K.Muszyński i T.Janyst - Kapitał w Polsce w XXI wieku. Regulacje w służbie najsilniejszych (2015).pdf

(972 KB) Pobierz
Kapitał w Polsce w XXI wieku
REGULACJE W SŁUŻBIE
NAJSILNIEJSZYCH:
PRACA I KAPITAŁ
Karol Muszyński
Tomasz Janyst
© Fundacja Kaleckiego
Fundacja Kaleckiego
ul. Madalińskiego 42/20a
02-540 Warszawa
www.kalecki.org
e-mail: fundacja@kalecki.org
Raport zrealizowany z Narodowym Bankiem Polskim
w ramach programu edukacji ekonomicznej.
ISBN 978-83-942912-0-4
Warszawa 2015
Spis treści
Streszczenie
Wprowadzenie
Redystrybucja i predystrybucja
Podatki a równość i efektywność
Polska jako gospodarka rynkowa zależna
Regulacje prawa i rynku pracy
Segmentacja świata pracy
Sztywność prawa pracy
Koszty pracy i klin podatkowy
Regulacje pracy i nierówności
Regulacje kapitału i kwestie podatkowe
Podatki dochodowe
Podatki majątkowe i podatek od dochodów kapitałowych
Podatki pośrednie
Podsumowanie
Bibliografia
2
3
3
4
5
7
7
8
9
10
14
14
16
17
19
20
1
Streszczenie
Obowiązujące regulacje pracy oraz kapitału w Polsce sprawiają,
że w nieproporcjonalnym stopniu obciążone są podmioty słabsze
na rynku. Wynika to w znacznej mierze z faktu, że Polska ma ce-
chy gospodarki rynkowej zależnej, której przewagą komparatyw-
ną są niskie koszty pracy, łatwość dostosowywania zatrudnienia
do zmiennego popytu oraz otoczenie instytucjonalne sprzyjające
inwestycjom zagranicznym.
Wysoki udział niestandardowych form zatrudnienia oraz
brak stabilności silniej dotyka osoby o najsłabszej pozycji na ryn-
ku pracy:
•
28,4% polskich pracowników pracuje na umowach termi-
nowych, co jest najwyższym wskaźnikiem w całej Unii Eu-
ropejskiej;
•
Prawie 85% umów terminowych oraz niemal 50% samoza-
trudnienia nie wynika z woli pracownika, lecz jest wymuszo-
nych przez pracodawcę;
•
Klin podatkowy na umowach kodeksowych jest na wysokim
poziomie dla najmniej zarabiających, co wpływa na stoso-
wanie niestandardowych form zatrudnienia;
•
Połowa pracodawców nie przestrzega prawa pracy, w szcze-
gólności w odniesieniu do regulacji dotyczących elastycz-
nego dostosowywania zatrudnienia do zmiennych potrzeb
rynkowych lub bezpośrednio w kwestiach płacowych. Dra-
stycznie rośnie liczba przypadków zawierania umów cywil-
noprawnych z naruszeniem prawa pracy, tj. w sytuacji, gdy
powinna być zawarta umowa o pracę – z 8,8% w 2008 r. do
19% w 2014 r.
System podatkowy w Polsce ma charakter regresywny, co ozna-
cza, że lepiej zarabiający i bogatsi podatnicy, płacą relatywnie niż-
sze podatki:
•
Prawie 2/3 wpływów do budżetu państwa pochodzi z po-
datków konsumpcyjnych, obciążających w większym stop-
niu gorzej zarabiającą część społeczeństwa, u której kon-
sumpcja zajmuje proporcjonalnie większą część dochodu;
•
Podatek PIT jest de facto liniowy. Mimo że w Polsce istnieją
dwie stawki PIT – 18% i 32%, wyższą stawkę płaci jedynie
około 2% podatników;
•
Kwota wolna od podatku jest znacznie niższa niż minimum
socjalne;
•
System podatkowy sprzyja powiększaniu już istniejących
majątków poprzez względnie niskie opodatkowanie przy-
chodów z kapitałów pieniężnych, brak podatku katastral-
nego i brak podatku spadkowego w tzw. zerowej grupie
podatkowej.
2
Wprowadzenie
Niniejsze opracowanie ma na celu odniesienie zwrotu z obu tych elementów, dziedziczeniem
tez Thomasa Piketty’ego do polskich regulacji oraz kwestiami podatkowymi. Francuski ekono-
pracy i kapitału. Wykorzystywane będzie socjo- mista widzi rozwiązanie przede wszystkim w od-
logiczne ujęcie w tradycji „wariantów kapitali- powiedniej konstrukcji systemu podatkowego.
zmu“ (ang. varieties of capitalism) podkreślające,
że Polska należy do gospodarek rynkowych za-
Opodatkowanie nie jest kwestią techniczną.
leżnych (ang. dependent market economies). To
Jest kwestią wybitnie polityczną i filozoficzną,
ujęcie posłuży jako tło do analizy relacji między
niewątpliwie najważniejszą spośród wszystkich.
1
poszczególnymi zestawami rozwiązań instytu-
cjonalnych, odnoszących się do regulacji pracy
Piketty postuluje, aby podatki służyły
oraz kwestii podatkowych. Opracowanie za- przede wszystkim jako metoda redystrybucji
rysuje ogólną strukturę tych relacji, nie odnosi nierówno powstających w ramach kapitalizmu
się do całości istotnych kwestii. Przedstawione zysków. Podejście zastosowane w niniejszym
zostaną ustalenia badań naukowych oraz analiza opracowaniu wychodzi z założenia, że do pro-
danych zastanych.
wadzenia egalitarnych polityk publicznych rów-
Tezą opracowania jest, że struktura re- nie istotny jest „predystrybucyjny”, jak i „redys-
gulacji pracy oraz kapitału w Polsce w sposób trybucyjny” charakter regulacji. Predystrybucja
2
nieproporcjonalny obciąża osoby i podmioty odnosi się do koncepcji głoszącej, że państwo
słabsze na rynku. Regulacje rozumiane jako spe- powinno zapewniać dostęp do określonych
cyficznie funkcjonujący układ instytucji fawory- usług publicznych i tworzyć system instytu-
zują pracodawców w relacjach z pracownikami, cjonalny w celu zapobiegania lub ograniczenia
osoby lepiej zarabiające i lepiej wykształcone powstawania nierówności zanim one wystąpią,
wobec osób gorzej wykształconych i gorzej za- zamiast walki, poprzez system podatków i ulg,
rabiających, silniejszych przedsiębiorców kosz- z już powstałymi nierównościami, jak dzieje
tem mniejszych. W odróżnieniu od Piketty’ego, się to w reżimie „redystrybucji”
3
. Predystrybu-
autorzy opracowania chcą położyć silny nacisk cja w dyskursie akademicko-publicystycznym
nie tylko na konieczność redystrybucji dóbr po- związana jest głównie z myśleniem o polity-
wstałych w wyniku działań rynkowych, ale także kach publicznych nastawionych na dostępność
takiego tworzenia rozwiązań instytucjonalnych, określonych usług publicznych. Należy ją jednak
które minimalizowałyby powstawanie nierów- potraktować jako szerszy postulat głoszący, że
ności u źródła.
tworząc określony system regulacji, można za-
Opracowanie składać się będzie z wpro- pewniać bardziej egalitarne rezultaty, przez co
wadzenia teoretycznego (opisującego pojęcia zmniejszy się konieczność późniejszej redys-
redystrybucji i predystrybucji, zarysowujące- trybucji dóbr, ponieważ pierwotna dystrybucja
go relację między podatkami a nierównościami przyniesie równiejszy podział już na początku
4
.
i efektywnością gospodarczą oraz ukazującego Jako przykład można uznać inwestowanie w wyso-
Polskę w ujęciu wariantów kapitalizmu), rozdzia- kiej jakości powszechne usługi edukacyjne, zrównu-
łu dotyczącego pracy (koncentrującego się na jące szanse osób pochodzących z rodzin o róż-
zagadnieniu segmentacji świata pracy) oraz roz- nym statusie materialnym, czy też zwiększanie
działu odnoszącego się do kwestii podatkowych. wynagrodzenie minimalnego, wymuszającego
równiejszy podział dochodu przed jego opodat-
kowaniem. Regulacje mogą również w rozmaity
REDYSTRYBUCJA I PREDYSTRYBUCJA
sposób rozdzielać koszty transakcyjne, zmu-
szając poszczególne podmioty do ich ponosze-
Thomas Piketty zwraca uwagę na rosnącą dys- nia i przyczyniając się do bardziej egalitarnych
proporcję między „kapitałem” a „pracą”, analizu- rezultatów
5
. W tym sensie określone przepisy
jąc przede wszystkim czynniki związane ze stopą można potraktować jako dystrybuujące spo-
Tłumaczenie własne: T. Piketty,
Le capital au XXIe siècle,
Paryż 2013, s. 794.
J. Hacker,
The institutional foundations of middle-class democracy,
Policy Network, 2011; dostęp: http:/
/www.policy-network.
net/pno_detail.aspx?ID=3998&title=The+institutional+foundations+of+ middle-class+democracy.
3
Piketty nie zaniedbuje tego podejścia całkowicie, wyrażając silne poparcie dla np. inwestycji publicznych w edukację. Rów-
nocześnie postulowane przez niego rozwiązania (progresywny podatek dochodowy, globalny podatek od kapitału, podatki
spadkowe) mają jednak silnie „redystrybucyjny” charakter.
4
Część badaczy, np. Anthony B. Atkinson, mówi po prostu o „dystrybucji” i „redystrybucji”, patrz np. A. B. Atkinson,
Inequality,
What can be done?,
Harvard University Press, 2015.
5
A. K. Dixit,
The Making of Economic Policy. A Transaction-Cost Politics Perspective,
The MIT Press, 1996; patrz także R. H. Co-
ase,
Firma, rynek i prawo,
Wolters Kluwer, Warszawa 2013, s. 106–7.
1
2

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin