraża rozdz. 32 [->Pwt 32,1], co było podstawą nauki proroków i NT.
Sformułowane w Pwt przykazania i prawa odezwą się echem w NT: przykazanie miłości (Pwt 6,5) jest przedmiotem mów polemicznych (Mt 22,37; Mk 12,29n; Łk 10,27); słowa Boże z Pwt 8,3; Pwt 6,16 zachodzą w dialogu kuszenia (Mt 4,4.7; Łk 4,4.12), nadto inne prawa w Mt 5,31; Mt 18,16. Na klasyczny tekst o proroku (Pwt 18,15.19) powoła się kerygmat apostolski (Dz 3,22n; Dz 7,37). Św. Paweł cytuje poszczególne przepisy w 2 Kor 13,1; Ga 3,13; zaś Hbr 12,21.29 nawiązuje do opowiadania zdarzeń pod Synajem.
Pwt 1
WSTĘPNE MOWY MOJŻESZA
Pierwsza mowa Mojżesza
1 Tymi słowami przemawiał Mojżesz do całego Izraela za Jordanem na pustyni, w Arabie naprzeciw Suf, między Paran, Tofel, Laban, Chaserot i Di-Zahab.
1,1-5 Po tytule, w. 1a, w w. 1-5 są podane dodatkowe wskazówki dotyczące miejsca i czasu. Pochodzą one od różnych redaktorów i mają służyć powiązaniu Pwt z Lb.
2 Jedenaście dni drogi jest przez góry Seir z Horebu do Kadesz-Barnea.
1,1-2. Geografia. Araba to fragment uskoku Jordanu, czasami ograniczany do części między Morzem Martwym a zatoką Akaba. Lista nazw przypomina bardziej opis trasy wędrówki niż miejsce, w którym na stałe przebywali Izraelici (stąd uwaga na temat wędrówki przez góry Seir). Miejsca, które tutaj podano, trudno jest zlokalizować w sposób pewny. Góry Seir to inna nazwa Edomu, zaś droga przez Seir wiodła z półwyspu Synaj do Edomu. Na temat szczegółów dotyczących Kadesz-Barnea, zob. komentarz do Lb 13,26; na temat lokalizacji Synaju/Horebu, zob. komentarz do Wj 19,1-2. Trwająca jedenaście dni podróż pasuje do południowej lokalizacji góry Synaj.
3 W czterdziestym roku, jedenastym miesiącu, w pierwszym dniu miesiąca Mojżesz powiedział Izraelitom wszystko, co mu Pan dla nich zlecił. Lb 21,21-35
1,3. Chronologia. Jedenastym miesiącem w kalendarzu Izraelitów jest tewet (grudzień - styczeń). W Izraelu to środek pory deszczowej, jednak w rejonie, w którym teraz przebywali Izraelici, było bardzo mało opadów deszczu (przeciętna ilość rocznych opadów wynosi tam 50 mm). Chociaż była zima, przeciętna temperatura w ciągu dnia wynosiła ok. 28 st. C. Trudno jestumieścić czterdziesty rok na skali czasu, ponieważ biblijny tekst nie zawiera niczego, co pozwoliłoby zakotwiczyć go w absolutnej chronologii dziejów. W świecie starożytnym uwagi chronologiczne miały charakter względny („w piątym roku panowania króla X”), podobnie jest w tekście biblijnym (tutaj, w czterdziestym roku od wyjścia Izraelitów z Egiptu). Nie znano wówczas żadnego absolutnego systemu chronologicznego („rok 1385”). Zob. Data wyjścia Izraelitów z Egiptu.
4 Po pokonaniu Sichona, króla Amorytów, mieszkającego w Cheszbonie, i Oga, króla Baszanu, mieszkającego w Asztarot w Edrei,
1,4. Historia. Relacja o tych bitwach została podana w Lb 21,21-35. Z trzech miejsc, które tutaj wymieniono, tylko w Cheszbonie prowadzono prace wykopaliskowe (zob. komentarz do Lb 21,25-28). Asztarot w Edrei uważa się za stolicę Baszanu. O Asztarot wspomina się w tekstach egipskich i asyryjskich oraz w listach z Amarny. Niektórzy uczeni sądzą, że Asztarot pojawia się też w tekście z Ugarit jako miejsce, w którym panuje bóg El. Wzmianki o Sichonie i Ogu nie pojawiają się w dokumentach pozabiblijnych.
5 za Jordanem, w kraju Moabu, począł Mojżesz wpajać to prawo, mówiąc:
Rozkaz opuszczenia Synaju
6 Pan, nasz Bóg, mówił do nas na Horebie: Już dość waszego pobytu na tej górze. Wj 3,1+
1,6 Pierwsza mowa Mojżesza (1,6 — 4,40) to streszczenie historii Izraela od wyruszenia spod Synaju aż do osiągnięcia Pisgi na wschodnim brzegu dolnego Jordanu, po czym następuje przypomnienie przymierza i jego wymagań. Padają w niej też słowa o wygnaniu jako o karze za niewierność, a jednocześnie o perspektywie nawrócenia i powrotu. Ta całość należy do drugiego wydania Pwt, co nastąpiło na wygnaniu. Mowa Mojżesza nawiązuje w części do opowieści jahwistycznych, a zwłaszcza elohistycznych Wj i Lb, dokonuje się w nich jednak selekcji oraz redaguje je z odmiennego punktu widzenia: ze szczególnym naciskiem podkreśla się opatrzność Bożą oraz wybranie Izraela, a tematem centralnym jest dar Ziemi Obiecanej przez Boga. Rozdz. 1-3, stanowiące rodzaj prologu o charakterze wyraźnie historycznym (zwłaszcza od 1,19), gdzie ten temat jest szczególnie uwypuklony, mogą być uważane za wstęp do tzw. historii deuteronomistycznej, prowadzonej aż do końca 2 Krl, a zamkniętej opowieścią o utracie ziemi darowanej Izraelowi.
1,6. Horeb. Horeb to inna nazwa góry Synaj, przypuszczalnie położonej w południowej części Synaju. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Wj 19,1-2.
7 Ruszajcie, idźcie, ciągnijcie ku górom Amorytów, do wszystkich pobliskich narodów [osiadłych] w Arabie, w górach, w Szefeli, w Negebie, nad brzegiem morskim, w ziemi Kananejczyków i w Libanie: aż po wielką rzekę Eufrat. Lb 34,1+ Rdz 12,7+; Rdz 15; Rdz 26,2-5; Rdz 28,13-15+
1,7. Geografia. Opis podany w tym wersecie dotyczy w dużej części regionów topograficznych. Górzysta kraina Amorytów może oznaczać cały rejon południowy, w przeciwieństwie do ziemi Kananejczyków, która byłaby rejonem północnym. Araba oznacza rów tektoniczny doliny Jordanu, od Akaby na północy, zaś kraina górzysta rozciąga się z północy na południe, wzdłuż zachodniego brzegu rzeki Jordan, przecinając dolinę Jizreel. Na południu Szefele („zachodnie pogórze”) opadają od podnóży gór ku wybrzeżu Morza Śródziemnego. Negeb jest pustynią o kształcie trójkątnym, położoną pomiędzy Morzem Martwym, Morzem Śródziemnym i zatoką Akaba. Liban znajdował się w północnym paśmie górskim, jego granicę północną wyznaczała północno-wschodnia część Eufratu.
8 Patrzcie, wydaję wam ten kraj. Idźcie, posiądźcie tę ziemię, którą Pan poprzysiągł dać Abrahamowi, Izaakowi, Jakubowi, a po nich ich potomstwu.
Ustanowienie sędziów
9 I rzekłem wam w owym czasie: Ja sam nie mogę już nosić ciężaru was wszystkich. Wj 18,13-26; Lb 11,14
10 Pan, wasz Bóg, rozmnożył was: dziś jesteście liczni niby gwiazdy na niebie. Rdz 15,15; Rdz 22,17
11 A Pan, Bóg ojców naszych, niech was jeszcze tysiąckrotnie pomnoży i błogosławi wam, jak to obiecał.
1,11 Poprawka teologiczna do Lb 11,11-15, gdzie Mojżesz uskarża się na zbytnią liczebność Izraela. Tutaj jest ona znakiem błogosławieństwa Bożego
12 Jak zdołam sam udźwignąć wasz ciężar, wasze brzemię i wasze spory?
13 Wybierzcie sobie w waszych pokoleniach mężów rozumnych, mądrych i szanowanych, abym ich postawił wam na czele. Lb 11,16-17
14 Odpowiedzieliście mi: Dobre jest, co zamierzasz uczynić. 15 Wtedy wybrałem spośród głów waszych pokoleń mężów mądrych, szanowanych i dałem wam ich za waszych przewodników: naczelników nad tysiącami i naczelników nad setkami, naczelników nad pięćdziesięcioma i naczelników nad dziesięcioma jako zwierzchników nad waszymi pokoleniami.
16 Wtedy to rozkazałem waszym sędziom: Przesłuchujcie braci waszych, rozstrzygajcie sprawiedliwie spór każdego ze swym bratem czy też z przybyszem. Pwt 17,8-13
1,16. Struktury sądownicze na Bliskim Wschodzie. Egipskie i chetyckie dokumenty z tego okresu potwierdzają istnienie rozbudowanego systemu sądowniczego, zaś chetyckie Pouczenia dla urzędników i dowódców świadczą, że funkcje sędziowskie pełnili dowódcy wojskowi, podobnie jak w wersecie 13. Wskazuje to na istnienie ścisłych związków pomiędzy działalnością wojskową i sędziowską, co też zakłada Księga Sędziów. W większości innych systemów sądowniczych trudne sprawy przesyłano do rozsądzenia królowi; w tym przypadku rolę najwyższej instancji pełnił Mojżesz. Na Bliskim Wschodzie przywódcy (plemienni, wojskowi, naczelnicy miast, prowincji lub władcy narodów) mieli obowiązek rozsądzania spraw, które należały do ich jurysdykcji. Oskarżony nie stawał przez ławą przysięgłych, chociaż czasami grupa starszych wspólnie dokonywała rozstrzygnięcia sprawy. Gdy sędzia był jeden, realne stawało się niebezpieczeństwo faworyzowania możnych i bogatych. W dokumentach z Bliskiego Wschodu i w Piśmie Świętym ceni się bezstronność i umiejętność rozsądzania. W czasach starożytnych nie było prawników, więc większość ludzi sama reprezentowała własne interesy przed sądem. Można było wzywać innych na świadków, a przysięgi odgrywały ważną rolę, bowiem nie znano większości naukowych metod gromadzenia materiału dowodowego.
17 W sądzeniu unikajcie stronniczości, wysłuchujcie małego i wielkiego, nie lękajcie się nikogo, gdyż jest to sąd Boży. Gdyby wam sprawa wydawała się za trudna, mnie ją przedstawcie, abym ją wysłuchał. Kpł 19,15
1,17 unikajcie stronniczości. Mieć wzgląd na osoby, dosł.: „podnosić twarz”, czyli okazywać życzliwość, a jeszcze ogólniej — dać dowód stronniczości w sprawach ...
nbogdanus