Mądrosci żydowskie zebr tł & oprac Aleksander Drożdżyński - Ilustr Szymon Kobyliński A5.pdf

(2125 KB) Pobierz
Aleksander Drożdżyński
zebrał, tłumaczył i opracował
Mądrości żydowskie
Ilustrował Szymon Kobyliński
Wydanie polskie 1961
Spis treści:
PRZYSŁOWIA I POWIEDZONKA LUDOWE..........................................................................................................10
ZAGADKI I Cl CO JE ROZWIĄZUJĄ.......................................................................................................................17
Zagadki....................................................................................................................................................................17
O tych, co rozwiązują zagadki.................................................................................................................................20
MĄDROŚĆ ŻYDOWSKA...........................................................................................................................................29
Nieco filozofii..........................................................................................................................................................29
O żydach i gojach.....................................................................................................................................................36
O rabinach i cadykach..............................................................................................................................................46
O chełmskich mędrcach...........................................................................................................................................68
ŻYDOWSKIE TYPY...................................................................................................................................................80
Herszl z Ostropola....................................................................................................................................................80
Motke Chabad..........................................................................................................................................................90
Głupcy......................................................................................................................................................................92
Żebracy....................................................................................................................................................................96
Bogaci....................................................................................................................................................................102
Kantorzy.................................................................................................................................................................105
Krawcy...................................................................................................................................................................109
Mełamedzi..............................................................................................................................................................112
Kupcy, handlarze i pośrednicy...............................................................................................................................114
Restauratorzy i kelnerzy........................................................................................................................................119
Swaci......................................................................................................................................................................120
RÓŻNOŚCI.................................................................................................................................................................124
PRZEKLEŃSTWA LUDOWE...................................................................................................................................140
ŹRÓDŁA....................................................................................................................................................................141
-2-
Po raz pierwszy w Polsce Ludowej Czytelnik otrzyma w języku
polskim publikację, poświęconą żydowskiemu humorowi,
żydowskiej mądrości ludowej. Myślę, że tematyką nie wymaga
reklamy, posiada bowiem od wieków ustaloną opinię i autorytet
zarówno u znawców, jak i profanów. Rzecz zrozumiała, że
objętość niniejszego zbioru pozwoliła zaprezentować niewiele
przypowieści, przysłów i anegdot żydowskich. Ukazują one,
oczywiście w ograniczonym zakresie, specyfikę humoru
żydowskiego przejawiającego się w różnych dziedzinach życia
żydowskiego i w galerii typów ludowych. Zbiorek ten
opracowany został w oparciu o źródła „pisane" jak też
„mówione''. Wiele tych przypowieści i anegdot słyszałem w
dzieciństwie i młodości od dziadka, ojca, od znajomych i
przyjaciół. Źródłem ich była literatura żydowska, lektura
kapitalnych opowiadań Szolem Alejchema i Pereca i naturalnie
burzliwe życie bohatera powieści Erenburga - Lejzorka. Wreszcie
tradycyjny dowcip żydowski w aktualnym wydaniu, reagujący na
każdą sytuację, na każde wydarzenie. Ten ostatni trzeba było
łowić na gorąco. Tak zrodził się pomysł wydania, zbioru
poświęconego żydowskiemu humorowi. Tomik niniejszy
„Mądrości żydowskich" uważam za zalążek przyszłej antologii
humoru żydowskiego.
Humor i dowcip były wiernym towarzyszom życia żydowskiego
w każdym okresie. W „dobrych,, czasach przedwojennych, gdy
„zło" ograniczało się do pałkarzy, rozbijania straganów i „walki
ekonomicznej", i w złych, gdy byliśmy w gettach i obozach,
tradycja tego smutnego i gorzkiego żydowskiego humoru
podtrzymywała na duchu, pozwalała kpić z oprawców i wierzyć w
nadchodzącą chwilą wyzwolenia. Dziś została w Polsce zaledwie
garstka Żydów, resztki wielkiej społeczności. Dlatego tradycja
tego niepowtarzalnego humoru, sięgająca tysięcy lat, której wiele
kart powstało na ziemi polskiej i która wywierała wpływ i
-3-
zostawiała ślad w humorze, literaturze i kulturze Polski, powinna
być zaprezentowana współczesnemu Czytelnikowi. Chciałbym,
by ten skromny zbiorek choć w małym stopniu udostępnił
żydowski humor, żydowską mądrość ludową polskiemu
Czytelnikowi.
Żydowski humor i dowcip są równie stare, jak historia Żydów.
Przerzucając kartki ksiąg Starego Testamentu znajdziemy w nim
zaczątki żydowskiego dowcipu, który stał się sławny w całym
świecie. Dwa, tysiące lot tułaczki i prześladowań stworzyły
sytuację, w której Żydzi zaczęli z pokolenia na pokolenie
nabywać umiejętność doszukiwania się komicznych momentów w
każdej sytuacji i ironicznego traktowania wszelkich form i
przejawów życia. Dowcip zaczął stawać się niejako bronią w
rękach bezbronnych Żydów. Nic tak przeciąż nie osłabia groźnego
i silnego przeciwnika, jak jego ośmieszanie. Mijały wieki,
położenie Żydów nie zmieniała się na lepsze, ale wzrastała
tradycja żydowskiego humoru i dowcipu o specyficznym nastroju,
ludowym kolorycie i charakterystycznym smutku.
Humor żydowski nie poprzestaje bynajmniej na igraszce
słownej, na dowcipie sytuacyjnym, chociaż i w tej dziedzinie
trudno mu dorównać. Jego szczególna cecha polega przede
wszystkim na charakterystycznym prezentowaniu życia, losu i
obyczajowości żydowskiej, doprawionym szczyptą filozoficznego
rozmyślania i pointy. Jakże wiele znajdziemy samoironii w
żydowskim humorze, szydzenia z losu owego „wybranego
narodu'', z cech żydowskich, z pobożności i wolnomyślicielstwa, z
optymizmu i pesymizmu, z biednych i bogatych. Ale próżno
szukać w żydowskim humorze nienawiści, jest on na wskroś
dobroduszny i wyrozumiały dla, ludzkich wad, nawet dla wrogów.
-4-
Jeśli, jak wspomniano wyżej, Stary Testament zawiera zaczątki
żydowskiego humoru i dowcipu, to początkiem błyskotliwej
kariery były wielkie księgi święte późniejszego okresu, jak
Talmud czy Midrasz. Rozkwit żydowskiej filozofii w okresie
powstawania obu Talmudów jest zarazem okresem rozkwitu
żydowskiego humoru reprezentowanego przez przypowieść
filozoficzną o zabarwieniu humorystycznym,. W księgach
Talmudu, tak Babilońskiego, jak i Jerozolimskiego, są dwa wątki.
Pierwszy z nich - zwany Halacha - jest -wykładem i komentarzem
przepisów religijnych. Drugi, zwany Agada, jest etyczną i
poetycką interpretacją Pisma świętego. Agada operuje właśnie
filozoficzną przypowieścią pełną humoru i zabawnych point;
wiele z nich przeszło do klasycznego repertuaru wiecznie
aktualnych anegdot żydowskich. A o obu tych wątkach Talmudu
mawiali przed wiekami mędrcy żydowscy, że jeśli Halacha jest
chlebem, to Agada jest winem mądrości.
Podobną do Talmudu skarbnicą żydowskiego humoru jest
Midrasz, wielkie dzieło komentatorskie literatury rabinicznej
(opracowywane przez wiele pokoleń, ukończone w XI w. n. e. w
Babilonii). Tak jak w Talmudzie, znajdziemy tu przypowieści i
przysłowia o podobnym charakterze.
Oba te wielkie dzieła wniosły też do humoru żydowskiego
określony sposób filozoficznego rozumowania, szczególny typ
kazuistyki. Stąd wywodzi się system dyskusji teoretycznej
rozszczepiającej włos na czworo, komplikującej najprostsze
zagadnienia - wyśmiewanej w setkach doskonałych anegdot
żydowskich.
Od tych czasów rozpoczął się właściwy rozwój żydowskiego
humoru i dowcipu. Kształtowany był przez niełatwe warunki
bytowania Żydów, ale one niezależnie od nasilenia prześladowań
wyostrzały, bogaciły i dodawały mu doświadczenia. Humor i
dowcip żydowski nie rozwijały się w izolacji ani od ogólnych
-5-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin