LAMENTACJE JEREMIASZA
Wstęp do Lamentacji Jeremiasza.
Lm 1. WINA I KARA.. Smutek po klęsce. Skarga Jerozolimy.
Lm 2. KARZĄCA RĘKA BOGA.. Miasto i kraj w gruzach. Ból dotkniętego klęską. Przyczyna i następstwa klęski. Nawoływanie.
Lm 3. SKARGA I POCIECHA.. Pod ręką Bożą. Jeszcze jest nadzieja. Polegać na Bogu. Wyznanie grzechów.. Skarga. Prośby wysłuchane. Prośba obecna.
Lm 4. PONIŻENIE JEROZOLIMY.. Bolesne zmiany. Skutki głodu. Gniew Boży. Wodzowie duchowi. Fałszywa ufność. Ucieczka króla. O karę na Edomitów..
Lm 5. SKARGA UKARANYCH.. Opis niedoli. Prośba.
Wstęp do Lamentacji Jeremiasza
Lamentacje, zwane w Biblii hebrajskiej Eka, od pierwszego słowa, lub Qina, ze względu na użytą metrykę - w języku greckim noszą nazwę Threnoi, co Wlg przetłumaczyła Threni lub Lamentationes. Jest ich pięć, z czego cztery mają budowę akrostychiczną, to znaczy każda strofa zaczyna się od nowej litery alfabetu hebrajskiego. W przekładzie zaznacza się to na marginesie. Piąta Lamentacja składa się z dwudziestu dwu wierszy, tylu, ile liczył alfabet hebrajski. Kunsztowną budowę Lamentacji można oddać tylko w przybliżeniu, ze względu na inny charakter naszego języka.
Qina, jak wskazuje źródłosłów, jest właściwie elegią, trenem, lamentem opłakującym klęskę królestwa judzkiego w okresie najazdu Babilończyków w roku 587/6. Punktem kulminacyjnym było tutaj zburzenie Jerozolimy i niewola babilońska. Autor nie opisuje wypadków szczegółowo, lecz tylko snuje refleksje na ich tle, wylewa uczucia żalu z przebłyskiem nadziei na przyszłość. Niektóre motywy się powtarzają, inne natomiast się uzupełniają. Elegie te są indywidualne lub społeczne; wpleciono w nie także motywy zaczerpnięte z pokrewnych gatunków literackich, jak prośba, wyznanie, upomnienia pod adresem jednostki, rozważania mędrców nad sensem cierpienia, nadzieja wysłuchania i pewność otrzymania ratunku ze strony Boga. Nie brak tam i twardych złorzeczeń pod adresem wrogów. Jednostka przemawia na podstawie własnego doświadczenia i stawia siebie za przykład ludowi.
Ostatnio zwraca się uwagę na jedność autora tych pieśni, wyodrębnionych spośród innych, z pieśniami o podobnej im tematyce, np. z Ps 74[73],1 i Ps 79[78],1. Wskazuje na to nuta teologiczna i tendencja wychowawcza przewijająca się przez wszystkie pięć pieśni. Urywek Jr 4,17-20 może być autentycznym przeżyciem autora, który należał do tych, którzy wierzyli do końca w uratowanie Jerozolimy i uciekli wraz z królem z oblężonego miasta. Także styl wskazuje na kogoś z wyższych warstw społecznych. Z treści jednakże nie wynika, jakoby sam autor był uprowadzony do Babilonu. Raczej pozostał on razem z Godoliaszem w kraju.
Autor był dobrze obeznany z ideologią prorocką. Tradycja żydowska w przekładzie greckim LXX i Wlg wskazują tu na proroka Jeremiasza, co jednak dziś jest ogólnie odrzucane.
Znaczenie religijne tego utworu może być ocenione tylko po wzięciu pod uwagę ogromu klęski, jaka spadła na naród w roku 587/6. Upadła wówczas dynastia Dawida, zburzono świątynię, jedyne miejsce kultu prawdziwego Boga, i w gruzach legło święte miasto, Jeruzalem. Wówczas wielu odstępowało od religii Jahwe, aby czcić bogów zwycięskiego narodu. Przeciw temu występował autor Lamentacji. Chcąc nawrócić swój naród, podkreślał on, że klęska była karą za grzechy odstępstwa narodu od Boga. Nie traci jednak nadziei w przyszłe odrodzenie. Jako wniosek wysuwa konieczność powrotu do Boga, celem uzyskania przebaczenia grzechów i usunięcia cierpienia.
Kościół uznaje Lamentacje za najodpowiedniejszy środek wyrażania dramatu Męki Pańskiej - ogromu cierpień Zbawiciela. Liturgia stawia przed oczy przymioty Boga, skutki niewierności ludzkiej i owoc cierpień Sługi Pańskiego.
Lm 1
WINA I KARA
Smutek po klęsce
1 Alef Ach! Jakże zostało samotne miasto tak ludne, jak gdyby wdową się stała przodująca wśród ludów; władczyni nad okręgami trudzi się pod przymusem. Ba 4,12
1,1-22 Poeta przedstawia opłakany stan Jerozolimy. Upersonifikowany Syjon zabiera głos w w. 9 i dalej — w w. 11, by wyrazić skargę (w. 12-16), następnie zaś modlitwę (w. 18n), która równocześnie jest wyznaniem, wyrazem nadziei i przekleństwem. — W grec. i Wulgacie włączono tu następujące wprowadzenie: „Zdarzyło się po popadnięciu Izraela w niewolę i po spustoszeniu Jeruzalem, że prorok Jeremiasz usiadł płacząc; wypowiedział tę lamentację nad Jeruzalem i rzekł”.
1,1. Akrostych. Akrostych jest środkiem literackim, w którym pierwsze litery kolejnych wierszy tekstu tworzą pewien schemat. W akrostychu alfabetycznym schematem tym jest szereg kolejnych liter alfabetu (pierwsza linijka rozpoczyna się pierwszą literą alfabetu, druga - drugą itd.). W innych formach akrostychu układ tekstu może podsuwać określone przesłanie lub imię (na przykład, wielbionego w nim bóstwa). Wiele starożytnych akrostychów znaleźć można w Księdze Psalmów. Najbardziej rozbudowany jest Ps 119, w którym każdej literze hebrajskiego alfabetu odpowiada osiem kolejnych wierszy tekstu. Wszystkie hebrajskie akrostychy z Biblii są akrostychami alfabetycznymi. W Lamentacjach również pierwsze cztery rozdziały mają formę akrostychu alfabetycznego. W pierwszym i drugim rozdziale każdy werset rozpoczyna się odpowiednią literą i składa z dwóch wierszy. Rozdział piąty posiada liczbę wersetów stosowną do utworzenia akrostychu, lecz ta forma literacka w nim nie występuje. Siedem przykładów akrostychu z literatury mezopotamskiej, datowanych ogólnie na 1 poł. I tysiąclecia przed Chr., to akrostychy dające imię/zdanie (język akadyjski jest językiem sylabicznym, nie ma w nim alfabetu, a więc i akrostychu alfabetycznego). Przykłady egipskie dają szereg numeryczny lub przesłanie złożone, z użyciem schematów poziomych i pionowych. Akrostychy egipskie są mocniej uzależnione od gry słów, osiągają dzięki niej swój cel stylistyczny. Ponieważ akrostychy wymagały zapisania, nie mogły być komponowane w formie ustnej. Już w zamyśle miały być odczytywane, a nie jedynie wysłuchiwane, bowiem ważnym czynnikiem jest w nich element wizualny. Widać to szczególnie wyraźnie w przykładach babilońskich, gdzie każdy znak przyjmował inną wartość w utworze poetyckim, inną zaś w akrostychu. W niektórych przykładach babilońskich schemat akrostychu tworzą również ostatnie litery poszczególnych wierszy tekstu. Inną odmianą akrostychu jest taka, w której w kolejnych zwrotkach powtarza się identyczny układ tekstu.
2 Bet Płacze, płacze wśród nocy, na policzkach jej łzy, a nikt jej nie pociesza spośród wszystkich przyjaciół; zdradzili ją wszyscy najbliżsi i stali się wrogami. Lm 2,18; Jr 9,17 Ps 69,21; Jr 30,14 J 13,18
1,2 przyjaciół. BJ: „kochanków”. Mowa o dawnych sprzymierzeńcach Judy (por. Jr 4,30; 30,14; Ez 16,37-40; 23,22-29).
3 Gimel Judę wygnano wśród nędzy i strasznej udręki; mieszka wśród obcych narodów, nie zaznał spoczynku; dosięgli go wszyscy prześladowcy pośród ucisku.
1,3 nie zaznał. BJ: „nie zaznała”. Inaczej niż zazwyczaj, Juda jest tu personifikowany jako rodz. ż.
1,3. Chronologia. Chociaż deportacja mieszkańców Judy rozpoczęła się dziesięć lat wcześniej, tematem tej księgi jest zniszczenie świątyni i miasta Jerozolimy oraz wielka deportacja z 586 przed Chr.
4 Dalet Drogi na Syjon w żałobie, nikt nie śpieszy na jego święta; wszystkie jego bramy opustoszałe, kapłani wzdychają, znękane [są] dziewice, on sam pogrążony w goryczy. Jr 14,2 Iz 3,26
1,4. Święta pielgrzymie. W kalendarzu liturgicznym Izraelitów były trzy święta pielgrzymie: Święto Przaśników, Święto Tygodni i Święto Namiotów. Drogi pełne były wówczas pielgrzymów zmierzających ku Jerozolimie. Święta te dostarczały okazji do radości i obchodów. W niespokojnych czasach niewielu odważało się jednak na podjęcie ryzyka podróży, nie było już też świątyni ani miasta, do których można się było udać.
5 He Wszyscy jego ciemięzcy są górą, szczęśliwi są jego wrogowie, albowiem zasmucił go Pan za mnóstwo jego grzechów, dzieci poszły w niewolę [gnane] przed ciemięzcą. Lm 2,17; Pwt 28,25; Ps 89,43
6 Waw Opuściło Córę Syjonu całe jej dostojeństwo; przywódcy jej niby jelenie, co paszy nie mają i bez sił uchodzą przed ścigającym. Ez 10,18n; Ez 11,22n
7 Zain Jerozolima wspomina w dniach tułaczki i biedy wszystkie cenne dobra dawniej posiadane; gdy naród wpadł w ręce wroga, i nikt mu nie pomógł, ciemięzcy, patrząc, szydzili z jej zniszczenia.
1,7 Stych trzeci i czwarty za tekstem hebr. W BJ pominięte jako glosa łamiąca rytm.
8 Chet Jerozolima ciężko zgrzeszyła, stąd budzi odrazę. Wszyscy, co ją czcili, nią gardzą, bo widzą jej nagość; ona również wzdycha i wstecz się odwraca. Ez 16,37; Iz 47,3
9 Tet W fałdach jej sukni plugastwo: nie pamiętała o przyszłości; wielce ją poniżono, nikt nie śpieszy z pociechą: Spojrzyj na nędzę mą, Panie, bo wróg zatriumfował. Lm 1,2
10 Jod Ciemięzca rękę wyciągnął po wszystkie jej skarby, a ona patrzyła na pogan, jak do świątyni wtargnęli, choć im zakazałeś wchodzić do Twego zgromadzenia. 2Krl 24,13 Pwt 23,4; Ez 44,7-9; Dz 21,28
1,10 W drugim stychu chodzi o skarby świątyni (por. Joz 6,24; 1 Krl 14,26; 2 Krl 24,13), a niewątpliwie także o prywatne zasoby, które w niej złożono (por. 2 Krl 24,13n).
1,10. Poganie w świątyni. Istniały bardzo surowe przepisy dotyczące wstępu nie-Izraelitów na dziedzińce świątyni (zob. Pwt 23). Jedynie kapłani mieli dostęp do właściwego przybytku, a i to ograniczony. Pomimo wielkiej troski o utrzymanie świętości miejsca Bożego zamieszkania, zostało ono zbezczeszczone.
11 Kaf Jęczy cały jej lud, szukając chleba, na żywność swoje skarby wydali, by odzyskać siły: Wejrzyj, przypatrz się, Panie, jak mnie znieważono. Pwt 28,51n
Skarga Jerozolimy
12 Lamed Wszyscy zdążający drogą przyjrzyjcie się, patrzcie, czy jest boleść podobna do tej, co mnie przytłacza, którą doświadczył mnie Pan, gdy gniewem wybuchnął. Dn 9,12; Dn 12,1; Mt 24,21
1,12 Wszyscy. BJ: „Wy wszyscy”. Za Wulgatą. Tekst hebr.: „Nie dla was”.
13 Mem Zesłał ogień z wysoka, kazał mu wejść w moje kości; zastawił sieć na me nogi, sprawił, że się cofnęłam; uczynił mnie spustoszoną, cierpiącą dzień cały.
14 Nun Ciężkie brzemię mych grzechów ręką Jego związanych przygniata mi szyję, mocą moją chwieje. Pan wydał mnie w ręce, którym nie zdołam się wymknąć. ...
nbogdanus