Nauki szczegółowe badają pewien wycinek rzeczywistości: określony przedmiot, dziedzina badań (mówimy tu o redukcji tematycznej)
specyficzna metoda badań (nazywamy to abstrakcją metodyczną)
przedmiotem rozważań będzie wyłącznie metodologia badań empirycznych i indukcyjnych
Nauki dedukcyjne wychodzą z określonych założeń, ich rozwój polega na wyciąganiu szczegółowych konsekwencji (prawo, matma, filozofia).
Nauki indukcyjne funkcjonują odwrotnie- starają się gromadzić obserwacje jednostkowych faktów i na ich podstawie formułować prawa ogólne (psychologia).
Nauki nieempiryczne (formalne) zajmują się opisem cech stałych i ogólnych.
Nauki empiryczne zajmują się „tym co ruchome”- zmiennością zjawisk.
Wiedza naukowa: sprawdzalność, obiektywizm, ścisłość języka.
Jeśli teoria jest zawsze w każdych warunkach prawdziwa – nie jest teorią naukową na gruncie nauk empirycznych.
Każdy wynik eksperymentu czy obserwacji powinien dać się powtórzyć w podobnych warunkach, konieczność dokumentacji badań.
Pojęcia naukowe winny posiadać sens empiryczny, tzn. dla każdego teoretycznie opisywanego zjawiska należy określić wskaźniki – zjawiska obserwowalne.
POPPER: istnieją trzy światy: pierwszy jest światem fizycznym; drugi jest światem duchowym lub światem stanów umysłowych; trzeci zaś to świat teorii.
Świat fizyczny odzwierciedlany jest w subiektywnym świecie doznań psychicznych każdego człowieka. Część tego świata subiektywnego potrafimy jednak przekazywać sobie nawzajem – i to, co możemy sobie przekazać tworzy świat intersubiektywny.
operacjonalizm postulował wyrażanie wszystkich pojęć wyłącznie w terminach zjawisk obserwowalnych
redukcjonizm, postulował istnienie w nauce podstawowego systemu pojęć pierwotnych, do którego można by sprowadzić wszystkie pozostałe terminy
realizm przyznaje pojęciom teoretycznym status równoważny terminom obserwacyjnym
Użyteczne pojęcia charakteryzuje średnia precyzja
pojęcie prawdziwe to pojęcie użyteczne
ukryte paradygmaty – nieuświadomione założenia które rzutują na myślenie badacza o rozważanym przedmiocie
psychologia – nauka probablistyczna, żadna teoria nie jest w zupełności prawdziwa
Prawdziwość teorii: musi być niesprzeczna z obserwowanymi faktami, użyteczna, prosta
Zadaniem wiedzy naukowej jest opis, wyjaśnianie i przewidywanie (predykcja)
Teorią języka zajmuje się semiotyka, która dzieli się na:
- syntaktykę (tworzenie wyrażeń),
- semantykę (znaczenie, określanie wyrażeń),
- pragmatykę (badanie - relacje między wyrażeniami a ich odbiorcą).
W nauce funkcjonują także pojęcia nieobserwowalne. Są one inferowane (wnioskowane) na podstawie obserwowalnych faktów.
Pojęcia:
- obserwacyjne (to, co obserwujemy, np. „częstość skurczów serca”),
- dyspozycyjne (obiekt jest skłonny do zachowania się w określony sposób w pewnych warunkach, np. „uległość społeczna”),
- teoretyczne (oznaczają wnioskowane zjawiska ukryte, np. „introwertyk”).
Zdanie w sensie logicznym jest albo prawdziwe, albo fałszywe:
- aksjomatyczne (z góry i bezwarunkowo uznawane za prawdziwe),
- dedukcyjne (ich prawdziwość zależy od wcześniej przyjętych twierdzeń),
- empiryczne (prawdziwość zależy od zgodności z rzeczywistością).
Definicje:
- projektujące (to nie zdania w sensie logicznym, np. Przez zakres pamięci świeżej rozumieć będziemy dalej...), dzielą się na konstrukcyjne (wprowadzają nowe pojęcia) i regulujące (precyzują znaczenia definicji już istniejących),
- sprawozdawcze (to zdania w sensie logicznym, mogą być prawdziwe lub fałszywe, przedstawiają zastany sposób rozumienia),
(- aksjomatyczne – służą do wprowadzenia pojęć pierwotnych, definicja pojęcia nie jest podana wprost,
- cząstkowe – implikacja, jeśli A to B).
model hipotetyczno-dedukcyjny – wyjaśnia zaobserwowane dotychczas zjawiska oraz pozwala na przewidywanie dalszych faktów (Popper)
zmienna - cecha przedmiotu która może przybierać dwie lub więcej wartości
zmienna zależna (Y) – zmienna wyjaśniana
zmienne niezależne (X) – zmienne które mogą w jakimś stopniu wyjaśnić badane zjawisko
moderator – zmienna niezależna uboczna, która określa warunki, w jakich zmienna niezależna X wpływa na zależną Y; moderator wpływa na Y wspólnie z X (np. płeć)
mediator – zmienna niezależna uboczna, która pośredniczy we wpływie X na Y (X wpływa na mediatora, a mediator na Y); np. motywacja to mediator między programem nauczania a wynikami w nauce
zależność prosta między X a Y – od razu wiadomo o co chodzi
zależność interakcyjna między X a Y – wiele możliwych rozwiązań
Hipoteza to zdanie w znaczeniu logicznym (może być prawdziwe lub fałszywe).
Założenia to twierdzenia, które uznajemy za prawdziwe na podstawie wcześniejszych badań, nie badamy ich.
zakładamy założenia a sprawdzamy prawdziwość hipotez
!!!!! Hipoteza ma wskazywać kierunek zależności, np. Psychoterapia spowoduje spadek lęku, a nie Psychoterapia spowoduję zmianę poziomu lęku.
Hipoteza ma mówić o istnieniu zależności, a nie o jej braku, np. Poziom lęku nie zmieni się pod wpływem psychoterapii.
Zjawisko nieobserwowalne lub trudno obserwowalne to indicatum.
Wskaźnik to zjawisko obserwowalne którego wystąpienie pozwala z dostatecznie dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że zaszło indicatum:
- rzeczowy wskaźnik empiryczny – łączy go z indicatum pewna prawidłowość, wynika z pewnych praw (np. długość słupka rtęci jako wskaźnik temperatury),
- wskaźnik definicyjny, np. wskaźnik poparcia społecznego (oparcie dla kandydata w wyborach nie jest bowiem niczym innym, jak ilością oddanych głosów),
- rzeczowy wskaźnik inferencyjny, np. wynik testu jako wskaźnik inteligencji (inteligencja jest konstruktem teoretycznym, pojęciem którego istnienie może być przez innych badaczy negowane, należy najpierw uzasadnić istnienie indicatum).
Wskaźnik jest czuły, kiedy pozwala zidentyfikować jak najwięcej jednostek posiadających indicatum (wysoka moc zawierania), specyficzny kiedy pozwala na odrzucenie wszystkich nieposiadających indicatum (wysoka moc odrzucania) Optymalny poziom kryterium, umożliwiający uzyskanie żądanych parametrów wskaźnika ułatwia tzw. Krzywa ROC.
Skale pomiarowe:
- nominalna – wyrażamy na niej dane jakościowe (np. wśród ludzi: osoby różnej płci lub zawodu), najbardziej typowa cecha to cecha najliczniejsza,
- porządkowa – umożliwia porządkowanie danych (np. rosnąco), najbardziej typowa cecha : mediana (to co po środku),
- przedziałowa – umożliwia określenie odległości, szybkości, najbardziej typowa cecha: liczymy średnią.
Badania:
- korelacyjne – nie daje badaczowi żadnej możliwości manipulacji zmienną niezależną (np. płeć). Schemat badania nie może być podstawą do wyciągania wniosków o zależności przyczynowo-skutkowej (A może być skutkiem B, lub B skutkiem A, lub A i B skutkiem jakiegoś Z),
- quasi-eksperymentalne – badacz nie manipuluje zmienną niezależną, jest ona skutkiem zdarzenia losowego, ale nie jest trwała jak to było w przykładzie wyżej (np. badany jest głodny), badacz może wykorzystać tę zmienną,
- eksperymentalne – badacz ma pełną kontrolę nad zmienną niezależną (np. reguluje oświetlenie pomieszczenia)
randomizacja I stopnia – wybór grupy osób, które będzie się badało
randomizacja II stopnia – podział wybranej grupy na podgrupy ze względu na określone cechy
badania ex post facto (EPF) – zadaniem badacza nie jest wywołanie zjawisk, jak w przypadku badań eksperymentalnych lecz wyjaśnienie przyczyn zjawisk które już zaszły
wsobietylkoja