Kulesza Ryszard - Starożytna Sparta.pdf

(1076 KB) Pobierz
POZNAŃSKIE TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ N A U K
Mała Biblioteka P T P N t. 12
t
Ryszard Kulesza
Starożytna Sparta
Poznań 2003
POZNAŃSKIE
TOWARZYSTWO
PRZYJACIÓŁ
NAUK
THE POZNAŃ SOCIETY FOR THE ADVANCEM ENT OF THE ARTS
AND SCIENCES
http://www.ptpn.poznan.pl
dystrybucja@ptpn.poznan.pl
Główny Redaktor Wydawnictw PTPN
Chairman of Publishing House
J A N M . PISKORSKI
Okładka / On the cover
Pomnik Leonidasa w Sparcie
The Leonidas Monument at Sparta
Redakcja i przygotowanie słowniczka / Copyreader
Barbara Hajdasz
Skład /Type setting
Jacek Marciniak
ISBN 83-7063-393-5
Copyright © by PTPN and Ryszard Kulesza
WPROWADZENIE
Na przełomie m a j a i czerwca w spartańskiej
świątyni Artemidy Orthia odbywała się osobliwa
ceremonia, która gromadziła tłumy widzów. Po wstę-
pnych rytuałach, modlitwach i ofiarach u ołtarza
bogini zjawiali się chłopcy. Ustawiali się blisko sie-
bie. Obok nich zajmowali miejsce ludzie z batami,
którzy przeprowadzali chłostę. Żaden z chłopców nie
mógł nawet krzyknąć. Ten, który wytrzymał naj-
dłużej, zostawał zwycięzcą. Znajdujący się na widow-
ni rodzice głośno zagrzewali swoje pociechy do wy-
trwania, a chłopcy, j a k zapewniają niektórzy autorzy
starożytni, woleli zginąć, niż okazać słabość w obe-
cności bliskich. Potępiany przez Tertuliana (II-III w.),
który porównuje fałszywą nagrodę - pragnienie sła-
wy - dla której Spartanie i inni poganie umierali, do
prawdziwej nagrody, za jaką chrześcijanie gotowi są
oddać życie, ów „sprawdzian wytrzymałości" był
najsłynniejszą z prób, jakim poddawano młodzień-
ców spartańskich i zarazem najbardziej popularną
atrakcją „turystyczną" Sparty w czasach rzymskich.
W III w. zbudowano nawet trybunę, która pozwalała
na uczestnictwo większej liczby widzów. Ceremonię
obejrzało wielu znamienitych gości, których listę
otwiera Cyceron (I w. przed Chr.), a zamyka Libanios
(IV w.). Wzbudzała skrajne reakcje. Od podziwu, aż
po naganę. W dialogu
Anacharsis
Lukiana (II w.)
znajdujemy wyraźne potępienie obrzędu. Scytyjski
filozof, tytułowy bohater dialogu, stwierdza wręcz, że
Spartanie potrzebują pomocy psychiatiy
1
.
Do niedawna uznawano ceremonię za relikt naj-
dawniejszej przeszłości, klasyczny ryt inicjacyjny,
symbolizujący przejście od wieku młodzieńczego do
dorosłego. Ale najwcześniejsze wzmianki o tym rzeko-
mo prastarym rytuale pochodzą dopiero z I w. przed
Chr., a staroiytni wcale nie byli zgodni co do dawno-
ści rytuału. Na początku II w., gdy Spartę odwiedził
Plutarch, powstanie obrzędu wiązano jeszcze z okre-
sem wojen perskich, a zatem z początkiem V w. przed
Chr. Jednak już pięćdziesiąt lat później, gdy w Spar-
cie bawił Pauzaniasz, „próbę wytrzymałości" przypi-
sywano legendarnemu Likurgowi. Gdzieś w tym
właśnie okresie Spartę ogarnia szczególna moda
2
.
W mieście przypominającym wiele innych we wschod-
niej części Cesarstwa Rzymskiego podejmowano róż-
norakie zabiegi, które na użytek zagranicznych gości
miały (pozornie) odrodzić dawną Spartę. Wymowne
świadectwa tego zjawiska znajdujemy w materiale
epigraficznym. Spośród ponad tysiąca zachowanych
do naszych czasów inskrypcji spartańskich z tego
okresu większość zapisana jest w dialekcie (tzw.
koine)
ówcześnie używanym w całym świecie greckim. Nato-
miast 45 inskrypcji zawiera formy odmienne, co
uznano za świadectwo odrodzenia się dawnego diale-
ktu lakońskiego w II w. Bliższa analiza wykazała, że
owe „archaizujące" inskrypcje (niemal wszystkie
dotyczą wychowania) zawierają teksty napisane
w
koine,
tyle że w zmienionej ortografii, co ma sugero-
wać dawność języka. Zapewne nie jest rzeczą przypa-
dku, że ów „archaizm językowy" i uznanie „próby
wytrzymałości" (jak i całego wychowania spartańskie-
go) za dzieło Likurga przypada na ten sam okres.
Czy jednak próba nie mogła stanowić kontynua-
cji starszego zwyczaju? W końcu Ksenofont (IV w.
przed Chr.) opisuje biczowanie chłopców, którzy
walczą o sery złożone na ołtarzu Artemidy Orthia
3
.
W rytuale opisywanym przez Plutarcha nie ma wszak-
że ani serów, ani dwóch drużyn chłopców. Jest tylko
sprawdzian wytrzymałości! Czyżby nastąpiła zmiana
funkcji? Otóż nie! Został on wymyślony od nowa
przez filozofa stoickiego Sfajrosa Borystenitę, który
j a k o doradca króla Kłeomenesa III około 227 r. przed
Chr. stworzył słynny system spartańskiego wycho-
wania, zwany przez nas
agoge.
Ze zrozumiałych względów właśnie ono stało się
j e d n y m z głównych symboli spartańskiej oryginalno-
ści. W rzeczywistości w dziejach spartańskiego
wychowania wyodrębnić trzeba trzy fazy. Pierwsza
z nich trwa od początków VI (lub przełomu VII i VI) do
IV/III w. przed Chr. Z całą pewnością system nie fun-
kcjonuje w połowie III w. przed Chr., skoro o jego
przywróceniu myślał jeszcze przed objęciem władzy
królewskiej Agis IV (ok. 244-240 przed Chr.). Ostat-
nim znanym nam Spartiatą, który przeszedł
agoge

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin