Historyczna i ponowoczesna tożsamość Słowian (zbiór referatów) (2011).pdf

(1224 KB) Pobierz

Wybór referatów wygłoszonych podczas

Ogólnopolskiej Interdyscyplinarnej

Studencko-Doktoranckiej

Konferencji Naukowej

zorganizowanej przez

Koło Naukowe Studentów

Międzywydziałowych Indywidualnych

Studiów Humanistycznych

Uniwersytetu Łódzkiego

„Historyczna

i ponowoczesna

tożsamość Słowian”,

KOŁO NAUKOWE STUDENTÓW MIEDZYWYDZIAŁOWYCH INDYWIDUALNYCH

STUDIÓW HUMANISTYCZNYCH

Łódź 2011

Wybór referatów wygłoszonych podczas Ogólnopolskiej Interdyscyplinarnej

Studencko-Doktoranckiej Konferencji Naukowej „Historyczna

i ponowoczesna tożsamość Słowian”,

zorganizowanej przez Koło Naukowe Studentów Międzywydziałowych

Indywidualnych Studiów Humanistycznych Uniwersytetu Łódzkiego

Tomasz Ciesielski

Joanna Zatorska

Adrian Skoczylas

Korekta:

Redakcja:

Spis treści

Wstęp

.......................................................................................................................

Tomasz Ciesielski

Leksje progowe mitologii słowiańskiej

.................

dzielą?

..................................................................................................................

czości Jana Sas Zubrzyckiego

......................................................................

Anna Michalska

Gazociągi w krajach słowiańskich — łączą czy

Piotr Pajor

Przejawy ducha narodowego? O kilku motywach z twór-

Agnieszka Potyrańska

Motywy demonologiczne w wierszu Zinaidy

Gippius Мудрость

.............................................................................................

giwali”, czyli udział Piastów w krucjacie połabskiej 1147 r................70

Iwona Pawełczyk

Skład i łamanie:

Monika Szefer

MIĘDZYWYDZIAŁOWYCH INDYWIDUALNYCH STUDIÓW

HUMANISTYCZNYCH, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2011

ISBN 978–83–933853–0–0

Adrian Skoczylas

Słowianie głosują… czyli o „eurowyborach” w pań-

stwach słowiańskich w latach 2003–2009

.............................................

w malarstwie polskim II poł. XIX wieku

................................................101

skich dwudziestolecia międzywojennego

.............................................113

Justyna Tomczak

Badania etnograficzne a motyw rusałki i topielca

Michał Witold Pychowski

„Kiedy polscy książęta Niemcom się wysłu-

KOŁO NAUKOWE STUDENTÓW MIEDZYWYDZIAŁOWYCH

INDYWIDUALNYCH STUDIÓW HUMANISTYCZNYCH

Uniwersytet Łódzki

ul. Kaminskiego 27a

90–219 Łódz

mish.uni.lodz.pl

Joanna Zatorska

Motywy słowiańskie w twórczości artystów pol-

Pragniemy z radością podkreślić, iż jakkolwiek konferencja

Histo-

ryczna i ponowoczesna tożsamość Słowian

jest pierwszą zorganizo-

waną przez Koło Naukowe Studentów MISH UŁ, to zainteresowanie

zaproponowaną przez nas tematyką okazało się bardzo duże. Szcze-

gólnie cieszy nas fakt, iż perspektywy badawcze referentów okazały

się bardzo zróżnicowane. Mamy również nadzieję, że dokonany przez

nas wybór referatów zawartych w niniejszej publikacji przynajmniej

w pewnym stopniu to potwierdzi i udowodni, iż dialog współczesności

z tradycją okazał się nie tylko możliwy, ale także niezwykle żywy.

Pragniemy wyrazić szczególną wdzięczność opiekunom meryto-

rycznym konferencji: prof. dr hab. Joannie Ślósarskiej, prof. dr hab.

Markowi Dziekanowi oraz dr Indze Kuźmie, bez których wsparcia

i zaangażowania nigdy nie mogłoby dojść do ani jej zorganizowania,

ani ukazania się niniejszej publikacji. Dziękujemy także wszystkim stu-

dentom i pracownikom Uniwersytetu Łódzkiego, którzy uczestniczyli

w przygotowaniu i przeprowadzeniu konferencji.

Joanna Zatorska

Tomasz Ciesielski

Adrian Skoczylas

Wstęp

Niniejsza publikacja stanowi wybór referatów wygłoszonych pod-

czas Ogólnopolskiej Interdyscyplinarnej Studencko-Doktoranckiej

Konferencji Naukowej

Historyczna i ponowoczesna tożsamość Sło-

wian,

zorganizowanej przez Koło Naukowe Studentów Międzywy-

działowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych Uniwersytetu

Łódzkiego w rodzimym mieście dnia 27 maja 2011 r.

Podstawowym problemem, jaki pragnęliśmy poddać refleksji pod-

czas konferencji, był fakt istnienia — bądź nie — specyficznej, sło-

wiańskiej tożsamości i współistnienia ze sobą różnych jej realizacji.

Precyzując interesującą nas problematykę, mieliśmy świadomość, że

zadajemy pytanie o byt ze swej natury niejednorodny i efemeryczny,

czyniąc to ponadto z bagażem ponowoczesności — heterogenicznej

i niespójnej, a także żywych jeszcze konfliktów politycznych i społecz-

nych. Próbując sprostać tym trudnościom, zaproponowaliśmy uczest-

nikom podjęcie ryzyka refleksji na wielu płaszczyznach: kulturoznaw-

czej, politologicznej, antropologicznej, filologicznej, historycznej

i każdej innej, istniejącej na ich granicach. Naszym nadrzędnym celem

było, by dotknąć problemu w nowy, bardziej reprezentatywny sposób,

stymulując dialog między tymi perspektywami.

w bardzo szczególny sposób porządkowały ludzkie doświadczenie,

leżąc zatem u podstaw konkretnego etnosu.

Tomasz Ciesielski

Leksje progowe

Mitologii

Słowiańskiej

Mówiąc o tożsamości

jakiejś grupy etnicznej, choćby bardzo sze-

roko pojętej, ustalamy zestaw cech wspólnych, charakterystycznych,

których obecność w wybranej kulturze świadczy o przynależności

pewnych członków do danej grupy. Poza podobieństwami językowy-

mi, bliskością geograficzną głównych siedlisk i wspólną historią, trud-

no dziś mówić o specyficznie słowiańskim etnosie. Z drugiej strony,

intuicyjnie zdajemy się wyczuwać pewną genetyczną, ale wciąż żywą

wspólnotę ze Słowakami, Serbami, Czechami, itd. Być może uzasad-

nieniem tego jest istnienie w naszej podświadomości śladów wspól-

nych wzorców mitologicznych. To one, jak postaram się uzasadnić,

Sam problem tożsamości, jej części składowych, granic, genezy, wymaga odręb-

nego opracowania. Uznanie mitologii za istotną część tożsamości etnicznej wydaje

się jednak uzasadnione.

Przedstawiona hipoteza okazuje się problematyczna właśnie

w przypadku Słowian. Mitologia słowiańska to podwójna ofiara histo-

rii. Nie oszczędziły wierzeń naszych przodków niekończące się zmia-

ny geopolityczne, nie oszczędza jej także współczesna historia pisana,

która wciąż operuje XIX-wiecznym paradygmatem naukowym: cze-

go nie ma w źródłach, tego nie było w rzeczywistości. Reprezentuje

ją np. stanowisko Stanisława Urbańczyka, który stwierdza nawet, iż

nic nie przemawia za tym, aby u Słowian istniały mity, tj. opowieści

o bogach, o ich życiu, działalności, stosunkach pokrewieństwa

, czyli

krótko mówiąc — opisy całej kosmogonii. Problem wydaje się nie

tkwić w pojmowaniu mitologii, odpowiedzi na pytanie czym ona jest,

czy istniała, lecz opiera się na badaniu, jak funkcjonują w kulturze

struktury mitologiczne. Na pytanie to wciąż nie odnaleziono zadowa-

lającej odpowiedzi. Wydaje się, że z pomocą mogą przyjść współcze-

sne teorie antropologiczne i tekstologiczne, co spróbuję udowodnić

na przykładzie mitologii słowiańskiej i jej obrazie stworzonym przez

Czesława Białczyńskiego. Z wielu względów uważam go za najod-

powiedniejszy dla określenia, jak w specyficznej perspektywie moż-

na badać i (re)konstruować mit, ściślej — mityczną narrację, łącząc

w jej opisie klasyczną teorię Arystotelesa z najnowszymi koncepcja-

mi lingwistyki tekstu.

Świadomie zrezygnowałem z pojęcia „mitologia”, które poprzez

konotacje z innymi „logiami” (-logia w złożeniach: […] doktryna,

teoria, nauka

) próbuje się traktować nazbyt ściśle, umieszczając mi-

S. Urbańczyk,

Dawni Słowianie; wiara i kult,

Wrocław 1991, s. 126.

W. Kopaliń.ski,

Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, wydanie XIX,

Warszawa 1989, hasło:

logia

tologię w synchronicznym porządku i próbując ukształtować z niej

statyczną strukturę, a tym samym ograniczając nasze możliwości po-

znawcze. Jej nazwa tymczasem pochodzi od słowa

m�½thos

(gr. μῦθος),

którego pierwsze znaczenie to: słowo, mowa. W jego tłumaczeniu po-

jawiają się też takie pojęcia jak: misja, polecenie, rada, a także zamiar i

plan

. Mit należy zatem do mowy

i jako plan — zamiar podjęcia dzia-

łania — ma charakter performatywny. Podobnie rozumie go Arysto-

teles, ustanawiając

m�½thos

w opozycji do

logosu

i określając go jako

strukturę narracyjną

Wynikać mogą z tego dwa wnioski: po pierw-

sze, jako należący do porządku mowy mit nie jest stały, ma charakter

procesualny. Każda kolejna aktualizacja zmienia go, bo inne jest pole

konotacyjne, w jakim się pojawia. Może to być wytłumaczeniem dla

różnych wersji mitów wśród Słowian, których tekst, w pewnym sen-

sie, ulega warunkom ewokacji. Po drugie, mit hipotetycznie nigdy nie

wygasa, dokonuje tylko asocjacji nowej struktury znaczącej pierwsze-

go stopnia

, a więc zmienia słownik, którym się posługuje.

Rozwijając tę paralelę można przyrównać strukturę mitu do struk-

tury języka i poczynionego przez de Saussure’a podziału na język (lan-

gue)

i mowę (parole)

gdzie język byłby statycznym aspektem mitu,

mogącą istnieć — w formie nieuświadomionych struktur myślowych

Słownik grecko-polski,

red. Zofia Abramowiczówna, Warszawa 1962, hasło:

μῦθος.

C. Lévi-Strauss,

Antropologia strukturalna,

tłum Krzysztof Pomian, Warszawa

2000, s. 187.

Słownik rodzajów i gatunków literackich,

red. Grzegorz Gazda, Słowinia Tyniecka-

Makowska, Kraków 2006, hasło:

mit.

R. Barthes,

Mitologie,

tłum. Ada Dziadek, Warszawa 2000, s. 245–246.

Ch. Barker,

Studia kulturowe. Teoria i praktyka,

tłum. Agata Sadza, Kraków 2005,

s. 101.

C. Lévi-Strauss,

op. cit.

— gramatyką. Zawierałby w sobie również względnie zmienny lek-

sykon, którego zasoby odpowiadałyby stanom wyobraźni zbiorowej

danej społeczności. Natomiast

parole

byłoby nie tylko aktualizacją

mitu w wypowiedzi, opowiedzeniem historii, lecz przede wszystkim

reprezentacją aspektu performatywnego, którego paradygmatyczną

realizacją są głównie obrzędy i rytuały

. W nich to właśnie mit real-

nie wkracza w rzeczywistość — „dzieje się” i dopiero wówczas może

spełniać, właściwą sobie, funkcję porządkowania świata

i sukcesyw-

nego przeprowadzania jednostki przez kolejne, ściśle określone stany,

z którego to przechodzenia zbudowane jest jej istnienie

. Należy pa-

miętać przy tym, że chodzi nie tylko o szczególne rytuały związane

z wierzeniami, ale także rytuały codzienności.

Takie założenie może prowadzić do wniosku, iż to właśnie sche-

maty sytuacji progowych lub, jak określa je Arnold van Gennep, limi-

nalnych

, są głównym czynnikiem strukturalnym mitycznej narracji.

Tło — leksykon mitu — nie ma takiego znaczenia, służy jedynie wy-

Richard Schechner stwierdza, że „rytuały to zbiorowe

wspomnienia

zapisane

w ziałaniach”.

R. Schechner,

Performatyka. Wstęp,

tłum. Tomasz Kubikowski,

Wrocław 2006, s. 69. Natomiast Roy A. Rappaport definiuje rytuał jako „perfor-

mans

niezmiennych sekwencji sformalizowanych działań i

wypowiedzi”.

R.A.

Rappaport,

Ecology, Meaning and Religion,

Richmond 1979, s. 175–178, cyt. za

Richard Schechner,

op. cit.,

s. 70.

Mit jako interpretacja świata.

Słownik rodzajów i gatunków…,

hasło:

mit.

A. van Gennep,

Obrzędy przejścia,

tłum. Beata Biały, Warszawa 2006, s. 30.

Van Gennep jako pierwszy zaobserwował, że właściwie każdy rytuał ma strukturę

obrzędu przejścia, która dzieli się na trzy fazy: preliminalną — separację, liminalną

— fazę marginalizacji, w której podmiot rytuału zostaje przygotowany do przyjęcia

nowej pozycji w strukturze społecznej poprzez oczyszczenie z wszystkich atrybu-

tów jakie przysługiwały mu w poprzedniej, oraz postliminalną — fazę agregacji,

w której uczestnik rytuału zostaje ponownie włączony do społeczeństwa.

Ibidem,

s. 186.

Plik z chomika:

war667

Historyczna i ponowoczesna tożsamość Słowian (zbiór referatów) (2011).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: