zagadnienia do egzaminu-dydaktyka.pdf

(437 KB) Pobierz
l. Etymologia, geneza i znaczenie nazwy „dydaktyka"
Nazwa
dydaktyka
pochodzi z języka greckiego, w którym didaktikós znaczy
„pouczający" , a ćUdosko - „uczę". Po raz pierwszy użyto jej w 1613 roku w Niemczech.
W tym właśnie roku Krzysztof Helwig i Joachim Jung, analizując działalność znanego
językoznawcy i rzecznika nauczania w języku ojczystym, Wolfganga Ratkego (1571-
1635), opracowali „Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania
Ratychiusza". Z cytowanego tytułu wynika, że autorzy ci uważali
dydaktykę za sztukę
nauczania,
a więc swego rodzaju umiejętność praktyczną.
W podobny sposób rozumiał omawianą nazwę Jan Amos Komeński (1592-1670), autor
opublikowanego w 1657 roku dzieła pt. „Wielka dydaktyka przedstawiająca uniwersalną
sztukę nauczania wszystkich wszystkiego". Sądził on jednak - w czym przypominał
Ratkego - że
dydaktyka stanowi sztukę nie tylko samego nauczania, lecz także
wychowania,
które traktował jako niezbędny warunek „urabiania obyczajów w kierunku
wszechstronnej moralności" (Komeński).
Taki sposób rozumienia dydaktyki przetrwał do początku XIX stulecia, kiedy to Jan
Fryderyk Herbart (1776-1841), wybitny pedagog i filozof niemiecki, opracował
teoretyczne podstawy dydaktyki, czyniąc z niej spoistą wewnętrznie i niesprzeczną teorię
nauczania wychowującego,
podporządkowaną pedagogice. Równocześnie, ze względu
na znaczenie, jakie Herbart, a zwłaszcza jego zwolennicy (zwani herbartystami),
przywiązywali do procesu przyswajania sobie przez uczniów treści przekazywanych im w
czasie lekcji, zasadnicze zadanie dydaktyki miała stanowić analiza czynności
wykonywanych w szkole przez nauczyciela, polegających głównie na zaznajamianiu dzieci
i młodzieży z nowym materiałem nauczania.
Takie ujęcie przedmiotu i zadań dydaktyki nie odpowiadało z kolei rzecznikom różnych
odmian tzw. nowego wychowania, którzy rozwinęli ożywioną działalność pedagogiczną na
przełomie XIX i XX w. Czołowi przedstawiciele tego prądu pedagogicznego, m.in.
Amerykanin John Dewey (1859-1952), przyznawali uczniom bardziej aktywną niż
herbartyści rolę w procesie nauczania. W związku z tym odrzucali oni herbartowską
koncepcję „przekazywania wiedzy", apelującą głównie do pamięci uczniów, wysuwając
zamiast niej postulat kształcenia i rozwijania różnorakich operacji intelektualnych oraz
umiejętności praktycznego działania. Koncepcje te wywarły oczywisty wpływ na sposób
rozumienia zarówno przedmiotu, jak i zadań dydaktyki, którą zaczęto utożsamiać nie tyle
z teorią nauczania, co raczej z teorią uczenia się. Jako główne zadanie tak pojmowanej
dydaktyki przyjęto - odmiennie niż Herbart i jego zwolennicy - analizę czynności
wykonywanych w szkole przez uczniów, a nie przez nauczyciela. Sądzono bowiem, że
nauczanie jest funkcją uczenia się, a czynności nauczyciela powinny być determinowane
przez czynności poznawcze uczniów, nie zaś odwrotnie.
Dzisiaj natomiast nie przeciwstawia się tych dwóch rodzajów czynności ani nie
podporządkowuje ich sobie. To stanowisko znajduje uzasadnienie w licznych
opracowaniach teoretycznych oraz w praktyce. Wynika z nich, że nauczanie wiąże się
ściśle z uczeniem się, tworząc zintegrowaną całość, ściślej -
proces nauczania-uczenia
się.
Do rzędu czynników zespalających należy przy tym nie tylko wspólny cel, który ma
być osiągnięty w toku realizacji owego procesu, lecz także stosowane w nim metody,
formy organizacyjne oraz środki.
Dydaktykę traktuje się obecnie jako naukę o nauczaniu i uczeniu się,
a więc
jako system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu,
zależności i prawidłowości nauczania - uczenia się oraz sposobów kształtowania tego
procesu przez człowieka. Dydaktyka jako nauka dostarcza wiedzy o stanie rzeczy
istniejącym w obrębie przedmiotu jej badań, analizuje zależności warunkujące przebieg i
wyniki nauczania - uczenia się oraz formułuje na tej podstawie odpowiednie
prawidłowości, a ponadto wskazuje metody, formy organizacyjne i środki pomocne w
wywoływaniu zamierzonych zmian u uczniów. Dzięki temu
spełnia ona funkcję
zarówno teoretyczną, głównie o charakterze diagnostycznym i prognostycznym,
jak i praktyczną, instrumentalną.
W tym rozumieniu dydaktyka jest Jedną z nauk
pedagogicznych, które zajmują się wychowaniem, tzn. zamierzonymi i świadomie
podejmowanymi czynnościami mającymi na celu ukształtowanie osobowości wychowanka
według społecznie akceptowanego wzoru, czyli ideału wychowawczego.
To określenie dydaktyki przyjmujemy za punkt wyjścia do dalszych rozważań, w toku
których zostanie ono uzupełnione o nowe elementy i skonkretyzowane.
2. Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe
Dydaktyka jako nauka o nauczaniu i uczeniu się obejmuje swoimi badaniami
wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej. Dlatego nazywamy ją
dydaktyką
ogólną lub ogólną teorią nauczania i uczenia się.
Dydaktyka ogólna
analizuje składniki w sposób „ponadprzedmiotowy", formułując
na tej podstawie określone zasady i reguły nauczania - uczenia się, np. zasadę
aktywizowania uczniów podczas zajęć lekcyjnych na lekcjach różnych przedmiotów.
Dydaktyki szczegółowe
postępują wprawdzie podobnie, ale zakres formułowania
przez nie zasad i reguł nauczania-uczenia się jest znacznie węższy, bo ogranicza się - z
wyjątkiem metodyki nauczania początkowego oraz metodyki studiów wyższych
określonego typu - do jednego tylko przedmiotu.
3. Przedmiot i zadania dydaktyki
Dydaktyka ogólna zajmuje się analizą wszelkiego uczenia się i nauczania,
organizowanego w sposób świadomy, systematyczny i planowy, inaczej -
analizą wszystkich czynności składających się na proces nauczania - uczenia
się.
Przez proces rozumiemy tutaj zbiór powiązanych ze sobą czynności uczniów i
nauczyciela, warunkujących się wzajemnie i podporządkowanych realizacji wspólnego
celu. Jakim Jest wywołanie u dzieci, młodzieży lub osób dorosłych pewnych zamierzonych
i względnie trwałych zmian.
przedmiotem badań dydaktyki ogólnej jest nie tylko sam proces nauczania - uczenia
się, lecz również warunki niezbędne do jego wystąpienia (treść, organizacja, środki itp.),
a także różnorakie, względnie trwale wyniki i skutki tych czynności.
Analizą tak rozumianego procesu nauczania - uczenia się zajmują się również
dydaktyki szczegółowe,
przy czym każda z nich obejmuje jeden tylko przedmiot nauki
szkolnej l pozaszkolnej, w tym także samokształcenie.
W toku realizacji każdego świadomie i planowo organizowanego procesu, a więc i
procesu nauczania - uczenia się, zawsze
zmierzamy do osiągnięcia określonego
celu.
Ponadto w procesie tym występują pewne
treści, metody, formy organizacyjne
i środki.
Dlatego też analizę i opis tych właśnie czynników, podobnie jak wykrywanie
prawidłowości charakterystycznych dla procesu nauczania - uczenia się oraz ustalanie
opartych na nich norm postępowania, zalicza się do głównych
zadań dydaktyki
ogólnej.
Ponadto dydaktyka ogólna zajmuje się analizą i opisem
systemów dydaktycznych
charakterystycznych dla szkolnictwa różnych krajów, a dydaktyki szczegółowe - analizą i
opisem systemów nauczania poszczególnych przedmiotów.
PODSTAWOWE POJĘCIA
l. Uczenie się
Uczenie się będziemy rozumieć proces zamierzonego nabywania przez uczący się
podmiot określonych wiadomości, umiejętności i nawyków, dokonujący się w toku
bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości.
2. Nauczanie
Nauczanie jest procesem niezwykle złożonym. Świadczy o tym chociażby dialektyczna
sprzeczność - będąca w rzeczywistości źródłem postępu dydaktycznego - między
dążeniem do zapewnienia nauczycielowi kierowniczej roli w tym procesie a
równoczesnym zachowaniem pełnej samodzielności myślenia i działania uczniów.
Świadczy o tym również fakt, że w nauczaniu prawie zawsze dochodzą do głosu akcenty
wychowawcze,
że jest ono
determinowane
przez cele, treść, osobowość nauczyciela,
zasób wiedzy wyjściowej uczniów, materialno-techniczne wyposażenie szkoły i wiele
innych czynników. O złożoności procesu nauczania świadczy wreszcie to, że występuje
ono w formie różnych czynności, jak pokaz, działalność praktyczna itp., znacznie skraca
czas uczenia się naturalnego, opartego na poznaniu bezpośrednim; spełnia wiele funkcji,
np. przygotowuje do opanowania nowego materiału, porządkuje ów materiał, pogłębia go
i utrwala; ma
charakter propedeutyczny lub naukowy,
systematyczny lub
egzemplaryczny, przedmiotowy lub interdyscyplinarny itp. Wszystko to sprawia, że
nauczanie
stanowi
podstawowy
proces
zinstytucjonalizowanego
oddziaływania
dydaktyczno-wychowawczego na dzieci, młodzież i dorosłych, mający ogromne znaczenie
zarówno dla rozwoju każdej jednostki, jak i całego społeczeństwa. Jest to zarazem proces
zazwyczaj bardzo długi, gdyż w wielu uprzemysłowionych krajach świata trwa w postaci
tzw. obowiązku szkolnego 10, 11, a nawet 12 lat, przy czym coraz więcej młodzieży nie
poprzestaje na realizacji tego obowiązku.
3. Kształcenie
Kształcenie ogólne,
polega „na zaznajamianiu uczniów z dorobkiem kultury
nagromadzonym przez ludzkość, z wiedzą o przyrodzie i społeczeństwie, z
najważniejszymi prawami rządzącymi rozwojem przyrody i życia społecznego, z
zastosowaniem tych praw w różnych dziedzinach życia, jak również na kształtowaniu
umiejętności posługiwania się tymi prawami w praktyce" (Okoń).
Końcowym
rezultatem tego procesu jest wykształcenie ogólne,
które powinno być
„indywidualnie zorganizowanym i przeżytym przyswojeniem systemu wiedzy, a nie jego
mechanicznym odbiciem (...), nie encyklopedyczną mozaiką różnych nauk, lecz ich
przemyślanym doborem, niezbędnym dla zrozumienia całokształtu życia" (Mysłakowski,
Suchodolski, Wojnar).
Kształcenie zawodowe
jest natomiast procesem zmierzającym do przekazania
uczniowi określonego zasobu wiedzy z danej specjalności o charakterze produkcyjnym,
rolniczo-hodowlanym,
usługowym
Itd.
Podstawę
tego
procesu
stanowi
wykształcenie ogólne, a wynikiem jest wykształcenie zawodowe.
Na
wykształcenie to składają się: zdobyta przez uczniów wiedza oraz umiejętności
specjalistyczne, które dzięki swym uzdolnieniom l zainteresowaniom mogą oni rozwijać,
doskonalić i utrwalać w praktyce zawodowej.
Kształcenie, podobnie jak uczenie się, uczenie i nauczanie, może być organizowane i
kierowane
bezpośrednio lub pośrednio.
W toku kształcenia kierowanego
bezpośrednio osobą kierującą jest nauczyciel,
który czuwa nad realizacją założonych celów kształcenia i współpracuje w tym zakresie z
Innymi nauczycielami, z rodzicami uczniów, z organizacjami dziecięcymi i młodzieżowymi
itd.
W trakcie kształcenia kierowanego
pośrednio
sterującą rolę pełni autor podręcznika,
książki popularnonaukowej, skryptu, artykułu, audycji radiowej, programu telewizyjnego,
filmu oświatowego i innych źródeł wiedzy, z których uczeń korzysta w swej samodzielnej
pracy nad poznawaniem otaczającego go świata i wzbogacaniem przez to własnej
osobowości. Tego typu uczenie się jest nazywane samokształceniem. Obejmuje ono
własny wysiłek uczącego się podmiotu, niepodlegający kontroli zewnętrznej l
organizowany przeważnie na podstawie samodzielnie opracowanego programu.
W przeciwieństwie do uczenia się, uczenia i nauczania, które mogą mieć charakter
czynności okazjonalnych, jednorazowych i przypadkowych,
kształcenie jest zawsze
procesem planowym, systematycznym i zamierzonym,
realizacja bowiem celów w
procesie kształcenia wymaga planowego, systematycznego i długotrwałego wysiłku. Bez
takiego wysiłku nie jest możliwe zapewnienie dzieciom i młodzieży pełnowartościowego
wykształcenia ogólnego lub zawodowego.
4. Wychowanie
Pełnego rozwoju osobowości człowieka, zwłaszcza w społeczeństwie współczesnym,
nie można ograniczać wyłącznie do formowania intelektu i warunkujących jego
funkcjonowanie procesów emocjonalnych i wolicjonalnych. Oprócz wykształcenia
ogólnego i zawodowego, czyli określonych wiadomości, umiejętności i nawyków,
rozwiniętych zainteresowań l zdolności, człowiek ten powinien mieć także poczucie
współodpowiedzialności za sprawy dnia dzisiejszego i za przyszłość narodu, a oprócz tego
przejawiać gotowość do efektywnej pracy i aktywnego udziału w realizacji
humanistycznych ideałów. Musi to być ponadto człowiek o dużej wrażliwości i wysokim
poziomie moralnym, zdyscyplinowanej postawie, wyrobionym smaku estetycznym, żywej
inteligencji, słowem - człowiek wszechstronnie rozwinięty.
Realizacja takiego
Ideału wychowawczego
nie jest możliwa przy udziale samej
tylko szkoły. Proces kształcenia dokonuje się bowiem zarówno w szkole, która jest bardzo
ważnym, ale przecież nie jedynym -zwłaszcza obecnie, w dobie szerokiego
rozpowszechniania Informacji za pomocą środków masowego przekazu - terenem
działalności wychowawczej, jak i poza nią, a więc w rodzinie, środowisku rówieśniczym,
organizacjach dziecięcych i młodzieżowych, zakładzie pracy itd. Dlatego też warunkiem
koniecznym wszechstronnego rozwoju jest skoordynowana działalność wychowawcza
różnych instytucji i osób. Taka właśnie działalność jest niezbędna, aby wychowanie stało
się procesem nacechowanym zgodnością celów, treści, organizacji i środków, aby
dokonując się pod wpływem bodźców zewnętrznych i wewnętrznych, przygotowywało
uczniów zarówno do „zmieniania świata", jak i do przekształcania samych siebie.
METODY BADAŃ
l. Obserwacja
Istotą
obserwacji
jest zamierzone, planowe i systematyczne spostrzeganie zjawisk i
procesów dydaktycznych w celu ujawnienia towarzyszących im zmian oraz stwierdzenia
zachodzących między nimi związków. Obserwacja może być
bezpośrednia lub
pośrednia.
W pierwszym przypadku mamy do czynienia z planowanym gromadzeniem
spostrzeżeń przez osobę bezpośrednio obserwującą dany proces dydaktyczny w jego
naturalnym przebiegu. Ponadto w sytuacji, gdy obserwator sam bierze udział w tym
procesie, np. prowadzi klasę, mówimy o
obserwacji uczestniczącej.
Z kolei obserwacja
pośrednia polega na celowym, systematycznym spostrzeganiu zjawisk lub procesów
utrwalonych za pomocą środków technicznych, stenogramu, protokołu itp.
Sprawozdania z przebiegu i wyników obserwacji powinny być wierne, pełne i
dokładne, przy czym obserwowanych faktów nie należy zastępować ich interpretacjami.
2. Eksperyment
Eksperyment
polega na wywołaniu lub zmianie przebiegu zjawisk lub procesów
dydaktycznych przez
wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i
obserwowaniu powstałych pod jego wpływem skutków.
Ten nowy czynnik stanowi
w badaniu zmienną niezależną, a spowodowane przezeń zmiany są zmiennymi zależnymi.
Można zatem powiedzieć ogólnie, że istotą eksperymentu jest możliwość manipulowania
zmienną (lub zmiennymi) niezależną (niezależnymi), kontrolowania zmian powstałych
wskutek tego manipulowania, a także doboru osób do grup objętych badaniami.
Eksperyment
pedagogiczny
może
przybierać
formę
eksperymentu
laboratoryjnego,
w którym wywołuje się lub zmienia dany proces w sztucznych dla
niego warunkach, bądź też
eksperymentu naturalnego,
kiedy badamy ów proces w
typowych dlań okolicznościach. Przystępując do badań, formułuje się tzw. hipotezy
robocze, które mają być prawdopodobnym wyjaśnieniem zjawisk lub procesów objętych
zarówno eksperymentem laboratoryjnym, jak i naturalnym. Wskazane jest formułowanie
tego rodzaju hipotez również w badaniach przeprowadzonych metodą obserwacji.
3. Testy
Testy umiejętności elementarnych,
takich jak czytanie, pisanie i najprostsze
operacje arytmetyczne, a także różne testy wiadomości i umiejętności, którymi bada się
uczniów wyższych klas szkoły podstawowej, różnego typu szkół średnich oraz studentów.
Testy wiadomości i umiejętności,
zwane też
testami dydaktycznymi,
dzieli się
na:
a) testy profesjonalne (standaryzowane) - są przygotowywane przez specjalistów i
muszą spełniać wiele warunków wynikających ze statystyki oraz długotrwałych badań
weryfikacyjnych, niezbędnych w celu ich standaryzacji.
b) nauczycielskie - mogą być konstruowane przez osoby badające wyniki
prowadzonych przez siebie zajęć dydaktycznych i nie wymagają standaryzacji.
Testy psychologiczne,
a wśród nich przede wszystkim tzw. testy zdolności i testy
osobowości, dostarczają informacji na temat ogólnego poziomu sprawności umysłowej
uczniów, cech ich charakteru, przeżyć emocjonalnych, motywów postępowania itp.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin