1_Refleksje_na_temat_stanu_polskiego_poradnictwa.pdf

(421 KB) Pobierz
Studia Poradoznawcze 2012
ISSN 2299-4971
Bożena Wojtasik
Dolnośląska Szkoła Wyższa
Refleksje na temat stanu polskiego poradnictwa
1
Szybko zmieniający się
świat,
w którym
żyjemy,
czyni przyszłość bardzo niepewną
i zmusza ludzi do poszukiwania pewnego rodzaju stabilności. Poradnictwo jest jed-
nym ze współczesnych sposobów wsparcia, ukierunkowanego na projektowanie in-
dywidualnego
życia
i rozwiązywanie problemów. Jak, w tej złożonej rzeczywistości,
poradnictwo może stać się bardziej spójne? Jakie istnieją możliwości współpracy
między doradcą a klientem, a także pomiędzy różnymi partnerami zainteresowa-
nymi poradnictwem (publicznym i niepublicznym) w obrębie kultury indywiduali-
zmu i różnorodności opinii? Jak można zapewnić wysoką jakość usług doradczych,
w sytuacji gdy mamy do czynienia z mnogością dyskursów i praktyk oraz z wielo-
ma różnymi instytucjami (profesjonalnymi i nieprofesjonalnymi) zaangażowanymi
w procesy doradzania? Uważam,
że doradcy,
dzięki
świadomej
refleksji oraz podej-
mowaniu określonych działań doradczych, dysponują potencjałem zdolnym pogo-
dzić sprzeczności współczesnego, płynnego
świata,
co może doprowadzić do pozy-
tywnych zmian i udoskonalić proces pomagania.
Słowa kluczowe:
polskie poradnictwo, poradnictwo zawodowe, poradnictwo kariery
W  Polsce po  roku 1989 roku, po  obradach Okrągłego Stołu, po  4 czerwca 1989
roku, kiedy odbyły się wybory parlamentarne, w których największe poparcie zdo-
była „Solidarność”, nastąpiła radykalna i wszechstronna zmiana kulturowa. Dawne
normy i wartości zakorzenione w mentalności ludzi, w ich codziennym
życiu,
zde-
rzyły się z nowymi regułami, z którymi dotychczas były w sprzeczności. Zaostrzył
się dysonans dwóch kultur: kultury realnego socjalizmu oraz kultury demokratycz-
nej i rynkowej (Sztompka, 2002, s. 278-279). Nowy system i jego trzy podstawowe
fi
lary: rynek kapitalistyczny, demokratyczna polityka i wolność myśli, narzuciły zu-
pełnie nowe reguły.
1
Artykuł jest poszerzoną wersją referatu pt.
Striving for coherence, co-operation and quality – reflec-
tions on the condition in the Polish counselling,
wygłoszonego 4.06.2009 r. na konferencji w Finlandii
pt.
Coherence, Co-operation and Quality in Guidance and Counselling,
organizowanej przez IAEVG
oraz University of Jyvaskyla. W polskiej wersji językowej, pod tytułem
Proces zmian w poradnictwie
edukacyjno-zawodowym. Dążenie do spójności, współpracy i dobrej jakości
zosta opublikowany
w czasopi mie „Edukacja Doros ych”,
2010, nr 1.
36
Studia Poradoznawcze 2012
P. Sztompka przedstawił powstałą serię opozycji:
Tabela 1. Dysonans kulturowy
Kultura realnego socjalizmu
Kolektywizm
Egalitaryzm
Przeciętność
Pewność i bezpieczeństwo
Los
Opiekuńczość
Obwinianie systemu
Pasywna prywatność
Zanurzenie w przeszłości
Źródło:
Sztompka, 2002, s. 279.
Kultura demokratyczna i rynkowa
Indywidualizm
Merytokracja
Sukces
Ryzyko
Sprawstwo
Życie
na własny rachunek
Własna odpowiedzialność
Uczestnictwo publiczne
Orientacja ku przyszłości
Uruchomienie mechanizmów wolnorynkowych wywołało wiele zmian w  go-
spodarce i przyczyniło się do powstania zjawiska bezrobocia. Spowodowało to ko-
nieczność dokonywania analizy rynku, zmieniło politykę zatrudnienia, przekształ-
ciło charakter pracy niektórych sektorów. Między innymi podniosło też zaintereso-
wanie poznawania indywidualnych możliwości i predyspozycji pojedynczych ludzi
oraz przyczyniło się do szukania przez nich nowych dróg kształcenia i uczenia się.
W związku z tym pojawiło się zapotrzebowanie na specjalistów w dziedzinie prze-
twarzania informacji, diagnozowania i  wspomagania osób radzących i  nie radzą-
cych sobie ze  zmianami. W  Polsce nastąpił renesans
poradnictwa zawodowego,
które także musiało ulec zmianom.
W artykule podzielę się refleksjami na temat stanu polskiego poradnictwa zawodo-
wego, nakreślę obraz tych zmian, a następnie spróbuję odpowiedzieć na dwa pytania:
◆
Jakie są trudności polskiego poradnictwa w dążeniu do koherencji, koope-
racji, wysokiej jakości?
◆
Jakie są podejmowane
środki
zaradcze,
żeby
te trudności zniwelować?
Obraz zmian w polskim poradnictwie zawodowym
w okresie ostatnich 20 lat
Zmiany w  polskim poradnictwie nie odbiegają prawdopodobnie od  zmian w  in-
nych krajach Europy, ale w Polsce przebiegały one nieco później, w krótkim czasie,
były bardziej gwałtowne, radykalne i wszechstronne. W dużym skrócie przedstawia
je poniższa tabela.
I. Studia i rozprawy
37
Tabela 2. Proces zmian w polskim poradnictwie zawodowym przed i po 1989 r.
Aspekt
poradnictwa
Główny cel
Usytuowanie
poradnictwa
w strukturze
Metoda
Grupy
klientów
Stan klienta
Obszar
życia
klienta
Zatrudniony
specjalista
Przed 1989 rokiem
Pomoc w wyborze
zawodu jako
jednorazowej decyzji
Powiązane z uczeniem
się instytucjonalnym
(szkoła)
Podejmowanie decyzji
„za” jednostkę
Dzieci i młodzież
do 18. roku
życia
Osoby bezradne, które
nie potrafi
ą
sobie
poradzić z problemami
zawodowymi
Sfera zawodowa
Doradca zawodu
Okres historyczny
Po 1989 roku
Pomoc w całożyciowym, refleksyjnym
(re)konstruowaniu własnej kariery/biografii
traktowanej jako mozaika epizodów
życia
Powiązanie z uczeniem się przez całe
życie
(LLL) w sytuacjach ciągłych zmian (Lifelong
Career Guidance)
Towarzyszenie jednostce na drodze
życia,
pomoc w momentach krytycznych,
wspieranie jej w indywidualnym uczeniu się
(re)konstruowania biografii
Dzieci, młodzież, osoby dorosłe
Osoby bezradne i te zaradne, które mają
„przejściowe” trudności lub wątpliwości;
łagodzenie
lęków i niepewności
Nie tylko sfera zawodowa, ale też inne z nią
powiązane: rodzinna, edukacyjna, czasu
wolnego itp.
Doradca kariery /życiowy/ biograficzny
Źródło:
opracowanie własne.
Zmiany we właściwościach procesu doradczego są bardzo złożone. Rozpoczęły
się one wraz ze zmianami społeczno-kulturowymi i systemowymi, ale ciągle trwają
i  są  w  trakcie „stawania się”. Najważniejszą z  nich było to,
że 
przed rokiem 1989
polskie poradnictwo zawodowe było nastawione na niesienie pomocy
młodzieży
w  wyborze zawodu i  szkoły. Korzystanie z  orientacji i  poradnictwa zawodowego
kończyło się w  zasadzie w  18. roku
życia
jeszcze ucznia. Następujące po  okresie
transformacji zmiany na rynku pracy zwiększyły zapotrzebowanie na poradnictwo
zawodowe także innych grup wiekowych. Trudność w przystosowaniu się do zmian
w niestabilnej rzeczywistości, wzrastająca lawinowo ilość informacji na temat zawo-
dów, dróg kształcenia, nowego rynku pracy, występowanie zagrożenia bezrobociem
spowodowały,
że znacznie
rozszerzyły się grupy klientów.
Poradnictwo stało się
towarzyszeniem w procesie
całożyciowym.
Zmianie uległa jego nazwa, coraz czę-
ściej
mówi się o poradnictwie edukacyjno-zawodowym i/lub poradnictwie kariery.
Poradnictwo edukacyjno-zawodowe niesie pomoc nie tylko dzieciom i  mło-
dzieży, ale także osobom dorosłym. W  takiej sytuacji nie można już mówić
38
Studia Poradoznawcze 2012
o  profesji realizującego ją „doradcy zawodu”, ale raczej o  profesji
doradcy
życio-
wego,
doradcy szeroko pojmowanej kariery, a  nawet biografii (Wojtasik, 2003b).
Jest to zasadne tym bardziej,
że przed
1989 rokiem wybór zawodu traktowany był
jako jednorazowa decyzja, najczęściej dokonywana po ukończeniu szkoły, uważana
za decyzję ostateczną, przesądzającą o całym
życiu
człowieka. Po 1989 roku zmia-
ny rynkowe wymuszają całożyciowe refleksyjne konstruowanie i rekonstruowanie
własnej kariery (biografii).
Zmienia się również rola doradcy w podejmowaniu decyzji zawodowych przez
jednostkę. Dawniej doradca decyzje te podejmował „za” klienta. Najczęściej stoso-
wał model dyrektywny i „dopasowywał” osobę do zawodu. Wskazywał klientowi,
jakie zawody, jakie szkoły powinien wybierać,
żeby
osiągnąć sukces. Można powie-
dzieć,
że głównie
kierował się potrzebą rynku, który był dość klarowny.
Obecnie
żyjemy
w 
świecie
szybko się zmieniającym, gdzie panuje nieprzej-
rzystość, płynność i  niepewność sytuacji społecznych. Pojawiają się nowe formy
ryzyka i  nowe formy zaufania. Następuje postęp globalizacji, zmiany społeczna
i  kulturowa, które wynikają z  dynamicznego rozwoju nowych technologii, szcze-
gólne informacyjnych (por. Sztompka, 2002). Zmieniła się zatem rola doradcy, któ-
ry towarzyszy jednostce na drodze
życia,
wspiera ją w indywidualnym uczeniu się
i (re)konstruowaniu biografii. Jego pomoc jest długofalowa i mieści się w modelu
dialogowo-liberalnym. Klient sam podejmuje decyzję i  jest za  nią odpowiedzial-
ny, natomiast doradca pomaga mu w tzw. momentach krytycznych lub punktach
zwrotnych jego
życia
(Wojtasik, 2000; 2003a). Nie może się on koncentrować tylko
na sferze zawodowej człowieka, wykonywanie zawodu ujmuje się bowiem w kon-
tekście aktywności ludzkiej na przestrzeni całego
życia.
Poradnictwo zawodowe „wyszło” ze szkoły, rozpatruje się obecnie kwestie zwią-
zane z pracą zawodową w perspektywie teorii całożyciowego uczenia się (Lifelong
Learning),
a budowanie edukacji całożyciowej jest możliwe w oparciu o profesjo-
nalne całożyciowe poradnictwo zawodowe (Lifelong
Career Guidance).
Poradnic-
twa takiego oczekują nie tylko osoby bezradne, które nie potrafi
ą
się uporać z pro-
blemami zawodowymi. Obecnie poradnictwo jest już inaczej pojmowane i często
kierowane do  osób zaradnych, które mają przejściowe trudności lub wątpliwości.
Dzięki działaniom poradniczym następuje
łagodzenie
ich lęków i niepewności
ży-
cia codziennego, w jakiejś mierze realizuje się dążenie do stworzenia im poczucia
koherencji,
ładu
i  spójności. Jest to  jednak zadanie bardzo trudne, bowiem czasy
ponowoczesne akceptujące wzrost pluralizmu, różnych stylów
życia,
sprzyjające
rozwojowi indywidualizmu, powodują,
że jednostki
zdane głównie na siebie, osa-
motnione, skoncentrowane na sobie nadal przeważnie nie są w stanie nawiązać ta-
kich więzi społecznych, które dawałyby im wsparcie i  zapewniały silne poczucie
koherencji różnych działań pomocowych.
I. Studia i rozprawy
39
Dążenie do koherencji w poradnictwie edukacyjno-zawodowym
– między sztywnym systemem a elastyczną siecią
W dawnym „ładzie społecznym” mówiło się o systemie orientacji i poradnictwa za-
wodowego. Był to swoisty koherentny układ funkcji i pozycji, utworzony przez jego
poszczególne części z właściwą danemu systemowi hierarchią. System poradnictwa
oznaczał uzgodnioną działalność różnych instytucji, działalność, która była wza-
jemnie powiązana i  skoordynowana.
System
był sztywny, logiczny, hierarchiczny.
Działalność jednych instytucji zależała od innych. Obecnie zaś trudno mówić o ta-
kim systemie poradnictwa. W dzisiejszej niejednoznacznej i płynnej rzeczywistości
można mówić raczej o elastycznych
sieciach powiązań
między organizacjami, któ-
re układają się w swoistą mozaikę społecznego wsparcia. Tylko wewnętrznie insty-
tucje (organizacje) mogą być zhierarchizowane i zawierać elementy sobie podległe,
natomiast, tworząc sieć powiązań między sobą, rozszerzają struktury „poziome”,
w których ośrodkiem centralnym jest jednostka.
Rysunek1. Poradnictwo kariery w sieci (opracowanie własne)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin