Międzynarodowa polityka społeczna – wykład.doc

Międzynarodowa polityka społeczna – wykład – dr Tomasz Karkowski

Europejska polityka społeczna - dwa sposoby

1) utożsamiany z działaniem UE w obszarze polityki społecznej

2) dwa pojęcia - polityka społeczna i ogólniejsze procesy międzynarodowe, jakie zachodzą w sferze społecznej w ramach UE lub w większej skali - na całym kontynencie europejskim.

Neofunkcjonalizm

W tej perspektywie rozwój wspólnotowej polityki społecznej może być i jest postrzegany jako wynik presji wywieranej przez bardziej zaangażowane obszary integracji europejskiej, zwłaszcza ta doktryna sfery ekonomicznej (tworzenie jednolitego rynku europejskiego, w tym szczególnie rynku pracy. Mamy tu do czynienia z mechanizmem "przeciekania" procesów integracyjnych z jednego do drugiego sektora, a wiec rozprzestrzenianiem się współpracy na coraz to nowe dziedziny poczynając od sfery gospodarczej, a na formujących się "jednolitych obszarach społecznych" kończąc.

Zaklada się jednak, że socjalny wymiar integracji europejskiej będzie nieuchronnie pogłębiał się i rozwijali w ślad za osiąganiem pierwotnych celów procesu zjednoczeniowego. Wśród celów tych najważniejszym było przede wszystkim zbudowanie wspólnego rynku, na którym swobodnie będą przemieszczać się kapitał, towary, usługi i pracownicy.

Nowy instytucjonalizm

Przyczyny swoistego niedorozwoju wspólnotowej polityki społecznej są inaczej widziane przez tzw. nowych instytucjonalistów (Hall, Taylor 1996, Bulmer 1997). Głównym czynnikiem wyhamowującym m.in. proces integracji socjalnej jest ich zdaniem mechanizm podejmowania decyzji w UE, wymagający daleko posuniętych kompromisów i poszukania "wspólnego mianownika" na możliwie najwyższym poziomie.

Nowi instytucjonaliści wskazują także na stosunkowo słabą i niespójną presję wywieraną na rozwój wspólnotowej polityki społecznej ze strony organizacji pozarządowych i partnerów społecznych. Nurt instytucjonalny podkreśla w każdym razie kluczową rolę środowiska instytucjonalnego w procesach integracji europejskiej. Specyfika tego środowiska określa sposób rachowania państw, a także sprzyja upodabnianiu się do siebie instytucji krajowych w wyniku funkcjonowania w podobnym otoczeniu.

W sferze polityki społecznej ilustracja tych oddziaływań może być stworzenie otwartej metody koordynacji, służącej ekspertom i przejmowaniem tzw. "najlepszych praktyk". Koncepcja wieloprzestrzennego rządzenia najwyraźniej znalazła zastosowanie w analizie wspólnotowej polityki regionalnej, ale z czasem zaczęła być używana także w odniesieniu do innych aspektów funkcjonowania Unii. Można ją aplikować w badaniach nad europejską polityką społeczną.

Inną odmianą omawianego podejścia polega na utożsamianiu UE ze swoistym państwem regulującym. Istota tego spojrzenia sprowadza się do tezy, iż na poziomie Unii najlepiej są rozwinięte funkcje państwa o charakterze regulującym, natomiast dużo słabiej - w dziedzinie redystrybucyjnej i stabilizacyjnej.

Instytucje ponadnarodowe (Komisja Europejska, Europejski Trybunał Sprawiedliwości) nie tylko stanowią ramy norm i standardów, ale nadzorują również stosowanie prawa przez państwa członkowskie.

Wspólnotowej działania redystrybucyjne podejmowane przez fundusze strukturalne mają być rozpatrywane w dwóch różnych perspektywach:

1) w podejściu czysto ekonomicznym służą one tworzeniu trwałych podstaw dla rozwoju gospodarczego i poprawy zdolności konkurencyjnych państw członkowskich

2) w aktywności Europejskiego Funduszu Społecznego - przejawem tego była pierwotnie koncentracja na projektach związanych z zasobami ludzkimi podnoszeniem kwalifikacji pracowników, a także zwiększaniem mobilności zarobkowej i geograficznej.

W dyskursie politycznym akcent pada na stabilizacyjne znaczenie procesów redystrybucyjnych w ramach wspólnoty. Rola ta znajduje wyraz w projektach EFS zorientowanych na wspieranie regionów zapóźnionych w rozwoju oraz grup społecznych zagrożonych bezrobociem lub/i wykluczeniem.

Pojęcia europeizacji

Odnoszą się do oddziaływań zachodzących między UE a państwami członkowskimi. Spojrzenie przez pryzmat tej kategorii jest od lat praktykowane przez teoretyków integracji europejskiej oraz badaczy polityk wspólnotowych. Dotyczy to również obszaru polityki społecznej i jej bardziej racjonalnych dziedzin, w tym w odniesieniu do Polski.

Interakcje między Unią a krajem członkowskim mają generalnie dwa wymiary. Pierwszy z nich obejmuje zmiany dwustronne w strukturach i polityce wewnętrznej pod wpływem nacisków i wymagań unijnych, dynamiki integracyjnej, itp. Chodzi zatem o wpływ presji adaptacyjnej "z góry do dołu", od szczebla europejskiego do narodowego (downloading). Drugi wymiar europeizacji polega na przekazywaniu narodowych preferencji na poziom UE - "z dołu do góry" (uploading). Ma to służyć ochronie i promocji własnych interesów państwowych, wzmacnianiem oddziaływań na polityko unijne i proces integracyjny.

Kolejne to złożone interakcje (crossloading), związane na przykład z transferem krajowych rozwiązań i modeli polityki społecznej na poziom unijny, by stamtąd trafiać do innych państw członkowskich jako tzw. najlepsze praktyki, propagowane i naśladowane m.in. w ramach otwartej metody koordynacji.

Liberalne podejście międzyrządowe

Liberalizm międzyrządowy namawia do analizowania europejskiej integracji w perspektywie zarówno realistycznej teorii stosunków międzynarodowych, jak i liberalnej teorii polityki wyjaśniającej tworzenie preferencji wewnętrznych. Zasadnicze źródła integracji tkwią w interesie państw członkowskich, które świadomie realizują swoje uprawnienia na rzecz instytucji ponadnarodowych, ściśle kontrolujące, budują rozmaite koalicje wspierające własne stanowisko. Unia Europejska jest zatem postrzegana jako raczej reżim międzynarodowy, zaprojektowany i utworzony przez państwa w celu zarządzania współzależnością, niż jako samodzielny podmiot pozbawiony kontroli rządów i wyposażony w odrębną władzę.

Trzy wizje Europy

1) Europa Wolnorynkowa – scenariusz zakłada dalszą liberalizację unijnego rynku wewnętrznego, a z drugiej strony utrzymanie istniejącej nierównowagi między nim a narodowymi politykami społecznymi państw członkowskich. Problem polega na tym, że europejskie welfare states są już w swej istocie półsuwerenne, ponieważ „niewidzialna ręka” jednolitego rynku „podminowała” ich wiele funkcji socjalnych, przy czym osłabione kompetencje nie zostały odbudowane na szczeblu wspólnotowym. Wizja Europy Wolnorynkowej (Liberalnej, Monetarnej) zakłada utrzymanie traktatowej asymetrii pomiędzy ekonomicznymi i społecznymi kompetencjami oraz celami integracji europejskiej w ramach Unii, a jej cele społeczne pozostawałyby podporządkowane budowie wspólnego jednolitego rynku. W przeszłości np. wspólnotowy mechanizm koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego był „ubocznym produktem” realizacji zasady swobodnego przepływu pracowników. orędownicy tego modelu opowiadają się przeciwko jakiemukolwiek angażowaniu się UE w politykę społeczną. Takie działania mogą tylko osłabić procesy ekonomicznej i socjalnej konwergencji w Europie, zniekształcać przepływy migracyjne.

2) Europa Narodowa – koncepcja oznaczająca odwrót od najbardziej zaawansowanych form integracji europejskiej. Model akcentuje potrzebę zabiegania w UE o maksymalną ochronę własnej suwerenności oraz skuteczną realizację jedynie narodowych interesów państw członkowskich, bez należytego uwzględniania ogólnoeuropejskich interesów. Obawy, że zachowanie otwartości na otoczenie i zewnętrzną konkurencję na rynku pracy i usług oraz swobodny dostęp obywateli innych państw członkowskich UE np. do pomocy społecznej mogą uruchamiać „wyścig do dna” w polityce społecznej.

3) Europa Rozwoju i Solidarności – koncepcja unika skrajności dwóch poprzednich podejść. Jest próbą przezwyciężenia obecnego impasu, projektem zarysowującym sposób wyjścia z kryzysu strukturalnego, jaki przeżywa UE. Zakłada ustanowienie równowagi między ekonomicznym i społecznym wymiarem integracji europejskiej, poprzez rozwinięcie na poziomie unijnym zadań gospodarczych i socjalnych, które zostały nadwyrężone na szczeblu narodowym przez jednolity rynek i swobodny przepływ osób.

Deficyty strukturalne w UE

W strefie euro jest deficyt wspólnej polityki fiskalnej w obliczu realizowanej wspólnej polityki monetarnej. Utrzymujący się deficyt integracji socjalnej względem znacznie bardziej zaawansowanej integracji ekonomicznej.

Europejski Model Społeczny

Jeszcze kilkanaście lat temu UE nie prowadziła sprecyzowanej polityki społecznej. Była to bowiem domena państw narodowych. Wraz ze Strategią Lizbońską ogłoszono Agendę Socjalną 2000. Był to pierwszy jednoznacznie wyartykułowany program polityki społecznej. Za punkt wyjścia przyjęto cel związany ze zwalczaniem ubóstwa i wykluczenia społecznego, ale następnie program rozszerzono o zabezpieczenie dochodowe starzejącej się populacji oraz zdrowie i opiekę długoterminową. Aktywizacja ludzi narażonych na wykluczenie czy już wykluczonych jest trudnym i kosztownym wysiłkiem. Często oznacza podjęcie różnego typu rehabilitacji: społecznej, zawodowej, medycznej. Ponadto osoby z problemami społecznymi spotykają się z niechęcią, a nawet dyskryminacją ze strony innych obywateli, a programy aktywnego wsparcia są drogie, niekiedy może nawet więcej kosztują niż wynosi pomoc pieniężna

Europejski Model Społeczny: geneza i charakterystyka

W Białej Księdze z 1994r. Komisja Europejska opisała Europejski Model Społeczny w kontekście wartości, w tym: demokracji i ...