Ptasie rozmowy - Anna Kogutall.pdf

(2339 KB) Pobierz
PTASIE ROZMOWY, CZYLI JAK
ROZPOZNAĆ GŁOSY PTAKÓW?”
Anna Kogut
PODSTAWOWE INFORMACJE
.
Śpiew jest jedną z najbardziej charakterystycznych cech ptaków i stanowi nieodzowny element
ich Ŝycia. Z pewnością przekonał się o tym kaŜdy z nas, obserwując ptaki w naturze. Gdziekolwiek byśmy
nie byli, a występują tam ptaki, słyszymy ich śpiew lub inne głosy. RóŜnorodność dźwięków, bo nie
wszystkie dźwięki wydawane przez ptaki są śpiewem, jest ogromna. Oprócz typowych
pieśni godowych,
ptaki dysponują bogatym repertuarem innych zachowań, wyraŜających zaniepokojenie, komunikowanie, czy
wołanie o pokarm piskląt. Sygnały dźwiękowe ptaków powstały w wyniku działania doboru naturalnego, co
oznacza, Ŝe spełniają one określoną funkcję biologiczną, decydującą o ich przeŜyciu, jak i wydaniu
potomstwa. Podstawową rolą ptasich głosów jest
przekazywanie informacji,
dzięki czemu osobniki
komunikują się ze sobą. Głosy wydawane przez określony gatunek często róŜną się między sobą i pełnią
odmienną funkcję informacyjną, np. jeden typ głosu moŜe informować o niebezpieczeństwie, inny
o zajętym terytorium. Głosy ptaków odznaczają się duŜym zróŜnicowaniem dźwięków i odgrywają równie
waŜną rolę w identyfikacji gatunków, zwłaszcza morfologicznie bardzo podobnych. RównieŜ gatunki
o skrytym trybie Ŝycia, których najczęściej nie jesteśmy w stanie zobaczyć, identyfikujemy po głosie.
Głosy ptaków zdecydowanie ułatwiają nam ich zlokalizowanie podczas obserwacji.
Wydawane przez ptaki głosy są wynikiem działania tzw.
krtani dolnej,
zbudowanej z błon głosowych
i poruszających je mięśni. Błony głosowe odgrywają podobną rolę w powstawaniu dźwięków, jak struny
głosowe człowieka. Narząd ten jest najlepiej rozwinięty u ptaków z rzędu wróblowatych, które dzielimy
na dwa podrzędy:
•
pierwowróblowce (
Suboscines)
, do których zaliczamy gatunki egzotyczne, głównie z Ameryki
Południowej
•
śpiewające
(Oscines)
. których przedstawiciele występują min. w Polsce.
Najmniejszym naszym ptakiem śpiewającym jest mysikrólik, który jest równieŜ jednym z najmniejszych
ptaków świata. Największy z tej grupy to kruk. Jego zwykły głos trudno nazwać śpiewem, ale kto słyszał
godowy głos tego ptaka, ten nie miał wątpliwości, Ŝe teŜ potrafi śpiewać. Niestety słychać ten głos tylko
z niewielkiej odległości. Ptaki, których nie zaliczamy do śpiewających równieŜ „śpiewają”, choć trochę
inaczej. Wydają róŜnorodne dźwięki poniewaŜ muszą się ze sobą komunikować. Ptaki potrafią posługiwać
się nie tylko „zwyczajnymi” głosami, ale takŜe dźwiękami powstającymi mechanicznie. Na przykład
dzięcioły, które
bębnią
w gałęzie drzew lub bekas kszyk, który wydaje swój głos tokowy dzięki wibracji
sztywnych, skrajnych sterówek. Oprócz tych mechanicznych odgłosów bekasy, jak i dzięcioły potrafią
wydawać równieŜ. „normalne” głosy, Istnieją jednak gatunki, które prezentują odgłosy wyłącznie na drodze
mechanicznej. Przykładem jest tu znany wszystkim bocian biały i jego charakterystyczny
klekot,
powstający dzięki szybkim ruchom i uderzeniom o siebie dwóch części dzioba.
W klasach początkowych dzieci wykazują duŜe zainteresowanie tematyką przyrodniczą i bardzo
chętnie biorą udział w róŜnorodnych zajęciach podczas, których zgłębiają tajemnice otaczającego ich
świata. Kontakt dziecka z przyrodą w tym wieku ma charakter nie tylko poznawczy, ale przede wszystkim
emocjonalny. Zapoznanie dzieci z róŜnorodnością dźwięków wydawanych przez ptaki, moŜe dostarczyć im
wiele przeŜyć, wpłynąć na ich dalszy rozwój intelektualny i emocjonalny związek z przyrodą, którego
w dzisiejszym świecie dzieci mają coraz mniej. Poznawanie róŜnorodności głosów ptaków, nauka ich
identyfikacji, moŜe stać się pasjonującą przygodą nie tylko dla dzieci, ale dla kaŜdego z nas.
Zajęcia mają na celu zapoznanie dzieci z róŜnorodnością głosów ptaków oraz mają zachęcić
do głębszego ich poznania. W scenariuszu wybrano gatunki, które uczeń moŜe spotkać w najbliŜszym
otoczeniu: parku, ogrodzie, w lesie, na łące, nad wodą. Gatunki, których głosy słyszymy w tych
środowiskach najczęściej, ze względu na ich charakterystyczny, najprostszy do rozpoznania dźwięk.
DOOKOŁA PTAKI! – PROJEKT EDUKACYJNY GBPW „KULING”
PTASIE ROZMOWY -
2.
UCZESTNICY:
Uczniowie klas: I-III
CZAS REALIZACJI:
2-3 godziny (w zaleŜności od wieku uczniów)
CEL GŁÓWNY:
Uświadomienie róŜnorodności ptasich głosów i dźwięków ptaków oraz poznanie ich roli w przyrodzie.
CELE SZCZEGÓŁOWE
Uczeń potrafi
wymienić nazwy pospolitych ptaków występujących w róŜnych siedliskach;
skojarzyć gatunki ptaków ze środowiskiem ich występowania;
uwaŜnie słuchać;
odróŜnić od siebie znaczenia słów: „ głos” i „dźwięk”;
przeczytać głośno zapis sylabowy głosów ptaków i skojarzyć go z ilustracją gatunku ptaka;
powtórzyć zapis sylabowy głosu ptaka;
naśladować niektóre dźwięki wydawane przez ptaki;
rozpoznać wybrane gatunki ptaków po głosach lub wydawanych przez nie dźwiękach;
brać aktywny udział w grach i zabawach.
METODY:
pogadanka, metoda ekspozycji, drama, analityczno-percepcyjna, gra dydaktyczna
FORMY PRACY:
zbiorowa, grupowa, indywidualna
ŚRODKI DYDAKTYCZNE:
Arkusze nauczyciela, arkusze uczniów, odtwarzacz CD, nagrania CD lub mp3,
proste instrumenty perkusyjne, plansze z ptakami lub atlas ptaków.
PRZYGOTOWANIE DO LEKCJI:
przygotować nagrania wymienione w scenariuszu (nagrania głosów ptaków np. z ksiąŜki „Nasze Ptaki”
Wandy Chotomskiej lub z płyty
„
Głosy ptaków Polski” – Z. Pałczyńskiego, nagranie fragmentu piosenki
z filmu pt. „Król Lew”);
wykonać kopię arkusza ucznia nr 1 dla kaŜdego dziecka;
wydrukować arkusze ucznia nr 2 dla grup czteroosobowych (przy kopiowaniu lub wydruku czarno-
białym moŜna do kaŜdego środowiska uŜyć innego koloru papieru, np. ptaki lasu na zielonym, łąki na
Ŝółtym, parków i ogrodów na białym, ptaki wodne na błękitnym)
przygotować instrumenty perkusyjne: pudełko akustyczne lub drewniana rurka, pałeczka drewniana,
dwie drewniane listewki długości około 25 cm związane na jednym końcu gumką, butelka z grubego
szkła, metalowa tarka i gwóźdź,
przygotować nagrody dla aktywnych uczniów z wizerunkiem „Słonecznego skowronka” oraz „Odznaki
Ptasioznawcy” „ Odznaki Super - Ptasioznawcy” (arkusz
nauczyciela nr 3).
Po wydrukowaniu i wycięciu
moŜna je przymocować do ubrań np. za pomocą z taśmy samoprzylepnej dwustronnej.
DOOKOŁA PTAKI! – PROJEKT EDUKACYJNY GBPW „KULING”
PTASIE ROZMOWY -
3.
PRZEBIEG ZAJĘĆ:
1.Zajęcia rozpoczynamy od zadania dzieciom pytań:
W jaki sposób komunikują się ludzie?
(mówią, wołają się, krzyczą, kłócą się, ostrzegają się,
informują, wymieniają zdania, śpiewają)
Co najczęściej chcą sobie powiedzieć?
(np. chodź do mnie, poczekaj, uwaŜaj, to moje, nie dotykaj
tego, chce mi się jeść itp.)
Czy mówią do siebie jednakowym tonem, czy raz głośniej i ciszej?
(np. zaśnij juŜ, chodź szybko do
mnie!)
Kiedy ludzie śpiewają?
(np. jak są weseli albo smutni)
Kiedy i o czym śpiewamy najpiękniej?
- Zadajemy dzieciom to pytanie i puszczamy fragment
piosenki pt. „Miłość drogę zna” z filmu
„
Król Lew”-
Uczniowie powinni podać odpowiedź, Ŝe najpiękniej śpiewamy o miłości, kiedy jesteśmy zakochani.
Właściwe odpowiedzi nagradzamy wizerunkiem „Słonecznego skowronka” (arkusz
nauczyciela nr 3)
2. Opowiadamy, Ŝe wśród ptaków jest podobnie: najpiękniej śpiewają, kiedy starają się o partnerkę, kiedy
zalecają się do swych wybranek, czyli kiedy mają gody. Najczęściej odbywa się to wiosną i wówczas głosy
ptaków rozbrzmiewają najgłośniej i najpiękniej. A Ŝe u ptaków to samiec musi się przypodobać partnerce
zwykle śpiewają tylko samce. Puszczamy uczniom
głos słowika
i po wysłuchaniu fragmentu ,opowiadamy,
Ŝe samczyk śpiewa samiczce nie tylko podczas godów, ale równieŜ w nocy kiedy samiczka wysiaduje. Jego
śpiew nie ma na celu umilania samicy wysiadywania jaj, lecz ma informować inne przelatujące, zwykle nocą
słowiki, Ŝe teren jest juŜ zajęty, ale bez wątpienia jest jej bardziej przyjemnie siedzieć na jajeczkach
przez 14 dni, bo tyle zwykle trwa wysiadywanie przy serenadach swojego małŜonka.
3.Informujemy uczniów, Ŝe oprócz pieśni godowych, ptaki dysponują bogatym repertuarem innych
zachowań mogących wyraŜać strach, czy zaniepokojenie, słuŜyć utrzymaniu łączności między osobnikami,
lub oznajmiać rodzicom, Ŝe ich pisklęta są głodne. Ptaki muszą przekazać sobie, mniej więcej te same
informacje, co ludzie.
Rozdajemy dzieciom
arkusz ucznia nr 1
i zadajemy dzieciom pytanie:
-
Co najczęściej chcą sobie przekazać, powiedzieć ptaki?
(uczniowie odpowiadają, analizując otrzymane arkusze)
4. Opowiadamy ,Ŝe głosy te oczywiście róŜnią się od siebie, poniewaŜ ptaki muszą odróŜnić czy chodzi
o zaloty, ostrzeŜenie, czy wołają ich, ich dzieci. I jeśli się postaramy to jesteśmy w stanie zrozumieć
głosy ptaków.
Wieszamy na tablicy rysunek sikory bogatki (arkusz
nauczyciela 1)
i sylabowy zapis róŜnych głosów tego
ptaka (arkusz
nauczyciela nr 1).
Demonstrujemy nagranie
głosów bogatki
i staramy się z dziećmi
naśladować ich sylabowy zapis.
5. Zapoznajemy uczniów, Ŝe głosy ptaków odznaczają się ogromnym zróŜnicowaniem dźwięków i odgrywają
waŜną rolę w identyfikacji gatunków, co znaczy, Ŝe kaŜdy ptak odzywa się charakterystycznym dla siebie,
głosem, po którym jesteśmy w stanie odgadnąć, co to za gatunek.
Prezentujemy nagrania wybranych głosów ptasich świadczące o ich róŜnorodności:
głuszca, świerszczaka,
Ŝurawia, kapturki.
6. Zadajemy następnie uczniom pytanie: „Jak człowiek pomaga sobie podczas śpiewania?”
Bierzemy do ręki bębenek i uderzamy w niego. Uczniowie powinni powiedzieć, Ŝe ludzie uŜywają róŜnych
instrumentów. MoŜemy opowiedzieć o roli tam-tamów w przekazywaniu informacji.
7. Opowiadamy, Ŝe niektóre ptaki równieŜ posługują się czyś co moŜemy porównać do instrumentów
muzycznych, a więc posługują się dźwiękami powstającymi mechanicznie.
Demonstrujemy następnie
bębnienie
dzięcioła (stukając w drewnianą rurkę) opowiadamy, Ŝe wczesną wiosną dzięcioły
szukają spróchniałych gałęzi i rytmicznie uderzają w nie dziobem, informując o zajętym
DOOKOŁA PTAKI! – PROJEKT EDUKACYJNY GBPW „KULING”
PTASIE ROZMOWY -
4.
terytorium, a jeśli zamieszkują blisko osiedli ludzkich, potrafią bębnić w metalową rynnę, co
nie sprawia przyjemności mieszkańcom. A ponadto dzięcioły odzywają się głosami kontaktowymi-
puszczamy wybrane nagrania bębnienia oraz głosów dzięciołów,
beczenie bekasa kszyka
(bierzemy do ręki dwa pióra konturowe ptaka, lub wycięte z twardej
tekturki modele piór, ustawiamy je prostopadle i szybkim ruchem ręki przesuwamy z góry do dołu)
opowiadamy, Ŝe bekasy w locie godowym „beczą” za pomocą twardych sterówek wibrujących
w powietrzu, a gdy zrywają się do lotu wydają krótkie „ kszyk” stąd nazwa bekas kszyk,
puszczamy nagranie głosu. Pokazujemy ilustrację „beczącego” kszyka (arkusz
nauczyciela 1).
klekotanie
bociana (poruszamy dwoma drewnianymi listewkami obwiązanymi na jednym końcu
gumką) opowiadamy, Ŝe bocian biały potrafi poza syczeniem wydawać tylko głosy uderzając
połówkami dzioba o siebie, wyginając szyję do tyłu. Młode boćki w gnieździe miauczą, kwiczą
i piszczą na wiele sposobów- demonstrujemy nagranie – klekot bociana.
ZABAWY UZUPEŁNIAJĄCE
Jakie głosy ptaków moŜemy usłyszeć w róŜnych środowiskach?
Opowiadamy dzieciom, Ŝe ptaki są mistrzami śpiewu w świecie zwierząt, Ŝe Ŝadna grupa zwierząt
nie wydaje tak róŜnorodnych dźwięków.
Dzielimy uczniów na grupy 4 osobowe. Rozdajemy przygotowane wcześniej (wg
arkuszu nauczyciela nr 2)
karty z rysunkami ptaków i zapisem sylabowym ich głosów. KaŜdy uczeń z grupy wybiera sobie jeden
z czterech kolorów kart, wybierając sobie w ten sposób ptaki jednego ze środowisk.
Zabawa nr 1.
Po kolei demonstrujemy głosy ptaków z charakterystycznych środowisk (wg
arkuszu nauczyciela
nr 2).
Uczymy dzieci naśladować je. Korzystając z opisu głosu ptaka, uŜywając takŜe instrumentów.
Następnie dzieci ćwiczą w grupach, naśladując (czytając zapis sylabowy) głosy ptaków. Same wybierają
instrumenty i wydobywają z nich dźwięki.
Zabawa nr 2.
Wyznaczamy jedno dziecko z grupy, które wychodzi na środek koła, zakrywa rysunek na wybranej
karcie i stara się zademonstrować głos wybranego ptaka (moŜe pomóc sobie zapisem sylabowym
lub instrumentami), a dzieci posiadające karty z gatunkiem ptaka, którego głos jest demonstrowany,
wychodzą na środek i pokazują kartę. KaŜda poprawna odpowiedź nagradzana jest wizerunkiem
„Słonecznego skowronka” (arkusz
nauczyciela nr 3),
które przyklejamy do ubrań dzieciom.
Zabawa nr 3
Ustawiamy dzieci w kole, wymieniamy nazwę siedliska i odtwarzamy nagranie wybranego głosu
lub wydajemy odpowiedni dźwięk naśladowczy. Dzieci podnoszą odpowiednią kartę z gatunkiem ptaka,
którego rozpoznali po głosie. KaŜda poprawna odpowiedź nagradzana jest wizerunkiem „Słonecznego
skowronka” (arkusz
nauczyciela nr 3),
które przyklejamy do ubrań dzieciom.
ZwycięŜa ta grupa, która udzieli najwięcej trafnych odpowiedzi.
Konkurs na podsumowanie
Rozdajemy uczestnikom konkursu karty odpowiedzi (arkusz
nauczyciela nr 4)
i wyjaśniamy
zasady. Prezentujemy po kolei wybrane nagrania głosów pięciu ptaków. Po kaŜdym nagraniu dzieci, które
rozpoznały gatunek wpisują na karcie odpowiedzi właściwą odpowiedź. W przypadku dzieci mających
problemy z pisaniem, moŜna rozdać karteczki z sylwetkami ptaków i poprosić by wybrały i ułoŜyły je przed
sobą w kolejności zgodnie ze słyszanymi głosami. Przy podsumowaniu kaŜdą poprawna odpowiedź
DOOKOŁA PTAKI! – PROJEKT EDUKACYJNY GBPW „KULING”
PTASIE ROZMOWY -
5.
nagradzamy wizerunkiem „Słonecznego skowronka” (arkusz
nauczyciela nr 3).
ZwycięŜa uczeń, który
udzieli najwięcej trafnych odpowiedzi.
PODSUMOWAMIE ZAJĘĆ
Informujemy uczniów, Ŝe ukończyli naukę rozpoznawania głosów róŜnych gatunków ptaków. Poznali
wiele gatunków ptaków i wszyscy zasłuŜyli na miano „Ptasioznawcy”. Rozdajemy uczniom przygotowane
wcześniej „Odznaki Ptasioznawcy” (proponowany projekt w
arkuszu nauczyciela nr 3).
Przyklejamy
uczniom odznaki np. za pomocą taśmy dwustronnej. Następnie nagradzamy uczniów, którzy w grach
i zabawach zdobyli najwięcej słoneczek, przydzielając im odznakę „Super - Ptasioznawców” i przyklejamy
im emblematy. Zachęcamy do powielania zabaw w domu, z rodzeństwem i rodzicami.
LITERATURA:
Dziedzic A., Gudro M. 1998. Drama w szkole podstawowej, Wyd. Ped. ZNP, Kielce.
Baran D., Bielański W. i in. 2002. Ptaki- materiały dla nauczycieli, MTO, Kraków.
Chotomska W. 2005. Nasze Ptaki. Wydawnictwo Literatura.
Gruszka – Petrykowski D. 2005. Ptaki, Profesjonalny przewodnik dla początkujących obserwatorów.
KDC, Warszawa.
Sokołowski J. 1972. Ptaki Polski, PZWS, Warszawa.
Czarnecki Z., Dobrowolski K., i in. 1982. Ptaki Europy, PWN.
Kruszewicz A. 2005. Ptaki Polski, Tom I, II, Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
Pałczyński Z. Głosy ptaków Polski - 2CD Wyd. Zdzisław Pałczyński
ZAŁĄCZNIKI:
- Arkusz nauczyciela 1. Bogatka i bekas kszyk.
- Arkusz nauczyciela 2. Ptaki i siedliska.
- Arkusz nauczyciela 3. Odznaki.
Arkusz nauczyciela nr 4.Tabela.
Konkurs na podsumowanie. Karta odpowiedzi dla uczniów. NaleŜy powielić i pociąć wzdłuŜ przerywanych
linii, rozdać uczniom.
Nazwa ptaka
1.
2.
3.
4.
5.
Nazwa ptaka
1.
2.
3.
4.
5.
Nazwa ptaka
1.
2.
3.
4.
5.
1.
2.
3.
4.
5.
1.
2.
3.
4.
5.
Nazwa ptaka
1.
2.
3.
4.
5.
Nazwa ptaka
Nazwa ptaka
DOOKOŁA PTAKI! – PROJEKT EDUKACYJNY GBPW „KULING”

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin