Rudnicki M., Vidivarii Jordanesa.pdf

(771 KB) Pobierz
INSTYTUT ZACHODNIO-SŁOW
IAŃSKI PRZY UNIW
ERSYTECIE POZNAŃSKIM
INSTITUT D'ÉTUDES CONCERNANT LES SLAVES OCCIDENTAUX
S L A V IA
O C C ID E N T A L IS
T o m V III.
REDAKTOR: MIKOŁAJ RUDNICKI
POZNAŃ 1929
G GEBETHNER i WOLFF — G. GEBETHNER & WOLFF
.
POZNAŃ —LUBLIN —ŁÓDŹ —WARSZAWA (VARSOVIE)
G GEBETHNER i SPÓŁKA — G. GEBETHNER & CO
.
.
KRAKÓW
CRACOVIE
NAKŁADEM INSTYTUTU ZACHODNIO-SŁOW
IAŃSKIEGO
PRZY UNIW
ERSYTECIE POZNAŃSKIM Z ZASIŁKU
M W R. i O. P. W WARSZAWIE ORAZ W
. .
Y­
DZIAŁU KRAJOWEGO W POZNANIU.
http://rcin.org.pl
M IKOŁAJ RUDNICKI.
V ídivarií Jo rd an esa.
W edług Jo rd a n e sa G et. 5. 17.
Vidivarii
siedzą na w yspach,
utw orzonych przez ram iona W isły. O d ró żn ia on ich od
A estíi, a opisuje ta k : „Q ui
Vidivarii
ex diversis nationibus ac
si in unum asylum collecti sunt et gentem fecisse n o sc u n tu r1
’.
W edług R. M u c h a (R eallexikon d. germ . A k. IV. 418) są
to resztk i szczepów w schodniogerm ańskich, k tó re szukały
schronienia w delcie W isły i tu się połączyły w now y
zw iązek. P rzed kim m ianow icie szukały one schronienia?
W edług tegoż a u to ra nazw a jest niew ątpliw ie germ ańska
i przynależy do grupy nazw n a
*varii,
a po gocku brzm ia­
łab y
*Widuwarjōs
«W aldbew ohner». N azw ę tę ze staw ia M u c h
z gockiem im ieniem
Vidigoia
≤
*W idugauja
«B ew ohner des
W a ld g a u e s“. K raina ta zw ała się w XIII w ieku
W id la n d
(W itlan d, Withland),
a u W ulfstana
W itland
«W aldland».
Pisow nia W ulfstana przez
-t-
a nie przez
-d-
nie przeczy
germ ańskości nazw y, jak myśli Mv llenhoff DA . 2. 347-, p o ­
niew aż nazw a ta d o stała się do W u lfstan a z u st obcych t. j.
słow iańskich. Przypom ina M u c h ło tew sk ą nazw ę Inflant
Widsemme,
k tó ra m a swój fiński odpow iednik w postaci
W idum aa
( = W iduland). O statecznie n a dnie tych nazw leży
germ.
widu^
«W ald, Holz, Baum», odpow iad ające lit.
oidùs
«M itte, Inneres».
M. S c h ö n f e l d 1) u w a ż a
Vidi-varii
za «eine h yb ride
Bildung: ein b altogerm anischer N am e» ze w zględu n a ło te w ­
skie
Widsemme.
Identyfikuje on ich jed n ak z G epidam i
1. c. 288.
Je st rzeczą zupełnie pewną, a przynajmniej wszyscy się
na to godzą, że
Vidi-varii
siedzieli w delcie W iślanej t. zn.
-) W b. d e r altgerm . P e rso n en - u. V ölkernam en. H eid elb erg . 1911, str. 264.
1
http://rcin.org.pl
SO . 8
Vidivarii Jordanesa
413
tam , gdzie w czasach bezpośredn io po odejściu G erm an
znajdują się słow iańscy Lechíci. O tóż niem a dotychczas
żadnej próby, ab y tę nazw ę zw iązać etym ologicznie z języ­
kam i lechickiem i. P o w tó re zastan aw ia ta k ż e fakt, że i M u c h
i S c h ö n f e l d w cale nie sta ra ją się zw iązać nazw ę Vidi-
varii z tym m aterjałem językow ym , który n a m iejscu t. j.
w delcie W iślanej, w zględnie w jej pobliżu się pojaw ia, co
przecież jest b ezsprzecznie rzeczą najnaturalniejszą. Ow szem
M u c h o drazu przy tacza b o h atersk ieg o G ota Vidigoia, oraz
ło tew sk ą Widsemme i fińską Widumaa, a S c h ö n f e l d ta k
samo, ty lko Widsemme uw aża za postać staro -pruską. G e -
r u l l í s 2) takiej nazw y staropruskiej nie przytacza, zatem
inform acja S c h ö n f e l d a zdaje się polegać na pom yłce.
W obec tego n ależy zauw ażyć, że b o h a te rsk a W alhalla
niew ątpliw ie jest zjaw iskiem pociągającem , ale w danym
zw iązku należy się n a p rz ó d zastanow ić, czy ze zw ykłych
m iejscow ych elem entów nie d a się ta nazw a wyjaśnić. O tóż
po krew nem i nazw am i są niew ątpliw ie n astęp u jące: käsz.
Vtdlano — literackie Widlino, o b w ó d dom., pow . K artuzy,
woj. pom orskie; Vīdnu) g“ôra — literack ie Widna Góra, osada
p rzy n ależn a do P odjaz, pow. K artuzy; Vīdńica = literackie
Widnica os. przy n ależn a do Szopy, pow. K artuzy ; Vīdno —
literackie Widno (laskow skie), os. przynależna do Laski, pow.
Chojnice; Vīdno = literackie Widno (przym uszew skie), os.
i leśnictw o przynależne do Przym uszew a, pow . C hojnice;
Vïdou)io = literack ie Widowo, os. przy n ależn a do K oślinek,
pow- Puck. O czyw iście nazw y te zaw ierają przedlechícki
p ierw iastek *(s)oeid-, a jego a ltern acja z krótk iem ï, t. zn.
z lech. 6 d a się stw ierdzić w n a z w a c h ; K?ï?e, kilka wsi
i jezioro w p ow iatach chojnickim i kościerskim , oraz zapew ne
w nazw ie Wedlana = literack ie Wędliny, osad a przynależna
do S ław utow ka, pow. P uck. *Vedlana ≤ *Vъd-ъl-iny ≤ *Vьd-
ъl-iny z przejściem ь ≤ ъ takiem sam em , jak w ros. tonkij
pols. cienki, m oże n aw et nie bez w pływ u następującego tw a r­
dego przed niojęzykow ego -d-, k tóre w tym razie okazało by
ta k i sam w pływ jak w dialekcie drzew iańskich Połabian.
a) Altpreussische Ortsnam. Berlin u. Leipzig 1922.
http://rcin.org.pl
414
Mikołaj Rudnicki
SO . 8
W yżej SO . VIII. od tego sam ego pierw iastk a w yw odzę
nazw ę Wisły i w szystkich po krew ny ch wód, jak Wda etc.
a w SO. VI. już w yprow adziłem nazw ę jeziora Wdzice (1648),
Wdzidze, z obocznem í nazw am i Videncze, Vydencz etc. T a k ą
sam ą form acją jak Wieck — (1. jezioro przy Śluzie, pow. B y­
tów , zniem czone Wetzke-See, z którego w ypływ a rze k a Wda;
2. jezioro, zniem czone Wiecker-See, pogranicze pow. S ta ro ­
gard i Chojnice; 3. wieś, leżąca n a d tem jeziorem , pow.
Starogard) — p osiada ta k ż e Vick, Vick“o = literackie Wick,
ws. pow iat L ęborg, zniem czone Vietzig8). M ianow icie bow iem
Wieck ≤ * Vьd-ьskъ, * Vьdьska, t. zn. * V?esk = literackie *Wdziesk,
Vedska — * ; ecka = literackie Więcka, do czego dorobiono
now y nom t. sg. Wieck; Vick, Vickao natom iast m a praform ę
” Veid-ьskъ, *Veid-ьsko, k tó re w n astęp stw ie rozw oju fonetycz­
nego dało *Vidsk ≤ Vick. Form acja zatem Wieck pochodzi
od p ierw iastka lechickiego *(s)vьd-, a Wick od pierw iastka
*(s)vid-.
N azw y od tego pnia p o w ta rz a ją się i n ad al n a zach ód
aż do O dry, jak to się m ożna z góry spodziew ać. I ta k
P e r l b a c h , Pom erell. Ub. str. 517 w ym ienia Vietzker See,
z którego w ypływ a Glawnitz, zniem czone z pom orskiego
Glouenitza (Zambur... princeps R uyanorum pod r. 1301). O czy­
wiście Vietzker (-See)
Vid-ьskъ. P o w tó re pod *Słovą (por.
SO . VII. 482.) = zniem czone Schlawe jest wieś Wyck ( Wich),
jak ją pisze P e r l b a c h l. c. w rejestrze, a k tó ra jest pisana
str. 127 nr. 151. r. 1253 Wich (Barnim et W artislau s, Demmin);
190. nr. 235 r. 1268 (W artislaus, dux P om eranorum , G dańsk)
Wich; 196. nr. 239 r. 1269 Wich (M estwinus... dux P o m era­
norum , Słupsk); 201. nr. 246 r. 1271 Wich (Vitzlaus... Rugia-
norum princeps, *Słowa); 223 nr. 269 r. 1275 Wich (W vizlaus...
R ugianorum princeps, in N ovo Cam po); 226 nr. 270 r. 1275
Wich (M estwinus... dux Pom eranorum ); 413 nr. 462 r. 1290
Wich (M estwinus... dux P om eranie); 583 nr. 662 r. 1308 Wich
3)
Dr. F. L o r e n tz , Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na
Pomorzu kaszubskiem str. 109, 108, 153, nr. 1579, 1580, 1594—1599, 2275,
Poznań 1922. Nakł. Inst. Zachodn.-słow.
http://rcin.org.pl
SO. 8
V ídivarii Jo rd a n e sa
415
(O tto et W oldem arus ...B randenburgenses, L usatie et de
L an d esb erg k m archiones).
Jest. rze c z ą zupełnie m etodycznie uzasadnioną, aby m a­
teriał językow y stary porów nyw ać przedew szystkiem z tym
m aterjałem , k tó ry jest na tem sam em m iejscu w czasach
późniejszych i k tó ry jest z tego pow odu bardziej pew ny od
p rastarych , często niedo k ład n y ch zapisów . Jeśli te d y są
dane historyczne, którym zd ają się w szyscy w ierzyć, że
Vidi-varii
m ieszkali w delcie W iślanej, to nazw y o tym samym
p ierw iastku, w ystępujące w sąsiedztw ie delty W iślanej,
w zględnie n a n i e j sam ej, p rzed ew szystk iem się n a d a ją do
objaśnienia niejasnej nazw y starej. Jeśli się to nie uda,
m ożna w ciągnąć nieb ard zo o d dalone łotew skie, względnie
fińskie w yrazy a dopiero n a sam ym k ońcu germ ańskie,
zw łaszcza bajeczne. O kazuje się zaś, że n a w e t w ob rębie
w łaśnie tej delty W iślanej, a tak ż e w jej bezpośredniem są ­
siedztw ie pierw iastek nazw y
Vidi-varii
w ystępuje zupełnie
n a pew no. J a k bow iem w skazałem na to w SO . VI. 313
inss., por. też w yżej (SO. VIII.) nazw a
W is ły
znakom icie się
da w yw ieść z daw niejszej form acji
*Veid-tła,
a nazw a p otoku
Siriessbach
(por. SO . VII. 258.), z pom orskiego
*Vistíica, *Vstřica
z daw niejszego
*Veid-łr-ica, *Vьd-tr-ica.
J e s t te d y w szelka
p o d staw a sądzić, że p i e r w i a s t e k
Vidi-
w nazw ie
Vidi-varii
jest t y m s a m y m p i e r w i a s t k i e m , k tó ry się pojaw ia
w sąsiedztw ie bezpośredniem tego ludu, ew en tualn ie także
n a teren ach , na k tó ry ch on przebyw ał.
I?
Istotnie m ożna przyjąć, że koń ców ka
-varii
jest sufiksem
etnicznym germ ańskim , k tó ry jest pośw iadczony w etnikach
germ ańskich dość obficie, por. u S c h ö n f e l d a l. c. zesta­
w ienie n a str. 308. Zw łaszcza zaleca to przypuszczenie ok o­
liczność, że Jo rd a n e s, przez którego ta nazw a została zapi­
sana albo sam był germ aninem (Gotem) albo przynajm niej
inform acje sw oje czerpał z otoczenia germ ańskiego, w zględnie,
że jego inform atorzy byli G erm anam i. Co się zaś tyczy
sam ego pierw iastka, to jego przynależność etniczna oraz
znaczenie u stalone zostało wyżej SO . VIII. i cy to w an a tam
literatura. J e s t to zatem rd zeń lechicki, pom orski, polski,
http://rcin.org.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin