OLEJKI ETERYCZNE.doc

http://mailgrupowy.pl/shared/resources/2074,farmakognozja/31927,olejki-eteryczne

Olejki eteryczne.

Są to mieszaniny związków chemicznych o różnym charakterze chemicznym. Sa związkami lotnymi i charakteryzują się silnym, przyjemnym zapachem.

- konsystencja płynna,

- bezbarwne, żółtawe lub brunatne,

- lotne

- charakterystyczny zapach

- Lżejsze od wody (wyjątek olejek gorczyczny i goździkowy),

- optycznie czynne,

- ulegają żywicowaniu.

Występowanie:

- struktury zewnątrz tkankowe, np. włoski gruczołowe,

- struktury wewnątrz tkankowe.

*komórki olejkowe (kłącze tataraku, korzeń waleriany)

* zbiorniki olejkowe (ziele dziurawce, owoce roślin cytrusowych),

* przewody olejkowe (rośliny z rodziny łc. Umbellifeae – Baldaszkowate, łc. Pinaceae- sosnowate)

- w niektórych roślinach olejki eteryczne występują w soku komórkowym, np. konwalia, jaśmin.

Rola olejków eterycznych dla roślin:

- przywabianie owadów.

- ochrona przed pasożytami.

- zmniejsza parowanie.

- zaklepywanie ran roślin.

Olejki eteryczne (czyste) działają bardzo silnie drażniąco na skórę, mogą wywoływać podrażnienia.

Rodzaje/kierunki działania olejków eterycznych.

Do użytku zewnętrznego:

- R. rubefacientia et irrirantia (drażniące skórę).

- R. antiseptica (antyseptyczne).

Do użytku wewnętrznego:

- R. expectorantia(wykrztuśne).

- R. spasmolytica et carminativa (rozkurczowe i wiatropędne).

- R. cholagoga et choleretica (żółciopędne i żółciotwórcze).

- R. corrigentia (poprawiające smak).

- R. antiphlogistica (przeciwzapalne).

- R. sedativa et nervina (uspokajające).

- R. antihelmintica (przeciwrobacze).

- R. diuretica (moczopędne).

Działanie olejków.

R. sedativa et nervina (uspokajające).

* Ol. Valerianae

* Ol. Lavendulae

* Ol. Melissae

* Ol. Lupulinae

R. diuretica (moczopędne).

* Ol. Juniperi

* Ol. Petroselini

* Ol. Levistici

R. cholagoga et choleretica (żółciopędne i żółciotwórcze).

* Ol. Menthae piperitae

* Ol. Foeniculi

R. antihelmintica (przeciwrobacze).

* Ol. Absithi

* Ol. Inulae

R. antiphlogistica (przeciwzapalne).

* Ol. Chamomillae

* Ol. Millefolli

R. expectorantia(wykrztuśne).

* Ol. Anisi

* Ol. Foeniculi

* Ol. Thymi

* Ol. Eucalypti

* Ol. Pini sylvestris

R. spasmolytica et carminativa (rozkurczowe i wiatropędne).

* Ol. Chamomillae

* Ol. carvi

* Ol. Anisi

* Ol. Foeniculi

* Ol. Coriandri

* Ol. Calami

* Ol. Menthae piperitae

R. corrigentia (poprawiające smak).

* Ol. Citri

* Ol. Aurantii

* Ol. Rosae

* Ol. Menthae piperitae

* Ol. Anisi

Anisi aetheroleum- olejek anyżowy

Otrzymywanie: pozyskiwany przez destylację z parą wodną owoców biedrzeńca anyżu (Pimpinell ani sum) z rodz. Baldaszkowate (Umbelliferae)

Skład olejku: 

- pochodne felylopropanolu – trans-anetol (min. 80%)

- aldehyd anyżowy

- dianetol (właściwości estrogenie)

- dianizoina

Działanie i zastosowanie:

- środek wykrztuśny, spazmolityczny.

- zwiększa czynność wydzielniczą żołądka, wiatropędny.

- pobudza czynność wydalnicza gruczołów mlecznych.

Citri aetheroleum- olejek cytrynowy

Otrzymywanie: wytłaczanie świeżej naowocni cytryny (citrus Limon) rodz. Rutowate (rutaceae)

Skład olejku:

- limonen (min. 90%)

- beta-felandren

- cytral (min 3%)

- kamfen

Działanie i zastosowanie:

- corrigens smaku i zapachu w przemyśle farmaceutycznym, spożywczym, kosmetycznym.

Eucalypti aetheroleum- olejk eukaliptusowy

Otrzymywanie: otrzymywany przez destylację z parą wodną liści i ulistnionych gałęzi eukaliptusa gałkowego (Eucalyptus globulus) z rodz. Mirtowate (Myrtaceae)

Skład olejku:

- tlenki i nadtlenki monoterpenowe, np. cyneol (eukaliptol 70-80%)

- alkohole seskwiterpenowe- eudesmol, globulol – wywołują ataki kaszlu.

- inne: pinen, terpineol, kamfen.

Działanie i zastosowanie:

- spazmolityczne, wykrztuśne.

- stosowany w inhalacji w chorobach górnych dróg oddechowych

- stosowany jako R. rubefacientia- działa drażniąco na skórę i powoduje jej przekrwienie, bakterio- i grzybobójczo.

- stosowany do leczenia odleżyn.

Foeniculi aetheroleum- olejek koperkowy

Otrzymywanie: pozyskiwany przez destylacje z parą wodną owocu kopru włoskiego (Foeniculum vulgare) z rodz. Baldaszkowate (Umbelliferae)

Skład olejku :

- pochodne felylopropanolu trans-anetol (50-60%), izoanetol

- fanchon

- aldehyd anyżowy

- monoterpeny

Działanie i zastosowanie:

- działanie zbliżone do działania olejku anyżowego

- jest stosowany jako środek rozkurczający, wiatropędny- znosi kolki jelitowe (głównie u niemowląt) oraz jako środek wykrztuśny głównie w leczeniu dzieci.

Menthae piperitae aetheroleum- olejek miętowy

Otrzymywanie: pozyskiwanie przez destylację z parą wodną ziela Mięty pieprzowej (Mentha piperita z rodz. Wargowe (Labiatae))

Skład olejku:

- monoterpeny monocykliczne- mentol (min. 50%)- wolny lub związany estrowo

- ketony terpenowe

- mentofuran- niepożądany składnik o nieprzyjemnym zapachu

- inne: pinen, kamfen, limonen, felandren, cyneol.

Działanie i zastosowanie:

- środek antyseptyczny

- wykazuje działanie przeciwskurczowe, spazmolityczne, żółciopędne

- stosowany w schorzeniach wątroby.

Thymi aetheroleum- olejek tymiankowy

Otrzymywanie: pozyskiwanie przez destylacje z para wodną świeżego ziela tymianku (Thymus vulgaris) z rodz. Wargowe (Labiate)

Skład olejku :

- pochodne felylopropanolu: tymol karwakrol (25-50% masy) i estry metylowe tymolui i karwakrolu

- cyneol

- borneol

- linalol

- kariofilen

Działanie i zastosowanie:

- wykrztuśne, dezynfekujące, spazmolityczne

- stosowany w schorzeniach górnych dróg oddechowych, w syropach przeciwkaszlowych, do płukania jamy ustnej

- jako środek rozgrzewający w postaci kąpieli i okładów.

INNE SUROWCE OLEJKOWE.

1. Zawierające monoterpeny acykliczne.

Kwiat lawendy- Lavandulae flos

Roślina macierzysta : Lavendula officinalis- lawenda lekarska

Rodzina : Labiatae- wargowe

Surowiec zawiera nie mniej niż 1,7% olejku, którego głównym składnikiem jest:

- linalol

- octan linalolu

Ponadto zawiera:

- Geraniol

- nerol

- borneol

Działanie i zastosowanie:

- działa żółciopędnie, przeciwskurczowo, słabo uspokajająco

- zastosowany miejscowo na skórę i błony śluzowe działa rozgrzewająco, drażniąco, odkażająco

- preparaty z olejkiem lawendowym stosowane są w bólach mięśniowych, nerwobólach, reumatyzmie, stłuczeniach, pomocniczo w łuszczycy i trądziku.

Liść melisy – Melissae folium

Roślina macierzysta : Melissa officinalis – melisa lekarska

Rodzina : Labiatae- wargowe

Surowiec zawiera nie mniej niż 0,05% olejku, którego głównym składnikiem są:

- cytrol

- cytronelol

- geraniol

- linalol

Działanie:

- uspokajające

- spazmolityczne

- przeciwzapalne

- przeciwbakteryjnie

- immunostymulujące

2. zawierające monoterpety bicykliczne – olejki pozyskiwane z  sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris, rodz. Pinaceae- sosnowate).

Oleum terebinthinae- olejek terpenowy

Otrzymywanie: otrzymywanie przez destylacje z para  wodną balsamu zbieranego z pni drzew iglastych zwłaszcza z sosny zwyczajnej (pinus sylvestris)

Skład olejku:

- alfa-pinen,

- beta-pinen

- Karen

- kamfen

- terpineol

Działanie i zastosowanie:

- działa rumieniąco, rozgrzewająco, antyseptycznie

- wykazuje działanie moczopędne

- pobudza gruczoły dróg oddechowych do wydzielania śluzu

- w większych dawkach uszkadza nerki, powoduje ostry nieżyt żołądka i jelit.

Oleum Pini sylvestris – olejek sosnowy

Otrzymywanie: pozyskiwany przez destylację z parą wodną wierzchołków lub świeżych igieł sosny zwyczajnej.

Skład:

- alfa-pinen

- beta-pinen

- alfa-kamfen

- Karen

- terpineol

Działanie i zastosowanie:

- działa antyseptycznie, wykrztuśnie. Stosowany w infekcjach dróg oddechowych, kaszlu, astmie, grypie, zapaleniu zatok i infekcjach dróg moczowych.

3. zawierające proazuleny (bezbarwne,  nielotne, które w procesie destylacji z parą wodną przekształcają się w niebiesko-zielone azuleny)

Chamomillae anthodium- koszyczek rumianku

Roślina macierzysta : Matricaria chamomilla – rumianek pospolity

Rodzina : Compositae– złożone

Surowiec zawiera 3-5% olejku, którego głównym składnikiem jest:

- bisabolol

- farnezen

- chamazulen (w surowcu matrycyna)

Działanie i zastosowanie:

- przeciwzapalne

- spazmolityczne

- stosowany do płukania jamy ustnej, gardła

- w zapaleniu spojówek

- w zapaleniu dróg moczowych

Millefolii herba- ziele krwawnika

Roślina macierzysta : Achillea millefolium- krwawnik pospolity

Rodzina : Compositae- złożone

Surowiec zawiera 0,25-0,5% olejku, którego głównym składnikiem jest:

- chamazulen (w surowcu achilicyna)

- millefolina

- desacetylomatrycyna

Działanie i zastosowanie:

- przeciwzapalnie

- spazmolitycznie

- przeciwkrwotoczne

- pobudza czynność wydalniczą układu trawiennego

- stosowany do płukania jamy ustnej, irygacji, okładów

Alkaloidy

Zasadowe związki organiczne pochodzenia roślinnego, zawierające układu cykliczne z co najmniej jednym zasadowym atomem azotu w pierścieniu lub poza pierścieniem. Prekursorami do biosyntezy tych związków chemicznych są aminokwasy. Alkaloidy wykazują zwykle silne, nieraz trujące działanie fizjologiczne na organizm człowieka.

Właściwości fizyko-chemiczne

- krystaliczne (niektóre z nich mają konsystencje płynną, np. pilokarpina czy arekolina)

- optycznie czynne (najczęściej są lewoskrętne (-)) wyjątkiem jest atropina, która jest mieszanina racemiczną.

- przeważająca część z nich ma charakter trzeciorzędowych zasad, nieliczne są dwu- lub jednorzędowymi zasadami.

- trudno rozpuszczają się w owdzie jako wolne związki, łatwo w rozpuszczalnikach organicznych. W przypadku soli obserwuje się odwrotne właściwości.

- otrzymywane są z różnych gatunków roślin lub obecnie nawet syntetycznie.

Podział

1. Alkaloidy właściwe- mają atom azotu w pierścieniu heterocyklicznym. Ich prekursorami są aminokwasy lub aminy biogenne. Przykładem może być papaweryna
2. Protoalkaloidy- mają atom azotu w łańcuchu bocznym, a powstają z aminokwasów lub amin biogennych. Do tej grupy zalicza się np. efedrynę
3. Pseudoalkaloidy- są zasadami roślinnymi, których azot nie pochodzi od aminokwasów, a został wbudowany w trakcie biosyntezy już istniejącego szkieletu. Ich prekursorami sa np. irydoidy, sterydy, terpeny. Alkaloidem z tej grupy jest kolchicyna.

Występują w postaci połączeń z kw. Jabłkowym, szczawiowym.

Zastosowanie:

- chronią rośliny przed zwierzętami, patogenami poprzez toksyczność i nieprzyjemny smak,

- w niskich dawkach wiele alkaloidów ma działanie

* uśmierzający ból (morfina)

* łagodzenie kaszlu (kodeina)

* leczenie malarii (chinina)

* a nawet niektóre mają działanie narkotyczne (wykaz N)

Najczęściej stosowane: atropina, chinina, kodeina, kofeina, morfina,

Surowce.

Ziele lobeli, ziele stroiczki – Lobeliae herba

Roślina macierzysta : Lobelia inflanta- lobelia (stroiczka) rozdęta

Rodzina: lobeliaceae- dzwonkowate

Ciała czynne : od 0,2 do 0,6% alkaloidów. Zawiera alkaloidy pochodne pirydyny i piperydyny: gł. lobelinę (najważniejszy związek), lobelaninę, lobelanidynę, izolobelanidynę, sedaninę.

Działanie i zastosowanie:

- działanie analeptyczce,

- początkowo obniża, następnie podwyższa ciśnienie krwi

- zwalnia czynność serca

- rozszerza oskrzela.

- działanie lobeliny jest krótkotrwałe, jest szybko rozkłada w organizmie.

- bliskość dawki terapeutycznej i toksycznej, stwarza możliwość przedawkowania

- ma działanie również przeciwastmatyczne.

- nie stosuje się już.

Liść pokrzyku (wilczej jagody) – Belladonnae folium

Roślina macierzysta : Atropa belladonna- pokrzyk wilcza jagoda

Rodzina : Solanacae- psiankowate

Ciała czynne : pochodne tropanu: hioscyjamina, atropina (dwa najważniejsze), skopolamina, beladonina.

Działanie:

- poraża nerwy układu przywspółczulnego (hamuje czynność wydzielania gruczołów potowych, błon śluzowych nosa, oskrzeli i wydzielania soku żołądkowego).

- wywołują charakterystyczne rozszerzenie źrenic

- rozkurczowo na mięsnie gładkie, zwłaszcza zwieraczy układu pokarmowego, dochodzi do przyspieszenia akcji serca

- liście jak i wyciągi są najczęściej stosowane jako środki rozkurczowe

- zastosowanie w niektórych zatruciach, np. grzybami lub ołowiem

- atropina uzyskiwana jest syntetycznie

Wskazania:

- w stanach skurczowych w obrębie układu pokarmowego, dróg moczowych, żółciowych

- w nadmiernej potliwości, ślinotok

- rzadziej w zatruciach grzybami (muchomor sromotnikowyt) i parasymatykomimetykami

UWAGA: spożycie części rośliny może wywołać silne zatrucie.

Korzeń pokrzyku- belladonnae radix

Roślina macierzysta : Atropa belladonna- pokrzyk wilcza jagoda

Rodzina : Solanacae- psiankowate

Ciała czynne : pochodne tropanu: hioscyjamina (w czasie suszenia przechodzi w racemiczną atropinę)

Działanie i zastosowanie : takie samo jak w liściach pokrzyku, czyli:

- poraża nerwy układu przywspółczulnego (hamuje czynność wydzielania gruczołów potowych, błon śluzowych nosa, oskrzeli i wydzielania soku żołądkowego).

- wywołują charakterystyczne rozszerzenie źrenic

- rozkurczowo na mięsnie gładkie, zwłaszcza zwieraczy układu pokarmowego, dochodzi do przyspieszenia akcji serca

- liście jak i wyciągi są najczęściej stosowane jako środki rozkurczowe

- zastosowanie w niektórych zatruciach, np. grzybami lub ołowiem

- atropina uzyskiwana jest syntetycznie

Liść bielunia- stramonii folium

Roślina macierzysta : Datura stramonium- bieluń dziędzierzawa

Rodzina : Solanacae- psiankowate

Ciała czynne : alkaloidy pochodne tropanu: hioscyjamina recemizująca do atropiny, skopolamina.

Działanie, zastosowanie :

- porażenie układu przywspółczulnego

- wywołują charakterystyczne rozszerzenie źrenic

- rozkurczowo na mięsnie gładkie, zwłaszcza zwieraczy układu pokarmowego, dochodzi do przyspieszenia akcji serca

- liście jak i wyciągi są najczęściej stosowane jako środki rozkurczowe

- zastosowanie w niektórych zatruciach, np. grzybami lub ołowiem

- atropina uzyskiwana jest syntetycznie

- w liściach bielunia jest więcej skopolaminy, która działa porażająco na nerwy przywspółczulne i OUN, co powoduje znaczne upośledzenie intelektu, dezorientację i halucynację.

- działanie przeciwskurczowe, przeciwbólowe

Wskazania:

...