Ruch oporu na ziemi limanowskiej.doc

              Paulina Pytel

Klasa 3 b

Klęska roku 1939 i początek totalnej okupacji były zasadniczymi przesłankami formowania się oporu społeczeństwa polskiego wobec wroga. W październiku 1939 roku przyszły w rejon ziemi limanowskiej  pierwsze wieści o powstaniu konspiracyjnych formacji wojskowego Ruchu Oporu pod różnymi nazwami ze Służbą Zwycięstwa Polski na czele. Najważniejszą częścią konspiracji były struktury wojskowe. W przypadku Limanowej i regionu były to przede wszystkim: Związek Walki Zbrojnej – Armia Krajowa i Bataliony Chłopskie. „Wojskówka” w Limanowskiem uformowała się z jednej strony w wyniku sytuacji ogólnokrajowej (powstanie ZWZ i BCh), z drugiej  zaś w wyniku uformowanej historycznie struktury społeczno – zawodowej (dominacja rolnictwa), co stanowiło istotę bazy politycznej i zaplecze dla konspiracyjnych formacji wojskowych. Dzisiaj niewiele wiemy o pierwszych wojskowych konspiracyjnych komórkach. Powstały w samej Limanowej jak rwiesz w okolicznych miejscowościach. Tworzyli je m.in.: Szymon Judka w Dobrej, Romerowie w Jodłowniku, Jan Stachura w Kamienicy, Stanisław Biedroń, Teodor Jankowiak, Jan Szewczyk i Władysław Wietrzny w Limanowej. A ponadto Tadeusz Odziomek w Łososinie Górnej, Ludwik Kowalczyk w Pisarzowej, Andrzej Lupa w Męcinie i wiele innych w okolicznych miejscowościach. Były to grupy zazwyczaj kilkuosobowe, prawie nie uzbrojone, nastawione raczej na wiązanie sieci, obserwujące okupanta i jego działania na lokalnym szczeblu, usiłujące jednakże wpisać się w formujące się struktury tworzących się organizacji o zasięgu szerszym, ponadregionalnym. Związkowi Walki Zbrojnej udało się organizacyjnie ujednolicić strukturę podziemia wojskowego, nadto nadać mu treść polityczna i ideową oraz przede wszystkim koncepcje i charakter walki z okupantem. Stąd też przy politycznym uznaniu niemal wszystkie partie lokalne i ponadregionalne organizacje i związki wojskowe, powstałe bezpośrednio po kampanii 1939 roku zostały włączone i podporządkowane ZWZ. Dla Limanowej i regionu najistotniejsze z tego punktu widzenia było  to, co działo się w Sądeckiem i na Podhalu. W przypadku organizacji struktur okupacyjnych Niemcy zlikwidowali de facto powiat limanowski, włączając go do okupacyjnego Kreishauptmannschaft Neu Sandez. W konspiracji było dokładnie odwrotnie. Powiat limanowski nie został zlikwidowany, stanowiąc przez cały okres okupacji ważne jej ogniwo, wtopione w cały mechanizm organizacyjny zarówno w górę (Inspektorat, Okręg, Obszar, Komenda Główna), jak i w dół (Placówki). Obwód limanowski zawsze stanowił część składową Inspektoratu Nowy Sącz.

GMINNE TRÓJKI POLITYCZNE RUCHU OPORU CHŁOPSKIEGO W POWIECIE LIMANOWSKIM

W Skrzydlnej kpt. Szyćka przystąpił do organizowania placówek terenowych, których zadaniem było w tym pierwszym okresie zbieranie broni i amunicji pozostałej po wrześniowych bitwach, werbowanie i zaprzysiężenie żołnierzy, kolportaż aktualnych wiadomości pochodzących z nasłuchu. W kolejnych latach okupacji dochodziły nowe zadania: wywiad i dywersja, sabotaż, czynna walka z okupantem. Komendą Obwodową ZWZ – AK w Limanowej w okresie 1940 – 1945, kryptonimy: „Lelek”, „Leśna”, „Perz”, „Kąkol” dowodzili kolejno: kpt. Szyćka PS. „Wiktor”, „Orolewicz” (1940 – maj 1941), kpt. Władysław Wietrzny ps. „Groń”, „Dęboróg”, „Janusz” (maj 1941 – luty 1943), ppor. Stanisław Leszko ps. „Longin”, „Odyniec”, „Olcha” (marzec 1943 – sierpień 1943). Po objęciu funkcji komendanta Obwodu przez J. Krzewickiego, dokonano pewnych zmian wśród dowódców trzech placówek. Placówkę w Łukowicy, kryptonim „Jastrząb”, objął ppor. Bolesław Mężyk ps. „Mirek”, Placówkę Pasierbiec, kryptonim „Młynne”, pchor. Wincenty Matras ps. „Skoczylas”, Placówkę Tymbark, kryptonim „Trzos, ppor W. Wietrzny ps. „Dęboróg”, „Janusz”. Kwatera komendy Obwodu, niemal bez przerwy, usytuowana była pod Kostrzą we wsi Szyk w domu Andrzeja Papieża. Największe nasilenie wstępowania w szeregi ZWZ – AK przyniosły lata 1942 i 1943. Szczególna rolę w konspiracji ZWZ – AK odegrał sabotaż i dywersja oraz ruch partyzancki. Limanowa ze względu na rafinerię w Solinach, objęta została działaniami sabotażowymi w ramach rozbudowania sieci sabotażowo – dywersyjnych w Centralnym Okręgu Przemysłowym.

Rozwój walki partyzanckiej a tym samym rozwój oddziałów  partyzanckich był związany z obowiązującą w AK doktryną wojskową, której główna przesłanka było  narodowe powstanie. Nagromadzenie znacznej ilości  oddziałów partyzanckich wymagało nie lada sztuki we wzajemnym komunikowaniu się, podziału rejonów zaopatrzenia oraz swoistej „ciszy operacyjnej”. W rejonie Kostrzy kwaterowały: komenda Obwodu i dowództwo II baonu, z kompletem służb pomocniczych i zapleczem techniczno – gospodarczym.

Oddział „Wilk” powstał latem 1943 roku. Jego organizatorem byli por. Władysław Szczypka ps. „Lech” i ppor. Jan Stachura ps. „Adam”, Mieszkańcy Mszany. Liczył on około 30 osób.

W Dobrej zarzewie wolnościowe zaczęło się tlić i rozprzestrzeniać w pierwszej połowie 1940 roku. Do końca 1940 roku Szymon Judka utworzył trzy grupy (drużyny). Pierwsza komórka z inspiracji Judki powstała w Porąbce. W jej składzie znaleźli się: W. Kurczaba, P. Lach, J. Litera, B. Liszka, W. Markiewicz i S. Trupek. Kolejne ogniwo zaistniało w Dobrej, a jego skład stanowili: J. Jarosz, S. Kołodziej, A. marudy, J. Miłek, S. Rapacz i W. Śleboda. Trzecim był zespół w Jurkowie, do którego należeli: A. Brzeń,
S. Czech, J. Judka, J. Kmietowicz, A. Marek i J. Michałek.  Dowódcami poszczególnych grup byli: w Porąbce Piotr Lach, w Dobrej Józef Jarosz, w Jurkowie Szymon Czech. Całością, na praach dowódcy plutonu kierował „Burza”, który podlegał ppor. Janowi Lenartowiczowi „Stary”.Drugą grupę podziemia wojskowego w Dobrej i okolicy utworzył zawodowy podoficer WP Jan Drożdż „Brzytwa”. Główna jednak rolę  koordynatora luźnych grup, a zarazem twórcy placówki Dobra  i jej dowódcy odegrał  mieszkaniec sąsiedniego Wilkowiska, syn tamtejszego kierownika szkoły, ppor. Wiktor Lach „Wilk”. Powstały cztery plutony liniowe i jeden WSOP, z następującym rozmieszczeniem i obsadą dowódczą:

- pluton I, dowódca Szymon Judka „Burza”, rejon Dobra – Porąbka – Gruszowie – Wilkowisko.

- pluton II, dowódca Szymon Czech „Wichura”, rejon Jurków – Chyszówki – Półrzeczki – Wilczyce.

- pluton III, dowódca Marek Smaga „Pomsta”, rejon Skrzydlna – Wola Skrzydlańska – Raciborzan – Stróżna.

- pluton IV, dowódca pchor. Ignacy Cudek „Cygański”, rejon Szczyrzyc – Pogorzany – Abramowice – Dobroniów.

W stanach liczbowych poszczególnych plutonów duży odsetek stanowili żołnierze Batalionów Chłopskich , którzy w liczbie 60 weszli do AK na mocy umowy scaleniowej, zrealizowanej na przełomie lat 1943 – 1944. Całością dowodził „Wilk”, którego zastępstwo pełnił pchor. Bronisław Grodecki „Jastrzębiec” ze Skrzydlnej.

Zaczęły się ataki oprawcy z SS  na ziemi limanowskiej. 18 września 1944 nastąpiło główne uderzenie na Łysinę, gdzie znajdowało się dowództwo baonu i główny trzon jego sił. Spłonął szereg osiedli w powiecie myślenickim oraz należące do placówki „Dwór” Pogorzany, a raczej przysiółek tej miejscowości Smykań, gdzie zamordowano 48 osób, z czego 18 spłonęło żywcem w stodole. Zginęły wtedy całe rodziny Grabowskich, Grzywów, Kowalskich i Murzynów. 1 listopada zjechała do Gruszowa kompania SS otaczając dwa przyległe do miejsca akcji przysiółki Wronie i Granica. W trakcie pacyfikacji spłonęło 11 zagród i zamordowano 33 osoby. W tym przypadków również straciły życie całe rodziny: Czyrneków, Drągów, Dudzików, Jakubców, Kubowiczów, Kuchtów, Pilkijów i Pawlaków.

              Baza sanitarna placó...