Nagietek lekarski.doc

Nagietek lekarski

Nagietek lekarski – Calendula officinalis L

Nagietek lekarski – Calendula officinalis L.

Nagietek lekarski jest rośliną jednoroczną z rodziny Złożonych (Compositae). W stanie naturalnym występuje w rejonie śródziemnomorskim oraz na Bliskim Wschodzie. Aktualnie uprawiany jest w wielu krajach, w tym również u nas, jako roślina przeznaczona do leczenia i ozdoby. Nagietek dorasta do wysokości 50 cm, wydaje łodygi wzniesione, rozgałęzione. Liście dolne odwrotnie jajowate, ogonkowe, a liście górne prawie lancetowate, siedzące. Na końcach rozgałęzień łodyg umieszczone są pojedyncze kwiatostany w postaci koszyczków z brzeżnymi kwiatami języczkowymi i w środku rurkowymi.

Całą roślinę pokrywają delikatne włoski i gruczoły wydzielnicze, w dotyku nieco lepkie i wydzielające charakterystyczny zapach. Owocem są nieco kolczaste niełupki nieregularnego kształtu. Zakwita w czerwcu i kwitnie do września. Istnieje sporo odmian hodowlanych nagietka, mających koszyczki różnej wielkości i kolor kwiatów od jasnożółtego do ciemnopomarańczowego, oraz zmienną ilość kwiatów rurkowych i języczkowych. Do celów terapeutycznych stosuje się odmiany mające w koszyczkach jedynie kwiaty języczkowe, tzw. pełne, o zabarwieniu intensywnie pomarańczowym.

Surowiec

Na surowiec leczniczy uzyskuje się stopniowo, w miarę zakwitania, koszyczki kwiatowe z odmian o barwie pomarańczowej, wyskubuje z nich kwiaty języczkowe, zwane potocznie płatkami, rozkłada cienką warstwą i suszy w miejscu suchym i przewiewnym. Uzyskuje się kwiat nagietka – Flos Calendulae. Czasami zbiera się całe koszyczki nagietka – Anthodium Calendulae, które suszy się w suszarniach z temperaturą do 40°C.

Podstawowe związki czynne

W kwiatach nagietka wyodrębniamy mieszaninę saponin trójterpenowych, pochodnych kwasu oleanolowego oraz alkoholi trójterpenowych. Następną grupę stanowi mieszanina karotenoidów (do 3%), a wśród nich są karoteny, ksantofile i likopen. W trzeciej grupie mamy flawonoidy – pochodne izoramnetyny. Oprócz tego nagietek posiada wiele innych związków, jak śluz, gorycze, około 0,1% olejku eterycznego, fitosterole, kwasy organiczne, żywice (około 3,4%), poliacetyleny, seskwiterpeny, pochodne fenolowe i sole mineralne.

Działanie

Przetwory z nagietka użyte do zastosowań zewnętrznych wykazują działanie przeciwzapalne, bakteriobójcze i grzybobójcze, za sprawą obecności karotenoidów i trójterpenów. Karotenoidy jako prowitamina A mają korzystny wpływ na prawidłowy wzrost nabłonka, hamują nadmierne łuszczenie się naskórka, przyspieszają ziarninowanie i bliznowacenie różnego rodzaju uszkodzeń skóry, nawet w początkowym okresie skórnych zmian nowotworowych.

Produkty z nagietka wykazują działanie nie tylko lecznicze, ale i kosmetyczne, bowiem regulują i nasilają resorpcyjne własności skóry i chronią ją przed niepożądanym działaniem czynników zewnętrznych. Korzystne ochronne i odnawiające właściwości nagietka obejmują także błony śluzowe jamy ustnej, gardła, nosa, oczu, pochwy i odbytu. Po zastosowaniu doustnym nagietek wywiera korzystne działanie na błony śluzowe przełyku, żołądka i jelit. Ponad wszystko jednak uchwytne są jego właściwości wywoływania miesiączki. Pomaga on w pojawieniu się miesiączki i czyni ją mniej bolesną z powodu działania rozkurczowego, zwłaszcza gdy towarzyszy jej anemia lub depresja nerwowa. Na błony śluzowe układu po-karmowego nagietek działa także ochronnie i przeciwzapalnie oraz przeciw wrzodowo, a nawet jak wykazały to często powtarzane badania, w pewnym stopniu zapobiegawczo przeciwnowotworowo. Chodzi tu głównie o profilaktykę rakowaceniu czynnych wrzodów żołądka i jelit oraz blizn pooperacyjnych.

Aktualne badania dały dowody na istnienie działania immunopobudzającego, zwiększającego ogólną odporność i możliwość obrony przed inwazją mikroorganizmów chorobotwórczych oraz wzmagającego aktywność układu siateczkowo śródbłonkowego i tym samym umożliwiającego skuteczną obronę przed infekcją. Trzeba dodać, że nagietek pobudza pracę wątroby i zwiększa ilość produkowanej przez nią żółci. Podnosi lekko ilość wydalanego moczu i potu, przez co ułatwia wydalanie z organizmu niepotrzebnych produktów przemiany materii. Nagietek jest więc uniwersalnym i wartościowym lekiem ziołowym, co zresztą wynika z bogatego i różnorodnego składu chemicznego. Trzeba również pamiętać, że wykryte w nagietku saponiny trójterpenowe posiadają budowę zbliżoną do saponin korzenia żeńszenia, aralii mandżurskiej i eleuterokoka, słynnych roślin leczniczych Dalekiego Wschodu.

Działanie niepożądane

W obowiązujących dawkach leczniczych nagietek nie doprowadza do wystąpienia szkodliwych objawów.

Zastosowanie

Do leczenia zewnętrznego używa się najczęściej alkoholowe i olejowe specyfiki z kwiatów nagietka, gdyż podstawowe związki czynne nie rozpuszczają się w wodzie. Stosuje się je w różnych uszkodzeniach skóry, jak kontuzje, rany, wrzody, stłuczenia i obtarcia naskórka, również w owrzodzeniach żylakowych, zapaleniu skóry, żylakach odbytu, oparzeniach, ranach pooperacyjnych, odmrożeniach, wysypkach skórnych i innych.

Przetwory z nagietka wykorzystuje się do celów kosmetycznych w postaci maseczek, mleczka, kremu, pasty, szamponu i olejku na cerę suchą, łuszczącą się i skłonną do zakażeń, zaczerwienienia i pękania. Używane są również na błony śluzowe jako środek przeciwzapalny i bakteriobójczy, przeciw rzęsistkom (irygacje i tampony), a nawet w początkowych stanach nowotworowych po konsultacji z onkologiem. Doustnie zaleca się przetwory z nagietka w nieżycie żołądka i jelit, a przede wszystkim w przewlekłym i opornym na inne leki wrzodzie żołądka i dwunastnicy oraz we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego. Także w stanach zapalnych dróg żółciowych spowodowanych zakażeniem, w niedomodze wątroby i upośledzeniu jej czynności po przebytym wirusowym zapaleniu lub uszkodzeniu przez toksyczne związki. Wspomagająco i w połączeniu z innymi lekami podaje się je w nieoperacyjnych postaciach raka żołądka, stanach przed nowotworowych w układzie pokarmowym.

Doskonałe rezultaty osiąga się w zaburzeniach miesiączkowania połączonych z bólem, ogólnym osłabieniem, zawrotami głowy, a także w niedomaganiach okresu przekwitania. Musimy jednak pamiętać, że w niektórych z przytoczonych chorób konieczna jest stała opieka lekarska i okresowe kontrole postępów leczenia. Ostatnie badania naukowe upoważniają, by zalecać nagietek, w połączeniu z innymi ziołami, do używania w ogólnym ubytku sił i odporności na infekcje bakteryjne i wirusowe oraz przewlekłych i nie poddających się innym lekom schorzeniach różnych narządów wewnętrznych, w tym także serca.

Przetwory z nagietka

Napar z kwiatów nagietka: 1 łyżkę kwiatów lub wysuszonego rozdrobnionego ziela z kwiatami nagietka zalać 1.5 szklanki wody wrzącej i postawić pod przykryciem na parze na 30 min. Odstawić na 10 min i przecedzić. Pić 3 razy dziennie po 1/2 szklanki na 1 godz. przed jedzeniem. Dobrze jest dodać szczyptę liści szałwii i ziela dziurawca. Stosuje się w nieżytach układu pokarmowego, bolesnym miesiączkowaniu, zaburzeniach wydzielania żółci i zewnętrznie do okładów i przymoczek w różnych dolegliwościach skórnych, również na żylaki i blizny oraz do irygacji, płukanek i lewatyw.

Nalewka nagietkowa: 50 g kwiatów lub ziela z kwiatami macerować 2 tygodnie w 500 ml wódki 40-procentowej, często wstrząsając. Później przecedzić, wycisnąć ziele, a płyn rozlać do małych, ciemnych butelek. Zaleca się doustnie 30-50 kropli, niekiedy do 1-2 łyżeczki w kieliszku wody 2-3 razy dziennie na 1 godz. przed jedzeniem. Zewnętrznie używać 1 łyżeczkę na 1/2 szklanki wody do okładów. Nalewka ma pełny zakres działania nagietka.

Ocet nagietkowy: świeże kwitnące ziele drobno posiekać. Na 100 g ziela dodać 25 ml spirytusu i 135 ml octu 10-procentowego. Porządnie wymieszać i odstawić na 10 dni, często wstrząsając. Przecedzić i użyć do smarowania przeciw brodawkom, zgrubieniom skóry, trądzikowi, świądowi i zapaleniu skóry oraz kontuzjom.

Wino nagietkowe: świeże kwiaty języczkowe (20-40 g) zalać butelką wina gronowego (700 ml), ewentualnie domowym winem gronowym lub owocowym. Macerować14 dni, przecedzić i dodać 30 g soku dziurawcowego – Succus Hyperici. Pić po kieliszku 2-4 razy dziennie na 1 godz. przed jedzeniem jako środek ogólnie wzmacniający i posiadający wszystkie właściwości nagietka.

Zioła zwiększające odporność: zmieszać po 50 g kwiatów nagietka i korzeni mniszka oraz po 25 g ziela jemioły, ziela drapacza, ziela skrzypu, ziela pięciornika gę-siego, kwiatów jasnoty białej i korzeni pokrzywy. Zalać 1-2 łyżki ziół w termosie 2 szklankami gotującej wody. Zamknąć i odstawić na 1 godz. Pić 3 razy dziennie po 1/2 szklanki między posiłkami jako środek wzmacniający, zwiększający odporność organizmu i regulujący czynność organów wewnętrznych.

Vagosan – mieszanka ziołowa składająca się z 6 składników, w tym kwiat nagietka: 3
łyżki ziół zalać 5-6 szklankami wrzącej wody. Ogrzewać do wrzenia i gotować pod przykry-ciem 3 min. Odstawić na 10-15 min i przecedzić. Stosować do irygacji, przemywań, tamponów i okładów w stanach zapalnych i zakażeniach pochwy oraz w infekcji rzęsistkiem pochwowym.

Azucalen – płynny wyciąg z kwiatów nagietka i rumianku: wziąć 1 łyżkę płynu na 1 l przegotowanej, ciepłej wody. Używać do irygacji oraz tamponowania w tych samych dolegliwościach co zioła Vagosan.

Arcalen - maść zawierająca wyciągi z kwiatów nagietka i arniki oraz eskulinęi olejek tatarakowy. Działa przeciwzapalnie i przeciw obrzękowo. Używa się na kontuzje, obrzęki, siniaki i oparzenia słoneczne.

Calendulin – tabletki dopochwowe, zawierające suchy wyciąg z kwiatów nagietka. Stosuje się w zapaleniach pochwy i nadżerce szyjki macicy, a wspomagająco przeciw rzęsistkowi i zakażeniu bakteryjnemu.

Mucosit – maść zawierająca wyciągi z 6 ziół oraz alantoinę, olejek miętowy i rumiankowy. Stosuje się do wcierań w zapaleniu dziąseł, paradontopatii i po zabiegach stomatologicznych.

Źródło: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie – Aleksander Ożarowski i Wacław Jaroniewski