Budowa i funkcjonowanie narządów mowy.
Narządy, które biorą udział w emisji głosu.
Rys.1 przekrój instrumentu głosowo-wymawianiowego
Dwa sposoby wydobywania głosu:
1. Na gardle – sposób nieekonomiczny (niehigieniczny)
Wbrew logice komunikacyjnej, ponieważ mówiąc na gardle kierujemy dźwięk do tyłu głowy. Ponadto prowadzimy dźwięk na podniebienie miękkie, a ponieważ od miękkich powierzchni dźwięk się nie odbija, cichy dźwięk wydobyty przez struny głosowe zostaje dodatkowo stłumiony. Wtedy musimy używać dużej siły głosu, aby porozumiewanie się na większą odległość było możliwe, co powoduje przeciążanie strun głosowych.
2. Na masce – sposób ekonomiczny (higieniczny)
Zgodnie z logiką komunikacyjną mówiąc na masce kierujemy dźwięk do przodu, w stronę podniebienia twardego, w stronę kości nosa, czoła i czaszki, a ponieważ od twardych powierzchni kostnych dźwięk się odbija, wówczas dźwięk wydobyty przez struny głosowe zostaje pogłośniony, wzmocniony, a wymienione powierzchnie kostne tworzą tzw. Rezonator głowowy. Wtedy nie musimy używać dużej siły głosu, gdyż pracę pogłośnienia dźwięku wykonują rezonatory. Dlatego przy prawidłowej emisji głosu bardziej mówimy nosem niż ustami.
Rys.2 Przepona w czasie wdechu i wydechu
Przepona jest mięśniem. Długość i głębokość oddechu zależy przede wszystkim od sprawności przepony i mięśni międzyżebrowych.
Przepona w czasie oddychania wykonuje dwa rodzaje ruchów:
1. W płaszczyźnie pionowej – przy wdechu obniża się w dół, przy wydechu podnosi się do góry.
2. W płaszczyźnie poziomej – przy wdechu rozszerza się na boki, przy wydechu klęśnie.
W trakcie wykonywania ćwiczeń istotne jest przyspieszenie ruchów przepony w dół i na boki tak, by w krótkim czasie zaczerpnąć jak najwięcej powietrza oraz spowolnienie powrotu do pozycji wyjściowej, w celu wydłużenia frazy wydechowej i wzmocnienia tzw. podparcia przeponowego dla dźwięku.
Rys.3 Przekrój krtani
Krtań jest narządem chrzęstno-kostnym. W najszerszej części krtani, czyli w tzw. jabłku Adama znajdują się struny głosowe. W krtani umieszczone są także mięśnie wewnątrz- i zewnątrz-krtaniowe poruszające strunami głosowymi. Pracę mięśni zewnątrz-krtaniowych możemy zaobserwować, ponieważ podnoszą one całą krtań do góry przy śpiewaniu lub mówieniu tonów wysokich, natomiast obniżają krtań przy śpiewaniu lub mówieniu tonów niskich. Z kolei dzięki pracy mięśni wewnątrz-krtaniowych możliwy jest podstawowy ruch strun głosowych, a mianowicie ich zwieranie się i rozwieranie.
Rys.4 Wiązadła głosowe
Struny głosowe zbudowane są w całości z tkanki mięśniowej. Mamy tylko dwie struny głosowe, które usytułowane są w krtani (jabłku Adama), w płaszczyźnie poziomej. Z przodu wspólnie i statycznie przyłączone są do chrząstki (tarczowej). Podążając ku tyłowi rozchodzą się w kształcie trójkąta i zakończeniami łączą się z ruchomymi chrząstkami (nalewkowatymi). Dzięki ruchomości chrząstek nalewkowatych struny głosowe mogą się zwierać. W momencie zwierania powstaje dźwięk.
Trzy sposoby zwierania się strun głosowych:
1. pełne zwarcie – przy wymowie samogłosek ––> dużo dźwięku
2. zwarcie częściowe – przy wymowie spółgłosek dźwięcznych (np. b, z, dż, l) ––> mniej dźwięku
3. zwarcie niewielkimi fragmentami powierzchni lub jedynie przysuwanie się strun głosowych do siebie tak, że ruch powietrza powstający pomiędzy nimi sprawia, że nie słyszymy już dźwięku, ale tylko szmer ––> (np. k, cz, s).
Z tej specyfiki działania strun głosowych wynika, że najwięcej dźwięku uzyskujemy przy wymowie samogłosek (struny głosowe rozbrzmiewają wtedy swoją pełnią). Dlatego przy prawidłowej wymowie staramy się produkować jak najwięcej samogłosek, służy temu po pierwsze, wyrazista artykulacja, po drugie, wydłużanie samogłosek.
W związku z tym należy pamiętać o jeszcze jednej bardzo ważnej zasadzie, a mianowicie: w im większym pomieszczeniu będziemy mówić, tym nie mówimy głośniej, ale wolniej tak, by mieć jak najwięcej czasu na wydłużanie i wyrazistą artykulację samogłosek.
Kilka wskazówek dotyczących higieny głosu
1. Nie nadużywaj głosu. Cały czas kontroluj, czy nie mówisz zbyt głośno. Jeżeli jesteś słabo słyszalny, nie zgłaśniaj, ale zwolnij tempo mówienia tak, by mieć więcej czasu na wydłużanie i wyrazistą artykulację samogłosek.
2. Rób przerwy w trakcie mówienia. Staraj się planować lekcję tak, by nie mówić cały czas. Pamiętaj, że po maksimum 3 godzinach zegarowych prowadzenia zajęć, Twój głos potrzebuje co najmniej 30 minut milczenia.
3. Nie chrząkaj, tylko odkaszlnij. Chrząkanie zwłaszcza częste podrażnia struny głosowe tak, jakbyś pocierał je czymś ostrym. Jeżeli odkaszlnięcie nie przynosi chwilowej ulgi, a wręcz przeciwnie mówi ci się jeszcze gorzej, nie lekceważ tego objawu, gdyż może być to symptom obrzęku błon śluzowych lub pierwszego stadium guzków strun głosowych. W przypadku pojawienia się poważniejszych problemów z głosem, nie kontaktuj się z laryngologiem, ale z foniatrą (otolaryngologiem), czyli specjalistą w dziedzinie leczenia strun głosowych.
4. W czasie mówienia pij wodę niegazowaną, najlepiej lekko podgrzaną. Nie pij zbyt dużo herbaty, kawy i soków, ponieważ ich nadmiar wysusza błony śluzowe.
5. W celu złagodzenia podrażnień gardła, strun głosowych lub krtani, spożywaj siemię lniane, łyżkę oliwy, kogel-mogel lub kisiel. Możesz też stosować pastylki do ssania „Isla” – z wyciągiem z porostu islandzkiego o działaniu nawilżającym i ochronnym.
3
Syjka