Materiały do kolokwium: Uczeń z zaburzeniami wzroku, słuchu i mowy
Opr. M. Tkocz na podstawie:
Edukacja skuteczna, przyjazna i nowoczesna Jak organizować edukację uczniów
ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi? Przewodnik, Warszawa 2010, MEN, ss. 42- 45 (wybór fragm . M Tkocz) źródło: http://www.men.gov.pl/images/pdf/2.pdf
Grzyb M., Zaburzenia rozwoju mowy ucznia , źródło: http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU2537 Anna Brzostek, Uczeń słabosłyszący jako uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych., w: Praca z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych, red., A. Guza, B. Niesporek – Szamburska, Tom 2, Wyd. Pedagogiczne ZNP, Kielce 2013, str. 9-15
Pasterny H., Uczeń niewidomy w szkole masowej - wyzwania integracji, w: Praca z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych, Tom 1, red. A. Guza, D. Krzyżyk, Wyd. Pedagogiczne ZNP, Kielce 2012, str. 116- 118 ( wybrane fragmenty)
Tyflopedagogika - dział pedagogiki specjalnej zajmujący się edukacją, terapią i rehabilitacją osób niewidomych i niedowidzących .
Uczniowie niewidomi i słabowidzący
(…) Uczeń niewidomy
Za uczniów niewidomych uznaje się tych uczniów, którzy zupełnie nie widzą lub ich ostrość wzroku nie przekracza 1/20 normalnej ostrości widzenia przy zastosowaniu szkieł korekcyjnych albo kiedy ich pole widzenia jest ograniczone do przestrzeni zawartej w 20%.
Uczeń słabowidzący
Do grupy uczniów słabowidzących zalicza się tych, których ostrość widzenia po korekcie optycznej sięga 0,3 pełnej ostrości. Uczniowie słabo widzący – z uwagi na zaburzenia rodzaju widzenia – mają zróżnicowane kłopoty i trudności:
- u uczniów z uszkodzeniami widzenia obwodowego występuje „widzenie lunetowe”(uczeń potrafi czytać drobny druk, zauważa lecący samolot, ale ma trudności z poruszaniem się w przestrzeni, spada ze schodów, nie potrafi złapać rzuconej do niego piłki, nie czyta mapy ani wzoru matematycznego);
- uczniowie z uszkodzeniem widzenia centralnego cierpią natomiast na zmniejszenie ostrości wzroku (swobodnie poruszają się, ale mają trudności w czytaniu, pisaniu, odróżnianiu szczegółów na obrazkach i na mapie). Dodatkowo uczniom tym mogą w nauce przeszkadzać: mroczki (ciemne plamki przed oczami), oczopląs, zaburzenia w adaptacji do zmiennego oświetlenia (np. zaburzenia widzenia występujące wieczorem), światłowstręt, daltonizm (zaburzenia w rozpoznawaniu barw), zaburzenia akomodacyjne (zaburzenia zdolności przystosowywania się do patrzenia na przedmioty znajdujące się w różnej odległości).
Uczniowie niewidomi i słabo widzący to tacy sami uczniowie jak inni, z tą tylko różnicą, że nie widzą lub widzą inaczej. Istotne jest to, jak głęboki mają ubytek wzroku i w jakim okresie życia utracili zdolności widzenia. Jest to bardzo niejednorodna grupa.
Do celów edukacyjnych uczniowie ci otrzymują z publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, gdyż wymagają stosowania specjalnych form, metod i specjalnej organizacji pracy.
Nauczyciel pracujący z uczniem niewidomym lub słabowidzącym powinien:
- skontaktować z najbliższym ośrodkiem szkolno-wychowawczym dla niewidomych lub Polskim Związkiem Niewidomych . Czasami organizacja ta przeprowadza bezpłatne szkolenia dla nauczycieli ze szkół masowych.
• zapoznać się z rodzajem wady wzroku i jej konsekwencjami,
• sprawdzać, czy uczeń nosi okulary (jeśli je nosi) i czy są one czyste,
• wiedzieć, w jakim stopniu dziecko widzi przez okulary – pamiętać, że właściwie dobrane okulary rzadko pozwalają słabo widzącemu widzieć normalnie – pozwalają mu widzieć lepiej!
• wiedzieć o potrzebie i umożliwić uczniowi korzystanie ze specjalistycznych pomocy, ułatwiających funkcjonowanie (dowiedzieć się, co dziecko ma w domu i zastanowić się, z czego może skorzystać w klasie).
Nauczyciel winien stworzyć uczniowi warunki do wykorzystania pomocy podczas zajęć lekcyjnych, zajęć terapeutycznych, zajęć świetlicowych i innych: pomoce wspomagające poruszanie się (laski, urządzenia do wykrywania przeszkód i inne), sprzęt oświetleniowy (lampy, latarki), pomoce optyczne wspomagające wzrok (lupy, lunetki, folie optyczne, filtry koloru, filtry kontrastowe i inne), urządzenia służące do czytania i pisania (maszyny brajlowskie – dwustronne, notatniki brajlowskie i mówiące, syntezatory mowy, drukarki czarnodrukowe oraz brajlowskie i inne), urządzenia liczące (liczydła, kalkulatory), pomoce do pisania i rysowania (tabliczki i rysiki brajlowskie, zeszyty z pogrubiona liniaturą, linijki), urządzenia służące
do rejestrowania i odtwarzania informacji (magnetofony, radiomagnetofony, dyktafony), inne (podpórki pod książki, okienka).
• nie wymagać prawidłowej postawy przy pisaniu i czytaniu,
-notatki uczniowie mogą robić na - obecnie już rzadko używanej - brajlowskiej tabliczce, brajlowskiej maszynie, laptopie lub w elektronicznym notatniku.
-podczas lekcji matematyki można korzystać z mówiącego kalkulatora, abakusa czy kubarytmów. Kubarytmy to brajlowskie kostki, które umieszcza się w otworach tabliczki. Stosuje się je w wykonywaniu działań matematycznych. Na zajęciach z geometrii przydadzą się: rysownica, rysik, specjalna folia, na której wykonuje się rysunki, cyrkiel, kątomierz, brajlowska linijka i ekierka.
-na lekcjach geografii warto korzystać z brajlowskich map. atlasów i planów oraz wypukłego globusa, na biologii z wypukłych rysunków i wypchanych zwierząt.
- dużym ułatwieniem są także pomoce elektroniczne: programy udźwiękowiające komputer (np. Window-Eyes, Jaws), dzięki którym niewidomy ma samodzielny dostęp do poczty elektronicznej, stron internetowych, może tworzyć i edytować pliki, syntezatory mowy, skaner przydatny do skanowania książek czy materiałów wykorzystywanych na lekcjach, brajlowski monitor, brajlowska drukarka, wygrzewarka do tworzenia wypukłych rysunków, elektroniczne notatniki (np. Kajetek, Pronto, Pacmate), elektroniczne słowniki i encyklopedie, kasetowe oraz cyfrowe dyktafony, na których uczeń może nagrywać lekcje.
• dostrzegać wysiłek ucznia, a nie tylko efekt końcowy jego działań (w zasadzie bez względu na „efekt końcowy”),
• posadzić ucznia blisko nauczyciela i blisko tablicy (w pierwszej ławce),stosownie do wady wzroku (naprzeciw tablicy, z boku, gdy jedno oko jest słabsze a drugie lepsze (silniejsze), blisko lub daleko od okna – w przypadku
światłowstrętu, itp.),
• sprawdzić, jakiej wielkości litery uczeń widzi – w takiej formie i takiej wielkości powiększać mu materiał pisany i liniaturę lub kratki w zeszytach,
• zadbać o kontrast kredy i tablicy – odczytywać to, co zapisuje na tablicy,
• mówić, co robi – opowiadać o wykonywanych czynnościach, doświadczeniach itp.,
• zadbać o stałość przedmiotów w klasie (także stałe miejsca pozostałych uczniów) – uczniowi ułatwi to samodzielne poruszanie i przemieszczanie się, do czego trzeba go zachęcać,
• zwracać się do ucznia po imieniu (do innych uczniów także) – zrezygnować z mowy ciała w stosunku do ucznia, jak i do innych; nigdy nie podchodzić do ucznia z tyłu, nie dotykać go bez uprzedzenia, nie wykonywać
przy nim gwałtownych ruchów,
• pozwalać podchodzić do tablicy, a także do innych przedmiotów (aby mógł dotknąć czy obejrzeć z bliska – uczeń z inwalidztwem wzroku to uczeń chodzący po klasie, także przynosić uczniowi przedmioty, aby zobaczył
z bliska lub dotknął); zasada: blisko i z możliwością dotyku,
• pamiętać, że oprócz tego, że uczeń gorzej widzi, ma także zaburzoną orientację przestrzenną i wyobraźnię przestrzenną, również brak trwałej pamięci wzrokowej, brak organizacji wzrokowej, zaburzone postrzeganie
relacji przestrzeni i głębi (kłopoty z tego powodu na wielu przedmiotach, np: geografia i odczytywanie map, matematyka i odczytywanie wykresów),
• pamiętać, że uczeń potrzebuje zdecydowanie więcej czasu niż jego rówieśnicy na przygotowanie się do odpowiedzi, do sprawdzianów, na sporządzenie notatki (nawet jeśli posługuje się wzrokiem),
• różnicować formy odpowiedzi: przewaga odpowiedzi ustnych nad pisemnymi (dbać także o właściwe warunki tych odpowiedzi, ale nie rezygnować z wykorzystywania choćby resztek wzroku), wydłużanie czasu prac pisemnych (także różne formy tych prac), możliwość zaliczania materiału partiami,
• zrozumieć, że uczeń z uszkodzonym wzrokiem może mieć mniejszy zakres pojęć związanych z otoczeniem oraz słów, które mają pokrycie w doznaniach wzrokowych,
• używać względem ucznia takich pojęć jak „widzieć”, „zobaczyć”, „oglądać”,itp., bo one są naturalne i sami niewidomi uczniowie ich używają (mówią „widziałem film” a nie „słuchałem filmu”),
• skontaktować się z rehabilitantem wzroku, który pomoże zdiagnozować i udzieli wskazówek, jak w warunkach codziennych zachęcać dziecko do patrzenia, do korzystania z resztek widzenia przy wykonywaniu różnych
czynności.
Poza tym należy zadbać o taką aranżację otoczenia, by ułatwić tym uczniom orientację w przestrzeni i przemieszczanie się. Może temu służyć kontrastowe oznakowanie ciągów komunikacyjnych (np. przejścia na korytarzu, framugi drzwi, pierwszy i ostatni stopień schodów). Na drzwiach prowadzących do różnych sal można umieścić znaczki/napisy, które powinny być trójwymiarowe i kontrastowe. Należy również zadbać o odpowiednie oświetlenie miejsca pracy ucznia. Powinna być możliwość regulacji natężenia światła, gdyż uczniowie ze
światłowstrętem będą potrzebowali go mniej. Nauczyciel pracujący z uczniem niewidomym lub słabo widzącym musi również liczyć się z możliwością występowania u ucznia zachowań takich, jak niechęć do pracy wzrokowej, a także drażliwość, skrócenie czasu koncentracji, zwiększona męczliwość, zmniejszona ruchliwość, trudności z wykonywaniem codziennych czynności.
Uczeń niewidomy w szkole masowej - wyzwania integracji
Niewidomy uczeń podejmujący naukę w szkole masowej napotyka wiele trudności. Spośród ogromnego wyboru podręczników na rynku księgarskim tylko niektóre są drukowane w brajlu. Często nie ma więc dostępu do brajlowskich podręczników i literatury wymaganych w danej szkole. Szkoła nie dysponuje również odpowiednimi pomocami dydaktycznymi. Nauczyciele nie zawsze dyktują zapisywany na tablicy tekst, a jeśli nawet to robią, niewidomy uczeń ma problem z nadążaniem w zapisaniu go. Ze względu na lęk nauczycieli, ich brak czasu i pomysłów dziecko nie uczestniczy w zajęciach plastycznych i wychowania fizycznego. Jego udział nie jest brany pod uwagę przy planowaniu zajęć pozalekcyjnych, takich jak kółka zainteresowań. Na lekcjach coraz częściej wykorzystuje się pomoce wizualne, co w dużym stopniu ogranicza mu możliwość zrozumienia materiału. W domu musi poświęcić dużo czasu na przygotowanie się do zajęć: przepisanie z tradycyjnie wydrukowanego podręcznika zadań do odrobienia, skanowanie materiałów, spisanie nagranej lekcji. Dużym problemem jest niedostosowanie testów egzaminacyjnych. Kilka lat temu w rzekomo przystosowanym dla niewidomych szóstoklasistów teście znalazło się następujące zadanie: Fotografia przedstawia mężczyznę, który ma nasunięty na oczy kapelusz i opuszczone kąciki ust. Powiedz, w jakim jest nastroju. Jestem niewidoma od urodzenia. Sądzę, że gdybym w wieku lat trzynastu usłyszała takie pytanie, nie wiedziałabym, jaki nastrój wyrażają opuszczone kąciki ust. Pewnie z powodu nasuniętego na oczy kapelusza napisałabym, że tego pana razi słońce.
Szkolne problemy niewidomego nie dotyczą jedynie nauki. Ma on ograniczoną możliwość nawiązywania kontaktów. Musi się nauczyć rozpoznawania głosów kolegów i nauczycieli. Może także nie wiedzieć, kto w danym momencie znajduje się w pomieszczeniu. Niewidome dziecko często jest eliminowane z zabaw, gdyż rówieśnicy nie wiedzą, jak się z nim bawić. Nie może się uczyć poprzez obserwację. Wielu niewidomym uczniom, zwłaszcza mającym nadopiekuńczych rodziców, towarzyszy też lęk przed samodzielnym poruszaniem się. Jeśli nawet się nie boją, potrzebują czasu na zapoznanie się z rozkładem pomieszczeń szkoły. Częste zmiany sal lekcyjnych to duża trudność, zwłaszcza że trzeba przenosić brajlowską maszynę, ciężkie podręczniki oraz inne pomoce.
Nauczyciel, u którego w klasie pojawia się niewidomy uczeń, również musi pokonać sporo trudności i stawić czoła nowemu wyzwaniu. Początkowo wielu nauczycieli jest przerażonych. Ich strach potęguje niewiedza, gdzie szukać informacji i wsparcia. Nie mają też dostępu do materiałów dydaktycznych. Przygotowują je więc sami, na co muszą poświęcić swój czas. Konieczne staje się indywidualne podejście do ucznia, pokazanie mu, jak wykonać rysunek, sprawdzenie, czy bezbłędnie zapisał tekst, który pozostali uczniowie widzą na tablicy.
W klasie integracyjnej zajmuje się tym nauczyciel wspomagający, ale w szkołach masowych takich nauczycieli nie ma. Poświęcanie czasu lekcyjnego niewidomemu uczniowi często spotyka się ze sprzeciwem rodziców dzieci pełnosprawnych, którzy mają poczucie, że reszta klasy sporo na tym traci. Trudna bywa także współpraca z rodzicami niewidomych uczniów, gdyż nie chcą się oni angażować w proces edukacji swojego dziecka i pomagać mu w przygotowaniu pomocy czy odrabianiu zadań. Mają postawę roszczeniową i oczekują, że zrobi to za nich szkoła. Nauczycielom niejednokrotnie trudno ocenić możliwości i ograniczenia ucznia. Część niewidomych uczniów to wykorzystuje. Wmawiają pedagogom, że nie mogą rozwiązać jakiegoś matematycznego zadania czy przygotować się do lekcji języka obcego, bo „po niewidomemu” nie da się tego wykonać.
Savoir-vivre wobec osób z niepełnosprawnością
http://niepelnosprawni.pl/files/www.niepelnosprawni.pl/public/biblioteczka/komiks_savoir.pdf
Wybór: M Tkocz na podstawie:
Marzena Durołek, Szkoła przyjazna uczniom z wadą słuchu:
http://www.abcd.edu.pl/index.php/uczen/16-dla-nauczycieli/67-szkoa-przyjazna-uczniom-z-wad-suchu
Surdopedagogika - dział pedagogiki specjalnej, zajmujący się edukacją, terapią i rehabilitacją osób z wadami słuchu, a także ich rodzinami i otoczeniem.
Głuchy - osoba, u której ubytki słuchu nie pozwalają na normalny rozwój mowy ustnej.
Głuchoniemy - osoba, która wskutek głuchoty nie opanowała mowy, nie posługuje się nią i nie rozumie jej na drodze odczytywania z ust.
Dzieci słabosłyszące - mowa rozwija się normalnie i nie różni się od mowy osób prawidłowo słyszących.
Niesłyszący – każda osoba z uszkodzeniem słuchu w stopniu znacznym i głębokim.
Obecnie pojęciem obejmującym wszystkie osoby z niepełnosprawnością słuchową jest termin osoba z uszkodzonym słuchem
Dzieci niedosłyszące - ubytki słuchu 40-80 dB, mogą korzystać systematycznie z analizatora słuchowego, muszą stosować jednak protezy, tj. aparaty wzmacniające, nie słyszą mowy z dalszej odległości, mowa nie w pełni wyraźna, wadliwa wymowa niektórych spółgłosek.
Metoda migowa – porozumiewanie się przy pomocy umownych znaków migowych, określających pojęcia dotyczące czynności, rzeczy, osób itp. Ma ona charakterystyczną strukturę gramatyczną, która nie posiada zakończeń fleksyjnych.
Daktylografia – mowa palcowa, oparta na odpowiednich układach palców jednej, lub obydwu dłoni. Przestrzega zasad gramatycznych. Każdej literze lub liczbie odpowiada określony znak
Fonogesty - umowne ruchy jednej dłoni, wykonywane na wysokości twarzy mówiącego. Ruchom ręki towarzyszy głośne i wyraźne mówienie. Osoba słysząca powinna mówić wyraźnie, aby niesłyszące dziecko mogło zobaczyć wymawiane słowa (czytać z ust). Dzięki temu niesłyszące dziecko może nauczyć się słów i języka.
Metoda totalnej komunikacji – uwzględnia wszelkie drogi komunikacji (język migowy, daktylografia i mowa ustna).
Metoda ustna, czyli oralna – w metodzie tej zaleca się od najwcześniejszego dzieciństwa porozumiewanie się z dzieckiem mową ustną, kształcenie mowy opiera się na wykorzystywaniu odczuć słuchowych, dotykowych, wzrokowych, związanych z percepcją dźwięków. Dziecko ma nie tylko "słuchać" swojej mowy, ale ją "widzieć" i "czuć".
dla relaksu J http://www.youtube.com/watch?v=JvZT3APOPQY
Wskazówki dla nauczyciela ucznia z wadą słuchu
· osoba mówiąca powinna stać w odległości około 1,5 m od dziecka;
· twarz nauczyciela powinna być zawsze widoczna – dlatego nie wolno objaśniać tematu lekcji, stojąc twarzą do tablicy, tyłem do uczniów, niewskazane jest również mówienie w czasie przemieszczania się po sali;
· twarz osoby mówiącej nie będzie dobrze widoczna, jeśli nauczyciel stanie tyłem do źródła światła (plecami do okna) lub ustawi się bezpośrednio pod źródłem światła (np. pod wiszącą lampą);
· nauczyciel powinien mówić głośno i wyraźnie – jednak nie należy nienaturalnie podnosić głosu lub krzyczeć, zakazana jest też przesadna wyrazistość artykułowania dźwięków mowy – to wszystko utrudnia odczytywanie mowy z ust;
· aby zwrócić na siebie uwagę ucznia, należy głośno go zawołać, żeby spojrzał na nauczyciela, a najlepiej podejść do niego od przodu, żeby widział osobę, która go woła;
· należy unikać zbędnego hałasu (w złych warunkach akustycznych nawet osobie słyszącej trudniej jest zrozumieć mowę), np. związanego ze wstawaniem uczniów do odpowiedzi;
· bardzo ważne jest odpowiednie usadzenie ucznia – najlepiej, gdy siedzi on z uczniem słyszącym, w rzędzie przy oknie, blisko tablicy (w pierwszej ławce, ewentualnie w drugiej), taka pozycja umożliwi mu wodzenie wzrokiem za nauczycielem i ewentualne zwrócenie się w kierunku innych, wypowiadających się uczniów;
· uczeń powinien mieć pozwolenie na przemieszczenie się po klasie w sytuacjach, kiedy ułatwi mu to odbiór dźwięków oraz zrozumienie przekazywanych informacji;
· zdecydowanie trudniej jest osobie z wadą słuchu odczytywać mowę z ust, jeśli kontekst wypowiedzi jest nieznany lub niezwiązany z omawianą tematyką – nauczyciel powinien powstrzymywać się od dygresji lub informować ucznia, że teraz powie coś odbiegające od tematu;
· pedagog powinien w razie potrzeby powtarzać przekazywane informacje, a nowe słowa powinny być zapisywane na tablicy;
· nowe, szczególnie trudne zagadnienia, warto przygotować i przekazać uczniowi z wyprzedzeniem, aby mógł się przygotować do lekcji oraz korzystać z zajęć w pełni;
· warto również co pewien czas upewniać się, czy dziecko nadąża za tokiem lekcji, ale nigdy nie należy pytać czy rozumie, zrozumiał pytanie, temat lekcji, itp. - na tego typu pytanie uczniowie na ogół odpowiadają twierdząco; trzeba konstruować pytania tak, aby odpowiedź wymagała rozwinięcia a nie samego potwierdzenia;
· należy zwrócić uwagę, na jakość notatek sporządzanych przez ucznia, często konieczna będzie pomoc, również w tym zakresie; nieocenionym wsparc...
Justa_21