Egzamin maturalny
Język polski
Zbiór zadań
Materiały pomocnicze dla uczniów i nauczycieli
Centralna Komisja Egzaminacyjna
2015
Poziom podstawowy
Publikacja opracowana przez zespół koordynowany przez Małgorzatę Kosińską-Pułkę działający w ramach projektu Budowa banków zadań realizowanego przez Centralną Komisję Egzaminacyjną pod kierunkiem Janiny Grzegorek:
Autorzy zadań, przykładowych realizacji i wskazówek
Teresa Bulska-Leśniak (kierownik zespołu przedmiotowego)
Dorota Czaja
Dominika Duda
Anna Finkstein
Bogumiła Frąszczak
Edyta Jantos (kierownik zespołu przedmiotowego)
Zbigniew Kosiński
Joanna Kościerzyńska
Bogdan Kozak
Jolanta Malczewska
dr Maria Romanowska
Andrzej Spilkowski
Magdalena Steblecka-Jankowska
Sławomira Wójcik
Komentatorzy
dr hab. prof. UWr Jerzy Biniewicz
dr hab. prof. UWr Małgorzata Łoboz
dr hab. prof. UWr Leszek Pułka
dr hab. Wojciech Browarny
dr Diana Gawinecka
dr Dorota Żytkiewicz
Beata Kwapińska
Ewa Obara-Grączewska
Opracowanie redakcyjne
Izabella Lutze
Redaktor naczelny
Julia Konkołowicz-Pniewska
Zbiory zadań opracowano w ramach projektu Budowa banków zadań,
Działanie 3.2 Rozwój systemu egzaminów zewnętrznych,
Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty,
Program Operacyjny Kapitał Ludzki
Spis treści
Wprowadzenie ...........................................................................................................................5
1. Zadania sprawdzające odbiór tekstów nieliterackich i operacje na tekstach ........................7
2. Komentarze i przykłady realizacji odpowiedzi ...................................................................65
3. Zadania rozszerzonej odpowiedzi z przykładami realizacji ................................................87
3.1 Rozprawka problemowa ......................................................................................87
3.2 Rozprawka interpretacyjna ................................................................................127
4. Zadania do egzaminu ustnego ............................................................................................147
5. Wykaz umiejętności ogólnych i szczegółowych sprawdzanych zadaniami ......................180
Wprowadzenie
Absolwenci szkół ponadgimnazjalnych obowiązkowo zdają egzamin maturalny z języka polskiego. Niektórzy spośród maturzystów wybierają ten przedmiot dodatkowo w formule rozszerzonej. Zatem Zbiór zadań z języka polskiego został przygotowany dla wszystkich uczniów szkół ponadgimnazjalnych, którzy będą zdawać maturę oraz dla ich nauczycieli. Celem opracowania jest zaprezentowanie materiału ćwiczeniowego, który uczniom ułatwi ćwiczenie umiejętności sprawdzanych na maturze, a nauczycielom pomoże w procesie przygotowywania swoich wychowanków do egzaminu.
Opracowanie składa się z dwóch części. Pierwsza dotyczy egzaminu na poziomie podstawowym, druga na rozszerzonym. Część poświęcona egzaminowi na poziomie podstawowym składa się z pięciu części. Trzy z nich dotyczą pisemnego egzaminu maturalnego z języka polskiego, jeden rozdział zawiera przykłady zadań do części ustnej egzaminu. Ostatni rozdział to wykaz umiejętności ogólnych i szczegółowych sprawdzanych poszczególnymi zadaniami w obu częściach egzaminu.
Zbiór zawiera 167 zadań związanych z tekstami: literackimi, nieliterackimi, ikonicznymi oraz o charakterze językowym. Zakres treści i umiejętności sprawdzany zadaniami jest zgodny z zapisami w podstawie programowej języka polskiego dla II etapu edukacyjnego (szkoła podstawowa), III etapu edukacyjnego (gimnazjum) i IV (szkoła ponadgimnazjalna).
Zadania sprawdzające odbiór tekstów nieliterackich i operacje na tekstach stanowią wiązki poleceń odnoszących się do załączonych tekstów nieliterackich. Są to teksty publicystyczne, popularnonaukowe, polityczne – laudacja i przemówienie oraz recenzje. Do zadań 1–58 dołączone zostały przykłady poprawnych odpowiedzi oraz komentarze, ułatwiające rozwiązanie zadania. Komentarze i przykłady realizacji odpowiedzi do kolejnych zadań (59–125) znajdują się w osobnym rozdziale. Taki układ pozwoli na wykorzystanie wiązek zadań zarówno jako ćwiczeń uczących i utrwalających kompetencje ucznia, jak i sprawdzających poziom opanowania umiejętności potrzebnych do rozwiązania części pierwszej arkusza na poziomie podstawowym.
Przykłady zadań rozszerzonej odpowiedzi – rozprawki problemowe związane z załączonymi tekstami epickimi lub fragmentami dramatu i rozprawki interpretacyjne dotyczące wiersza – zostały poprzedzone wskazówkami niezbędnymi do pracy z tekstem literackim. Do każdego zadania dołączono przykładowy konspekt wypracowania oraz wskazówki do rozwiązania zadania.
Zbiór przykładowych zadań sprawdzających umiejętność tworzenia wypowiedzi ustnej zawiera cztery polecenia związane z tekstami ikonicznymi oraz po pięć poleceń związanych z tekstami literackimi i z tekstami o języku.
Wyodrębniony w oddzielnym rozdziale wykaz wymagań egzaminacyjnych ma na celu zilustrowanie zakresu umiejętności i wiadomości sprawdzanych na egzaminie maturalnym z języka polskiego zgodnie z obowiązującą Podstawą programową.
W części poświęconej maturze z języka polskiego na poziomie rozszerzonym znajdują się dwa rozdziały. Pierwszy zawiera sześć przykładów wypowiedzi argumentacyjnych dotyczących tekstów teoretycznych. Prezentację przykładów poprzedza wprowadzenie, wyjaśniające, na czym polega realizacja wypowiedzi argumentacyjnej związanej z tekstem teoretycznym. Kolejne przykłady zadań na poziomie rozszerzonym to interpretacje porównawcze tekstów epickich, dramatycznych oraz lirycznych, poprzedzone wprowadzeniem charakteryzującym czynności interpretacyjne. W rozdziale drugim znajduje się wykaz wymagań egzaminacyjnych, który ma na celu zilustrowanie zakresu umiejętności i wiadomości sprawdzanych na egzaminie maturalnym z języka polskiego na poziomie rozszerzonym zgodnie z obowiązującą Podstawą programową.
Wierzymy, że proponowany zbiór zadań będzie pomocny uczniom w przygotowaniu się do egzaminu maturalnego z języka polskiego, a nauczycielom w monitorowaniu zgodności przebiegu procesu nauczania z obowiązującą podstawą programową.
1. Zadania sprawdzające odbiór tekstów nieliterackich i operacje na tekstach 59
1. Zadania sprawdzające odbiór tekstów nieliterackich i operacje na tekstach
Niezbędnik zdającego – operacje tekstotwórcze
Przekształcanie tekstu i działania na tekście dotyczą różnych typów tych operacji.
1. Typy działań na tekście:
– wyciąg,
– wybór słów kluczowych i indeksowanie,
– plan tekstu (twórczy i odtwórczy),
– nicowanie tekstu,
– streszczanie,
– dekompozycja i gniazdowanie,
– transformacje,
– parafraza i trawestacja,
– adiustacja i korekta.
2. Charakterystyka wybranych działań na tekście i ocena ich przydatności w przygotowaniach do egzaminu
2.1. Wyciąg (ekscerpt) – to wybrany ze względu na szczególną wartość fragment obszerniejszego tekstu; może on stanowić tzw. złotą myśl lub być częścią zbioru cytatów (np. „Słowa skrzydlate” Henryka Markiewicza i Andrzeja Romanowskiego).
Polecenie testowe związane z tworzeniem wyciągów może wymagać od ucznia np. wyszukania w tekście nieliterackim cytatu, który ma walory literackie lub poetyckie i ma charakter sentencji.
2.2. Wybór słów kluczowych i indeksowanie – słowa kluczowe to słowa charakterystyczne dla danego autora lub wybranego tekstu (charakteryzują treść lub styl danego tekstu).
W zadaniach egzaminacyjnych konieczność wyszukania słów kluczowych może być związana z umiejętnością określenia tematu (problematyki) tekstu, określenia właściwości kompozycyjnych (np. miejsc strategicznych w tekście) lub stylistycznych tekstu (np. dostrzeżenia kolokwializmów).
2.3. Plan tekstu – inaczej: szkic, zarys, układ.
Plan może mieć charakter:
– twórczy: poprzedza powstanie tekstu (zwykle ma charakter roboczy, jest modyfikowany w czasie tworzenia tekstu),
– odtwórczy: przedstawienie istniejącego tekstu w sposób zwięzły (jest efektem analizy tekstu, jego przykładem może być spis treści).
Plany tekstu mogą mieć charakter werbalny (są zbudowane ze zdań, „pełniejsze”) lub nominalny (stworzone z równoważników zdań, są „uboższe”, bardziej skondensowane).
W praktyce egzaminacyjnej polecenie skonstruowania planu może badać umiejętności kompozycyjne (logiczne, twórcze) i analityczne (dekompozycyjne, interpretacyjne, np. odróżnianie informacji ogólnych od szczegółowych, istotnych od nieistotnych) uczniów. Konieczność konstruowania planu może sprawdzać także umiejętności językowe i stylistyczne ucznia (np. umiejętność dobierania właściwych pod względem gramatycznym i stylistycznym konstrukcji składniowych).
2.4. Nicowanie – tworzenie pytań, na które odpowiedzią są kolejne zdania tekstu; przenicowany tekst jest sekwencją pytań; może stanowić „plan w formie pytań”; pytania mogą mieć różny poziom szczegółowości (m.in. w zależności od objętości i charakteru tekstu).
W praktyce egzaminacyjnej zadania związane z koniecznością nicowania tekstu są rzadko spotykane ze względu na potencjalne trudności w ocenie rozwiązań. Nicowanie tekstu w wiązkach zadań mogłoby być stosowane w odniesieniu do krótkich tekstów o charakterze informacyjnym.
2.5. Streszczanie– przekształcenie tekstu, które polega na znaczącym zmniejszeniu objętości tekstu przy równoczesnym zachowaniu jego sensu (głównej myśli). Streszczenie może dotyczyć różnych form wypowiedzi. Wykorzystywane jest w codziennej praktyce komunikacyjnej: streszcza się rozmowy, przeczytane artykuły, opowiadania o zdarzeniach, powieści, filmy itd.
Streszczenie tekstu powinno charakteryzować się m.in.:
– informacyjnym charakterem,
– małym rozczłonkowaniem poziomym,
– brakiem rozczłonkowania pionowego,
– formą podawczą,
– funkcją praktyczną,
– określonym poziomem uogólnienia (głębokości),
– średnim poziomem konwencjonalizacji.
Streszczenie może być tworzone metodą:
– skrótu,
– uogólniania,
– przekładu systemowego,
– opisu metatekstowego.
Streszczenie powinno odpowiadać na następujące pytania, np.:
– o czym mowa w tekście,
– co mówi się w tekście na dany temat,
– jaka jest myśl przewodnia tekstu (lub jaka jest intencja tekstu).
W zadaniach egzaminacyjnych streszczenie może być stosowane w odniesieniu do tekstów literackich lub nieliterackich. Polecenie do streszczenia musi jasno określać kryterium, które tworzone przez ucznia streszczenie musi spełniać (np. poziom ogólności, forma). Teksty nieliterackie przeznaczone do streszczenia muszą mieć wyraźnie określony proble...
monka22121