Kulczycka-Saloni J. - Programy i dyskusje literackie okresu pozytywizmu.pdf

(46409 KB) Pobierz
1.5759
~----
.....,f
1
LIOTEKA
N.
ROl)OWA
Programy
i
•ystns~
literackie
otresu
pzytywizmu
A
ł.
...
~~
U
-
T ,
-
L I
"""'
-
WSTĘP
I.
STAN
BADA~.
POPRZEDNICY
1.Hornturoznawst~ ~Jskie
lat ostatnich ewaluuje naj-
vra1.nlej w kierunku
zainterl!Sow~ui
teoretyc7.nnlilernc·
k
h
z
czyni lqcT.y
się uiech~lny,
a czawm
n.1w<'t
lekc~­
ll
qcy sro>unck do tradycyjnej historii literatury,
j<'j
me-
j
m"zliwośri
poznawczych
i
związanl'go
z nimi stop·
,,nnukowośd".
Na
tym
ogólnym tle sytuacji hi3lorii
atury pozytywizm zajmuje Jedno z ostatnich miejsc
o
p
rzl'dmiot
zainteresowań
profesjonalnych.
a
wśrłd
rofc.s)OJlilistów
uchodzi
za
epokę
z:rze<lz4cych pedan-
propogarorów
filistl'rsltich cnót
i
przy~lemnych
lde-
kulldcm
tego
mocą
i
trwałością szczególną
odznacza-
() wszelkiego rodzaju
stl'reotypy, jak np.
hasło
pracy
ntczneJ, program
ugody politycznej
i.
solidarnośą
spo-
lcc:z:;cj,
program literatury tendencyjne>.
a
wł~c
uzytko-
J
funkcjonuj4ce
na
rozmaitych
poziomach
świadomości
rool'.lwej,
propagowane wytrwale przez
nauc7.~n~e
li
te-
tu
y
w
tzkolo
śrt!dniej,
nie \VCryfl\<owane pbin1ej na·
w
t
i.1•z
ludzi zawodowo
zajmujl\cych
słQ wledią
o pol-
1
wJdtu XIX.
Dowlodls tego
przckonująL'O
osl/\tnla
ku
~
o
potytywiiroie', chrOUQlogicznie p6iniejsza
od
Oy
•
u
ja
p0łw1~tona
pozytywizmowi
toczyła tlę
pr.ede
Im
na lomacll
•Życia
Literack1l!go„ nie Inne
cu.•o-
io
wląet.aly ,;ę
do
niej. Oto
naJwam1ejue
w
~l
IV
STAN BAD•N. POPRt.t:DNlCY
&TAN
8A.J)A.!ił.
POPR2-EDNICY
V
•
gor~ccj
dysku!jl
poświ~onej
romantyzmowi,
która
obok
wyp
w
ech!
naprawdi:
nowatorskich,
ulr.2zuj~cych
bcgact"·o
I
p
kno
tej
epoki
(por.
np. Heni;·k J\lark.1owicz) przynio-
sl
kon1tnikc)e
myślowe
i
„teorie' b(d•co
jedynie
rozv.·1-
pn
em
wspomnianych
wyżej
stereotypów.
Jednakze
jezeli przyjrzymy
a1c:
blitej dorobko·.vi histo-
rycmohterackiemu
w
zakresie
badań
naukowył'h,
zauwa-
tym>
stały po<tęp, sbłc
v.-zbogac:.1nle
się
wiedzy
o
lej epo-
ce,
dok,.,nywane
powoli, systcm1\ycznic, oportc zarowno
na
DD\\
ych metodach,
którymi
posluguj4
~io: współcześnie
nauki
hmn•nislyczne,
j3k n:\
p~netrow,n\u
c•,r•z szer-
szych
obszarów
piśmiennictwa
owej epoki l cora;
lepsze-
in11
dzh:kl
pracom
hi•toryków
poznawaniu re.1ll6w
jej
ty-
ci•
poli\yctnego,
spolecznego, rodzinnl•go.
Gdy
sit:
n3
do-
rob<:'k
ten
spojrzy
z
perspekt)'\Vy
st·.1lecl>, które nas dzie-
li
od
orogeum lat postyczniowych,
łatwo
d
lrle~e
s:ę
po-
dob·eństwo
między
jego
charakterem
a
eh raktc•em wle-
diy
o
nim. o
zrekonst<'~owanym
tok·• jego <Wejów
-
cechuje
je
ta
sama
postawa pokory
wo~c
ogromu
pOd;ętej
pracy,
ta
Jama
syslem:uyczność
w
jej real!zowanh1, to
samo
poczucie
odpowiedzialnoki
za
dokonane
Interpretacje
i
formułowane
oceny.
To &.lmo, co powiedz13ne
zostało
o
pr.1CY
nnd
ca!ą
epo-
k11.
n101.nn
powiedzieć
o
wysiłku
poznawania
jej
świada­
moki
literackie;, jej
koncepcji
litel"lltllry
i
pisarza.
7.ajmo-
w:ino
się
zarówno og6lnym1
tendenc;~mi
myiloW)'llll, pró-
aprawlc
wypowiedzi: 1. l'o•11t11wizm
tuw11
c:u
noael1ton1cZ11t1,
ro.mowa
z
Uanr11k1em Mar1<1ewuo:em.
•Życie
Wlern<:ktc• 1974,
nr 311;
z.
S.
!"~I
bu&,
H!ł1oria
w
tvf~:ad1
baA11t
!W cyklu poiy-
ly '''"n
tywy e>y
anachronicioy,
tbulcm
nr 43: 3. \V. N a-
w
rock
i,
Po:11t11wfzm
daleki
c:11
blu~I.
Ibid "'
nr 47.
J.
l\f
i·
I
o
ws
k
I.
f'oz~111wLZTit
z11w11 Cli/ anachron1c.n11.
Ibidem,
or11z
odpowiedi
na
tę
ostatnią pozycję
\V,
N
n
w
rock
i.
Co
1tra-
ttm11 I
ro z111kam11.
Je1zcze
riu
o iioz11111wtzmle,
•Życle
Lite-
mlod<>ku1 pozytywizmu", jak to
p1ęk~ic olt~eśli~
o
ej
lt~1ątce
J\hria
żmigrodz~•',
J&lt
tez
prowa-
badania monograficzne nad pogl4daml estetycznymi
i1ałalnołclq krytycrn~
wielltich pis:lrzy tego okresu.
Nim
przejdę.
do
krotkieg:>
przeglądu
stanu
badań
w
P
crwszyrn
z
wymienionych zakresów,
muszę
się rozliczyć
r.
długu
zac1ngn1ętcgo
wobec moich poprzedników
ktbrym
z
wdz1ęczarn
Pl'7.ede wszystkim
opracowanie
olb;.,,ymlego
<!Drobku
krytycznoliterac.klego
zawartego
w
pra•Jt.'
codzien-
nej
i
.tygodnl<>wej
tfi'.J
epoki, jak
tet
z
propozycji
Jeao In-
t
rpn.tncjl. Hozliczyc
się
mu.~zę
takie
z
długu iacląitnlt:­
t
o
wobec ed_Ytor6w tego
dorobku, korzystam bvwiem
P
ie<lo
wszya~lum
z
!~b m~eń
tekstowych oraz
posługuję
kh
,.zn~h
zblta'!ll
w
zaue~e
lokalizacji cytatów,
tak
jl0rrądn1e
i
z
taKą bv.~oską
filologlczn11
pnl'%
plS:lrzy
cpo~I
przytaczanych.
N:e
ro:epraszaj11c
się
wlt:c
n~
po-
O\\nnb
1ndyw1dualne,
dziękuję
gcneraltlie
wszystkim
badacz!lm
i
edytorom epoki,
dzi~ltl
trudo\\1 kt6rycb
m
w;a
była
takn praca
:syntetyz'1jąca
dotychcz.1sowy
d<>-
btlt,
a
ktl•rzy
będą
"·ymienieni
w
przypisach.
O:n wlenle pr•c
h!storycznoliteracklch
problemowi
te-
'
połwięt'Onych zacznę
od
podziału
teg<>
$1Ulccls,
w
któ-
m li!Stal
on wypr3cuwany,
ną
d\\-,
ckrtsv·
laL1
1881-
1!13!1
oroz
lata
19~'l-19?0.
•
O
res
P•'!rw~zy
obejmuje
ludzi
tl'J
epoki,
piszących
irh
'Ył.1$nyc
1
1
czasach,
by
dać
~wlaclr.ctwo
prawdzie
l<:az
1c
j}Otomnym
obraz
swego
pokołrn!a:
jego
celów
(1~.::ui:n
~
oraz
bezpośrednich
tego
okresu
dt1N.lzlców.
rugi -
to
okres,
kiedy
b~.Jacu>
żad:.ep;o
1.
l>ih~te-
m
1
ąc zrl'konstruo":'ać
,.system•• estetyki generacii postycz-
%łJmuj~c
Się
pnede
wszystkim
obozem
mlod\'ch"
J
rackie•
tv15,
nr 3.
I Z
m
ł
gr
od z ka,
....
19~.
0.>~W<o,,,.,,
MIO<łol~
J>O:'l/f"IDl""'u
•
-.
I
\
>ITAN BADM. POPRZIONJCY
STAN
BADA\<!.
P()PJtZf!DNICY
Vll
ru\\
sw
olch prac nie
mogli
„
widzieć
czl.:>\\-lekiem", rozpo-
~
li
natomiast ogromnym.\ mo!l!woklami pracy nad
leTDt
••
OJczystą
nieznanymi
ich
poprzednikom,
mogli
w~
p
hlubić się
rzetelnymi
oslunl~claml
faktograficz-
ym1
I mctodologkmymi.
O res
pierwszy
rozpoczyna
Piotr
Ch:nlelowski, autor
iąikl
Li1er11t1.1ra pol$ka
06tatnich
lal
a.;~1nas11.1
1
, ksi11żki,
kt ra
stała
si<:
przed.miotem buriltwei polemiki (znamienna
\\ypowieclż
Henryka
Sienkiewicza :ram!t•azciona
ie.>t
in e.:r-
ł<'•uo
w
niniejszym wyborze) i
obroSla
obritą literaturą.
Interesująca
jE>st jako wypowicdt
pi1ar7."
który
mógł
o
so-
bie
powiedzieć,
że
fuit
pa~$
11u1g1111
pl«rwszego,
bohater-
skiego okresu warszawskiego pozytywlunu
i
który za-
mknął
ten okres pewnego rodzaJu b1bns<.'f!\ dokonanym
w
obliczu :unien.ionej sytuacji
społecznej
i
politycznej.
W
k
i~~ce
tej dal
m. in.
charaklf.lry~lyk~
programu
społecz­
nego o!>ozu
,.młodych"
i
opartego
na
nim proaramt1
Lite-
rackiego, przy czym
ukazał
niektóre .l<'llo elt"menty dotych-
czas uznawane za
najważniejsze
przez \\"Jetu badaczy okre-
su.
Następne
wydania
tej
książki podlqrały
zmianom prie-
dc
wszystkim
w
zakresie
uzupełnień
chronologkznych,
na-
tom.iast zasadnicza linh
rozwazań
pozostab niezmieniona.
Pod>b!'lie uj-1 o:nawiany problem
w
swojej
sze.ściotomo­
wej
historii
literatury polskiej. Na
uwagę
natomiast zaslugu-
JC
Jl'łlO UJ~..:ie
batalii estetycroych epoki jako $poru
między
<:ztctyk11 idealistyczn14 l
estetyk~ rcałbtycznq,
które
sfor-
mulownł
w
swoich
Dziej11c'1
krytyki
literackie)
w
Polsce'.
C hm
ł
e I ow s k I,
Zar111
lllerotur11 'P()!lkie;
osramich
lot
uesnClstu,
Wilno
1881;
Zar111
htrrotur11
J>Ql•kl•J
z
oa!atnlcl>
111•
dwiul:lest1&.
Wyd. 2,
poprawiono I znacr.n.e
powlęksione,
\\
arazawa
1886;
Za"t/s
na1nowueJ
ll!trCl1ur11 polal<leJ,
wyd. 3.
P
<!,)uane
I t.nacmie
powięluzone.
Kraków,
Pctcr,burg
ltlSS
• P.
Chmielowski,
Dzte;a
l<r~t11J.:1
hterlU."'"'
10
Polsc
,
Warszawa 1902.
i
1'.
"llJ!I
ogólne "tctyCZJ1ym doktrynom
epoki
poświęcili
eh
syntetycznych
ujt;ciach literatury
polski~j
Wil-
Fcldman'
i
Ant<mi
Potocki'
oraz Tadousz Grabow-
'kslązce
o krytyce literackiej
w
Polsce'.
~Jll przełomową
w
blldaniach nad pozytywizmem
nil'wlelka
ksił\zeczka
Katlm!erza
W6ycicltieco
\VaLka
l'amasie
i
<>
Pam4s'.
Poświęcona
pami1;ci
Piotra
Chmie-
kteiio, nawUieywab
do
jego
tradycJi
zar6wno
dz!ęld
zie
gzuk~nia
dokumentacji
pogląd6\v
Nietycznych
11<>dzialu na „stat11''
!
„mlodą"
prasę
oraz potraktowa-
okresu jnko
dziejów zmagania
się
tych dwóch ob<1z6w,
kl na argumenty
rzeczowe,
c-sobisto
docinki, rzad7.lej
<lzicłn.
Ksi11zka Wóycickiego
miała
znaczenie
pionler-
poniew:1t nie tylko
wskazywała prasę
jako bezcenne
6dlo
pozn3nia
aktywności
pisarskiej
generacji
postycinlo-
J,
ale
takle
przynosiła
jej
problematyiacj~.
kt6rej
za-
nieie linie
funkcjonują
dotychczas
w
bad.Iniach nad
m pozytyw1imu i która
stanowić będzie
punkt
wyj-
a
merytorycznych
moich
rozważań.
X)
uwasę zasługuj-i
„okazjonalne" om6\\;ei»a
pogl--
artystyc-1nych
Prusa
i
Dygasińskleso
w
kslivkach
W F
c
I d
ma n,
PUmie1111ictwo
poi1l<is
1880-1904,
Lwów
wyd.
3
w
lV tomach,
t.
JV:
W1.P6!cze11111
Jct11111ka
lite·
u•
Police.
\Vydany
t.akte
o"®no.
Ą
Po
to
ck l,
Polika
Uteratuta
wsp61czerna,
cz.
y,
Kuli
wolel 1860-1890,
Warszawa 1&11,
ro1dt.
Vll'
Polemiko,
-142.
T.
G r a
bo
w
a
ki,
K"l/tt1ka
literacka
w
Poltc•
w
epoce
wanl4
de
dzltJÓtD
po=11tJ1WitmU
pol1l<lłgO,
C?..
I:
Walka
~mi.em.
Poglqd11, unl<CLtonla,
ruidziej«,
un-6zb11,
Krak6w
de wszystkim w materiale
prasowym,
jak tci
przyję-
a
i
rnodernl:mu..
Pouiań
1931.
W
ó
y
c
I
ck I,
Walka
ttCl
Porruuie
ł
o
Porna1.
Mottri11t11
VIU
Zygmu:ita
Szweykowskiego•.
Ogromn, natomiast
zasługę
tcg
b;d
cza
stnnov.i
,ego
~odkryc.e"
i
ukazanie pionier-
le r I A
t
'l:ceo
Sygietyński"~"
jako prop•gatora
na-
1
nu
w
!
'obce I
tl'Oretyka
~go
pol>k1<>J
odmlanyst.
W
pom
1
eć
1.1ld,„
nalr!iy
książkę
Kazim.itrta
Cznchowskie-
g
",
który
pierwszy
wyt>drt1bni1
naturalizm
polski
Jako
o-
dr•.t>ny
nllrt
literatury
okresu
postyczniow<'110
i
literatury
All
dCJ
Pohki.
7..aznaczyć
tu
powinnam,
że
nie nnierzam
do
wyczer-
p
,~cego
omówieniJ problemu
i
ukaunia pelneao
dorob-
k
1
b:ld:in
naukowych nad okresem
pozytyw
izmu,
swoJe za-
l tcre-.owa!11e
ogranlcram
tylko do zaprezentowania
tych
os
un1~E.
które
wydawały
mi
się
n&Jwamiejne,
ponieważ
:r..ulaiły
kontynuacje
w
pracsch
późnieJsrych,
i
t
których
t
'7!>(>Średnio
cierpnł.1m
w
mo;ch pracach problemowi temu
po~w·ęconych",
i
z
których czerpat
zami<'rzam
w
obecnych
rQzwazaniach.
Samo przez
się zrozumhiłll,
•11
w
tym
zesta-
wi
nb
literatury
t~m•towl
n<>szemu
poświt;conej
pocze.ne
m ejsce
zająć
powinien
podręcznik
Henryka MarkJewiczau,
Z. S
z
we
y
ko
w
1
k I.
„Lolka"
Bo!e1łalll0
Priua,
\Va"za-
•a
1921.
roidz.
I: 1.
114~:
Twóraol<!
Bolt1loM)Q
Pnua,
t
1-11
Po•na
l\
lł47
rozdz.
111-V:
•·
67-1!8,
D•o'1\ot
D!IDG-
t
Sl"AJf BADA1',
POł'ftZ&O!<ICY
IX
·
ltt6rego
nieraz wypa
d
nie
ml
s!Q
odwołać V.'ni~k.
lttó-
eh
m~ich
mi·-..:11h6,
ry
molna
wysnuć
z
dotychcui~wy
tosunkowo !Ultntere-
byłby
następujący:
przy
n:e;~t~~~ó~no
w
czasach
?.llo·
•
i
dzywojennym
z.ro-
aowaolu okresem
pozytyw
:r;
1
d
eJ
Polski,
Jak
też
w
dwvdrlesto~eJ ~~a~omością
literacką
blono duto
w
za~csle
prac
n
J
reUeksjq nad
litera
tur11,
generacji
postyczn1owej,
nad Je
·
d
'edzin.ie
spuściz­
jeJ
funkcją spole.:zną,
1.
orlcnUicJll
~eJ do~ra.
ny
literackiej
pozytywi~m~ ~~~;~ ~.
jak
już
'"spomn!a-
Okres
nast<:pny._ tJ. a
rozwoju
literaturornawstwa
um,
to okres.
W'YJ'ltkf:~~
rafic:tnych 1 metodoio.lcznych.
I
wyrainych
osiągiupodęt
kreśli~
nalezy,
ie
kontynuowana
by-
Przl'de wazystkim
_
1
Wó
~
cickiego
a
więc
dokonana
la
linia
Chmielowskiego
~rtlków
prasy
teao
o-
98
łffulc~go,
Warsu
...
tP38,
rozdz.:
Oblicze ar11111uezne Duposi:i-
1.lc
•
•l-137
A. S y
i
Ie 1 y
ń
s
k
I.
P11m4 krii111czttt 1P11bront.
Zebrał,
rp•awddl
i
przedmow•
napl6al Z.
Siweykow1lti,
ci. 1·
·2,
War-
1za !18 IP32.
"
K.
C:
a~
ho
w
1
k
I.
Obraz
wn>óle:e;n•J
lileraturv
pot-
1lcl•~.
/118~-1933,
t.
r:
Naturalizm
t
neoromo„1vzP11,
Lwów
1~34.
"
J,
K 11 I
czy
ck
•·li
a I
o n l,
K'11•11ka
li:
tracka
lal
lf6J-
-1u1
Iw 1
Z IHtto:uru
lat
186J-J9ll Studio
1
łilc1ce,
cz.
1,
Wrocl~w
1~~7
s.
117-%00;
Progr4m11
i
d1111<i.1i.
111.,.oclcte
Iw:]
Ob•a:
!tłeTotu'11
polalc1tj
X/1C
I
XX
wk~u.
U:troluro
po!Jk<I
w
okrt'.łi.r'
real&:m11
1
natMrafr.znau..
Wa!"lzawa
196.S.
a..
29-82,
u
łL
at
1 r k
Ie
w
I
cz,
Po:11111un...
..,,.,
Warszawa
1978.
„
„
„
zostala
systematy~zna pene~ał~ do~~
szerokim
l
dość ciąa­
krcsu. Praca ta
n~e :za;-vs~e
·e~nokrotnle
badania
te,
atym•1-
lym !ront.cm,
poruewaz
n1ei ·e s
ICC%0e
domagające
•ie:
lowane
prz~z ~ah~;bo~:~;no~ach
tV.:orczych, konccn·
wiedzy
o
wielkie _
yw
ed
cjach ich
d<>robku.
W
trowaly
się
wlaśrue
na
pełnycht.al ~-orsko
dorobclt
pu-
'b
prezentowany zos
,.
·
ten sposo
za
. .
"ełciopisarry
okresu,
a
Wlęc
1
bl!cy.tyczny w1elltich
" ° " ' i
1
Prusa"
nastęimie
Henryka
1
'
Ad
o:
a
Dy
-
'f
prz
ed
e w•z
ystkim
Bo
~
aw
.
1
>,
następnie
Eli"' Orzeszkowej'•,
S1enk.iew1cia
.,
3
I
d Z
S'tWeykowsklego,
t.
XXIX:
u 13 Pr u s. PiS11l'1,
pod
r~ Pol~ikł wars~awa
19~0.
St~dlo
t'tt.ro.ckle,
o.rtustl11czt1e Dzl•lo
w7d.
zblor.
pod
red.
J,
"
Il. Si
en
k Ie
w
c.;„
XLVI·
'Szkice
!Ueraclue,
Warna·
J<rzytanowsklcgo, L XL
-
wa
195t.
•
"E.
Orzeszkowa,\'
'law
ltó9
.
opraco„·al
.E.
JallkOwsld, \
roc
Pl ,,...
krl/l~c;noi1t„rocld~.
r„bul
•

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin