SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE23.docx

SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE                                                                                                  23.02.2010

SYSTEMY EKONOMICZNE W UJĘCIU MODELOWYM

Podejście systemowe – pierwsze lata po II WŚ. Związane z postaniem dyscypliny cybernetyka. Polega na analizowaniu określonych zjawisku lub procesów o różnych charakterze, np. ekonomicznym we wzajemnym powiązaniu. Każdy proces traktujemy jako element większej całości. Nie analizujemy niczego w całkowitym wyodrębnieniu od otoczenia. Powiązania

System – pewna całość złożona ze wzajemnie powiązanych treści, zbiór zjawisku procesów. Każdy z tych elementów oddziałuje na każdy inny element oraz każdy z nich oddziałuje na całość i całość ta oddziałuje na każdy z tych elementów. Powiązania
np. człowiek jest systemem, składa się z różnych części wzajemnie powiązanych, każda część jest powiązania z każdą inną częścią. Każda część oddziałuje na całość (osobę). Całość oddziałuje na każdy z tych elementów. ; samochód; gospodarka

Podejście systemowe – prowadzi do fałszywego pojmowania rzeczywistości

Działalność gospodarcza:
*Potrzeby ludzkie – społeczeństwo stale odczuwa rozmaite potrzeby i chce je zaspokoić, np. potrzeba głodu. Potrzeby rosną w miarę ich zaspokajania. Zwiększa się jakoś tych potrzeb. Człowiek je zaspokaja w wyniku prowadzonej przez siebie działalności. Polega na produkcji dóbr materialnych. Człowiek prowadzi działalność gospodarczą, która polega na wykonaniu dóbr materialnych – produkcja. Doprowadzanie od producenta do konsumenta.
Zużycie dóbr – konsumpcja
Produkcja, podział, konsumpcja – powiązanie, proces gospodarczy
Wszystko to działa na zasadzie systemu

Produkcja wymaga różnych zasobów gospodarczych

1.       Potrzeby ciągle rosną

2.       Produkcja jest ograniczona, produkowanie wymaga zużycia pewnych zasobów gospodarczych, które są ograniczone

Aby zwiększyć produkcję trzeba mieć odpowiednią ilość energii, surowców, siły roboczej, kapitału itp.
Ograniczenia są rzadkie
Zasoby są ograniczone, a potrzeby nie

Powstaje sprzeczność między potrzebami a zasobami – wynika z tego potrzeba gospodarowania (działalność gospodarcza) – jak najlepiej wykorzystać ograniczone zasoby gospodarcze dla zaspokojenia naszych stale rosnących potrzeb

Działalność gospodarcza – podejmowanie ciągłych decyzji dla zaspokojenia naszych potrzeb

Regulowanie działalności gospodarczej – musi istnieć czynnik, który podejmuje działania, które regulują cały system procesu gospodarczego. W ramach systemu działa część jednostek, której mają na celu regulację innych jednostek. W każdym systemie istnieje czynnik regulujący, np. w państwie czynnikiem regulującym jest rząd. W ramach systemu pewne jednostki odpowiadają za właściwe funkcjonowanie innych jednostek.

Sfera regulacji a reszta to SFERA REALNA – obejmuje procesy realne, fizyczne, dzięki którym przetwarzają się różne dobra i usługi

Wzajemne relacje:

·         System gospodarczy, w którym sfera regulacji będzie bardzo rozbudowana

·         System gospodarczy, w którym sfera regulacji skrupulatnie kontroluje wszelkie działania w sferze realnej (realna sfera stała się niesamodzielna), np. pieczywo – piekarnia i piekarze otrzymują nakaz wyprodukowania danej ilości pieczywa ( system realnego socjalizmu lub gospodarka nakazowo-rozdzielcza) lub system, w którym piekarzowi nikt nic nie nakazuje i sam wie ile musi wyprodukować – obecny system

Działalność gospodarcza i jej rezultaty zależą od konkretnego systemu gospodarczego

Adam Smith – XVIII w. ojciec systemu rynkowego kapitalizmu. Tłumaczył funkcjonowanie poszczególnych systemów (rzemieślnik i piekarz). Wszystkiego jest pod dostatkiem. Czynnikiem jest chęć osiągnięcia, zdobywania zysku, dochodu. Rządzi egoizm. Społeczeństwo dzięki temu może zaspokajać potrzeby.
Korea – tygrys azjatycki

Rezultaty działalności gospodarczej w sposób koordynowania decyzji wpływa na rezultaty działalności gospodarczej

Państwa wysoko rozwinięte są dzięki kapitalizmie rynkowym

Po II WŚ system jest mniej obiektywny, duże dysproporcje w poziomie rozwoju gospodarczym

1. System gospodarczy lub ekonomiczny – zbiór instytucji i mechanizmów oraz zasad ich działania regulujących postępowanie wszystkich uczestników procesu gospodarczego. Decyzje uczestników muszą być regulowane
2. Samuel san – system gospodarczy – układ stosunków i organizacji, który kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością gospodarczą, determinuje prawa własności czynników produkcji, rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje bodźce regulujące różne procesy gospodarcze i rozstrzyga kwestie co, jak  dla kogo ma być produkowane

Struktura systemu gospodarczego:

System gospodarczy składa się z wielki elementów – jednostek. Jednostki systemu gospodarczego to podmioty gospodarcze.

Podmiot gospodarczy – to jednostka systemu gospodarczego. Każdy człowiek, bądź organizacja uczestnicząca w procesie gospodarczym

Proces gospodarczy – produkcja, podział, konsumpcja

Produkcją zajmują się producenci

Konsumpcją zajmują się konsumenci

Dystrybucją zajmują się dystrybutanci

Podmioty mogą jednocześnie zajmować się produkcją, dystrybucją i konsumpcją

Konsumenci – wszyscy ludzie, ale nie wszyscy są producentami lub dystrybutentami

Podmioty zajmują się produkcją lub dystrybucją, np. przedsiębiorstwa

Konsumenci występują jako członkowie gospodarstw domowych. Podmiotami są gospodarstwa domowe. Podziały powiązane stosunkami rodzinnymi. Funkcją rodziny jest zaspokajanie potrzeb swoich członków. Mogą istnieć jednoosobowe gospodarstwa domowe

Podmioty dzielimy według poziomu:

1. Podstawowy poziom – podmioty mikroekonomiczne – w sferze produkcji są to przedsiębiorstwa. Pojedyncze przedsiębiorstwo traktujemy jako podmiot mikroekonomiczny. Na ich poziomie funkcjonują gospodarstwa domowe
2. Podmioty nanoekonomiczne – regiony:

·         Wewnątrz krajowe, np. województwa, miasta, aglomeracje

·         Sektory gospodarcze, np. sektor finansowy, bankowy, rolny, turystyczny

3. Podmioty makroekonomiczne – gospodarstwa krajowe – małe, duże, średnie, zróżnicowane. Szczególnie w Europie, np. federacja rosyjska 17,5 mln km2, najmniejsze gospodarstwo światowe to Watykan 1km2, ok. 400ha powierzchni
4. Podmioty organizacji międzynarodowych - ?

Sfera realna – w niej zachodzą rzeczywiste, fizyczne procesy – surowce, materiały ulegają zmianie i powstają produkty. Należą do niej przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe ( realna konsumpcja – może być jednorazowa lub stopniowa)

Sfera regulacji – obejmuje podmioty – zachodzą procesy intelektualne, np. państwo – aparat państwowy, urzędy, jednostki samorządu terytorialnego, banki

Wzajemne relacje między elementami systemu tworzą strukturę tego systemu

Aktor – nowe określenie na podmiot gospodarczy

Podstawowe cechy systemów gospodarczych:

·         Własność zasobów ekonomicznych

o        Zasoby – czynniki biorące udział w procesie gospodarczym, np. kapitał, siła robocza. Mogą mieć różnych właścicieli

o        Własność – stosunek między ludźmi polegający na możliwości korzystania z pewnych zasobów gospodarczych

Właściciel może go wykorzystać do własnych potrzeb albo może podejmować istotne decyzje dotyczące tego zasobu

o        Właściciel w sensie prawnym – osoba fizyczna lub prawna. Przysługuje jej prawo do korzystania wynikające z przepisów prawa

o        Własność w sensie ekonomicznym – faktyczne korzystanie z danego zasobu niekoniecznie posiadając tytuł prawny. Osoba fizyczna i prawna, która faktycznie korzysta z zasobu, np. dzierżawca, lokator mieszkania

·         Mechanizm funkcjonowania danego systemu.
Kto jest właścicielem będącym w dyspozycji tego systemu zasobów ekonomicznych zależy od właściciela lub od mechanizmu

Działalność prowadzona przez właścicieli faktycznych:

Faktycznym dysponentem może być człowiek lub organizacja, która nie ma tytułu prawnego

Zróżnicowanie między właścicielami faktycznymi a prawnymi jest trudne

W przypadku zbiorowych właścicieli trudno jest odróżnić rzeczywistych od formalno-prawnych

Np. spółka akcyjna – formalno-prawny właściciel. Akcjonariusz nie ma żadnych przywilejów. Nie podejmuje decyzji.
Właścicielami ekonomicznego majątku państwowego jest grupka wysokich funkcjonariuszy państwowych, których podejmują ostateczne decyzje. Własność państwowa jest mało efektywna w sensie ekonomicznym, ponieważ jest nadużywana. Istnieje możliwość manipulacji, korupcji.

Negatywną metodą jest sprecyzowanie majątku

SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE                                                                                                  2.03.2010

Systemy ekonomiczne w ujęciu modelowym cd.

FORMY WŁASNOŚCI

1. Własność prywatna – zbiór uprawnień do określonych obiektów, w którym prawa własności są w zasadzie wyłącznie dobrowolnie przekazywalne. W przypadku własności prywatnej właściciel może wyłączyć inne jednostki z korzystania z danego obiektu, a jeśli chce swoje uprawnienia przekazać to, to następuje na drodze jego dobrowolnej decyzji. Właściciel prywatny ma monopol, wyłączność. Nie musi być własnością jednoosobową, może być zbiorowa, kolektywna, grupy osób, np. własność rodziny.

Podział własności

·         Własnością prywatną są też SPÓŁKI – obejmujące wielką liczbę udziałowców, mimo to jest to własność prywatna, np. spółka akcyjna

·         Może być własność prywatna wykorzystywana przez samego właściciela w jego działalności gospodarczej, tzn. właściciel jest i właścicielem i pracownikiem, który wykorzystuje w praktyce ten obiekt własności – WŁASNOŚĆ DROBNOTOWARTOWA – nie ma najemnej siły roboczej, sam właściciel pracuje korzystając jedynie z pomocy członków swojej rodziny, np. w rolnictwie indywidualnym w PL

·         Może być też własność prywatna korzystająca z innych zatrudnionych przez siebie ludzi – WŁASNOŚĆ TYPU KAPITALISTYCZNEGO – są osoby które są właścicielami i są osoby, które są tylko pracownikami, którzy wynajmują swoją siłę roboczą, a ich rezultaty pracy są własnością właściciela tego obiektu

2. Własność publiczna – dana jednostka nie może wyłączyć korzystania innych jednostek z danego zbioru uprawnień, nie może też tego zbioru uprawnień przekazać. Własność publiczna wiąże się z dużymi, istotnymi ograniczeniami praw poszczególnych jednostek do danego obiektu. Więc te obiekty mogą być użytkowane przez różne jednostki, a każda z nich nie może wyłączyć innych z korzystania z danego obiektu. Żadna jednostka korzystająca nie może sowich uprawnień przekazać jakiejś innej jednostce. Wiąże się z większymi ograniczeniami praw poszczególnych jednostek

Są to typowe formy własności

POŚREDNIE FORMY WŁASNOŚCI

1. Własność komunalna – własność danej wspólnoty terytorialnej, np. gminy. W pewnej części to własność publiczna, bo wszyscy członkowie tej wspólnoty mogą z niej korzystać, ale prawa własności są ograniczone tylko do tej wspólnoty, a nie do innych członków społeczeństwa.
2. Własność spółdzielcza – częściowo publiczna, częściowo prywatna. W praktyce obecnie w Polsce zalicza się jej do formy prywatnej. Tu decydują wszyscy członkowie spółdzielni. Dawnej spółdzielnie bardzo przypominały własności państwowe.

WYRÓŻNIA SIĘ SYSTEMY

·         Kapitalistyczne – oparte na prywatnej własności i najemnej sile roboczej która tą własność uruchamia

·         Socjalistyczne – zwane komunistycznymi. Są oparte na publicznym systemie własności

MECHANIZM FUNKCJONOWANIA GOSPODARKI- zależy od tego w jaki sposób podejmowane są decyzje gospodarcze i one mogą być podejmowane dwojako:

·         Na szczeblu centralnym poza podmiotami prowadzącymi bezpośrednią działalność – SCENTRALIZOWANE – decyzje podejmowane poza jednostkami wykonującymi te decyzje, np. gospodarka PL w okresie socjalizmu – system nakazowo-rozdzielczy – formułowanie decyzji i przekazywanie je w postaci nakazu do wykonania poddanym, rozdzielenie między nich obowiązków

·         Decyzje podejmowane przez same podmioty podejmujące działalność we własnym zakresie – ZDECENTRALIZOWANE – wysokoefektywne

Każdy system gospodarczy charakteryzuje się określoną formą własności i określoną formą mechanizmu funkcjonowania, a każda z tych cech występuje w 2 formach i każdy ten system podlega dwóm cechom. Mogą być 4 modele systemów gospodarczych

1. Model, który opiera się w ramach własności na własności prywatnej i w ramach mechanizmu funkcjonowania na zdecentralizowanym – prywatnie właściciele samodzielne, dobrowolnie podejmują decyzje, np. system rynkowy lub kapitalistyczny system rynkowy – najbardziej efektywny system jaki człowiek wymyślił. Prywatni właściciele sami decydują jakich pracowników zatrudnić. Każdy decyduje oddzielnie, a tych decydujących podmiotów jest dużo. Nieustająca walka konkurencyjna między właścicielami, a każdy dąży do osiągnięcia sukcesu ekonomicznego
2. Własność prywatna a funkcjonowanie scentralizowane – decyzje podejmowane poza zainteresowanymi podmiotami. System nietypowy. Są prywatni właściciele, ale muszą słuchać odgórnego centrum, które narzuca im swoją wolę. Jest sprzeczny. Wytyczone przez centrum państwowe, np. terror państwowy. Jest wewnętrznie niespójny
3. Własność publiczna a funkcjonowanie zdecentralizowane – publiczna własność, lecz rozbita na różne publiczne podmioty prowadzące samodzielne decyzje, działające w sposób zbliżony do prywatnych przedsiębiorstw. Jest wewnętrznie niespójny – własność jest publiczna, a dysponowanie własnością publiczną jest rozbite. Socjalizm rynkowy – jest mało prawdopodobny, gdyż zawiera tą wewnętrzną sprzeczność. Ciągle są zwolennicy tego rozwiązania tzw. trzecia droga – między kapitalizmem a komunizmem, np. Jugosławia
4. Własność publiczna a funkcjonowanie scentralizowane – wszystkie obiekty gospodarcze są własnością publiczną reprezentowaną przez państwo, aparat polityczny jest zhierarchizowany, np. system socjalistyczny czy komunistyczny.  W rzeczywistości decyzje podejmuje niewielka grupa, np. funkcjonariusze państwowi, partie, służby specjalne. Większość jest własnością państwową. Brak konkurencji, nie grozi widmo bankructwa. Konkurencja może być między różnymi podmiotami, ale tylko wtedy jak konkurują ze sobą pomioty wyraźnie wyodrębnione. Wysoce nieefektywny ekonomicznie. Ma pozory demokracji, ale jest całkowicie antydemokratyczny

INNE FORMY SYSTEMÓW GOSPODARCZYCH

·         Systemy gospodarcze pod względem osiągniętego poziomu i tempa rozwoju – każdy system gospodarczy może być lepiej lub słabiej rozwinięty.
^POD WZGLĘDEM OSIĄGNIĘTEGO POZIOMU ROZWOJU WYRÓŻNIAMY SYSTEMY:

a)      wysoko rozwinięte

b)      średnio rozwinięte

c)      słabo rozwinięte

Najczęstszym kryterium poziomu rozwoju jest wskaźnik PKB, PNB w przeliczeniu na liczby mieszkańców
PKB – suma wartości wszystkich produktów zarówno dóbr materialnych jak i usług wytworzonych w całej gospodarce krajowej, w danym państwie, w ciągu roku.  Żeby PKB mógł być miernikiem poziomu kraju musi być odpowiednio przeliczony:

a)      w  stosunku do liczby mieszkańców

b)      musi być obliczony w formie uwzględniającej zróżnicowanie siły nabywczej danej waluty w różnych krajach – im kraj wyżej rozwinięty tym siła nabywcza danej waluty niższa

c)      obliczany przez bank światowy

d)      obliczany przez tempo wzrostu – pokazuje nam dynamikę systemów gospodarczych. O ile procent w danym roku PKB zwiększył się w stosunku do ubiegłego roku

systemy charakteryzuje poziom i dynamika rozwoju

·         systemy gospodarcze według charakteru stosunków z otoczenia

a)      systemy otwarte – stopień otwartości może być różny. Otwartość polega na rozwoju handlu zagranicznego

b)      systemy zamknięte – w dzisiejszym świecie w dosłownym tego słowa znaczeniu nie ma w dzisiejszym świecie

·         systemy gospodarcze według dominującego rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej

a)      rolnicze – słabiej rozwinięte

b)      przemysłowe – wyżej rozwinięte. Mogą być wyspecjalizowane w różnej produkcji, np. wydobywcze

c)      systemy specjalizujące się w handlu, turystyce

·         systemy gospodarcze według zakresu terytorialnego:

a)      krajowe

b)      światowe

c)      międzynarodowe

Systemy

a)      łączone z państwem z gospodarką krajową

b)      podsystemy – na różnych szczeblach

*poziomy regionalne
*poziomy lokalne

       c)     światowy rynek gospodarczy

·         systemy gospodarcze według charakteru prowadzonej działalności gospodarczej

a)      nastawiona na zaspokojenie własnych potrzeb gospodarujących podmiotów – GSOPODARKA NATURALNA

b)      GOPODARKA TOWAROWA – produkcja przeznaczona jest na sprzedaż, celem jest zysk w formie pieniężnej i jest on przeznaczany na zakup pewnych dóbr potrzebnych na wytworzenie kolejnych potrzebnych dóbr. Zwana też gospodarką twarowo - pieniężną

SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE                                                                                                  9.03.2010

SYSTEM RYNKOWY

Występuje on w praktyce w różnych wariantach. Systemów rynkowych jest wiele. Każdy kraj, który funkcjonuje w systemie rynkowym różni się pod względem tego systemu od innych państw. Funkcjonuje w krajach wysoko rozwiniętych, średnio, słabo rozwiniętych.

System rynkowy to system gospodarczy oparty na gospodarce rynkowej – jedna z form społecznej działalności gospodarczej, działalność gospodarcza zawsze ma charakter społeczny, nawet gdy dotyczy prywatnych indywidualnych przedsiębiorców. Każda produkcja nastawiona jest na produkowanie różnych wyrobów zaspokajających ludzkie potrzeby.

Działalność społeczna – służy zaspokojeniu społecznych potrzeb. Koordynacja działalności indywidualnych podmiotów odbywa się na rynku lub za jego pośrednictwem. Podmiotów prowadzących działalność społeczną jest bardzo dużo.  Na rynku musi być wielu nabywców i sprzedawców

Monopol – zaprzeczenie gospodarki rynkowej. Jest niebezpieczne – istnieją instytucje antymonopolowe, ścigające ludzi stosujących monopol

Rynek reguluje stosunki między producentami a konsumentami

Najważniejszym elementem gospodarki rynkowej jest rynek. Rynek funkcjonuje w warunkach prywatnej własności gospodarki, ale prywatni właściciele nie są w stanie bezpośrednio wpłynąć na rynek.

POJĘCIA RYNKU

·         Rynek to całokształt transakcji kupna sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają. Nie jest to jedna transakcja ale całokształt transakcji.

·         Rynek to zorganizowana forma kupna i sprzedaży wytworzonych produktów i usług oraz czynników produkcji

·         Rynek to proces w warunkach którego kupujący i sprzedający określają co mają zamiar kupować i sprzedawać i na jakich warunkach. Najważniejszym warunkiem jest cena – zależy ona od obu stron od kupujących i sprzedających, których jest wielu

·         Rynek to proces gospodarczy prowadzący do tego, że decyzje gospodarstw domowych, czyli konsumentów, decyzje przedsiębiorstw, czyli producentów oraz decyzje pracowników zostają wzajemnie skoordynowane dzięki odpowiednim dostosowaniom cen

Pracownicy na rynku sprzedają swoją pracę. Na rynku następuje koordynacja decyzji

...