Czurko, Julian - Poetyka heterotopii w literaturze i sztuce współczesnej (na przykładach porównawczego ujęcia prozy Jacka Dukaja) (2015).pdf

(1753 KB) Pobierz
UNIWERSYTET ŁODZKI
WYDZIAŁ FILOLOGICZNY
INSTYTUT KULTURY WSPÓŁCZESNEJ
Katedra Teorii Literatury
Studium Doktoranckie Języka,
Literatury i Kultury
PRACA DOKTORSKA
Poetyka heterotopii w literaturze i sztuce współczesnej
(na przykładach porównawczego ujęcia
prozy Jacka Dukaja)
Julian Maksymilian Czurko
Nr albumu 2943
Praca doktorska napisana pod kierunkiem
Prof. zw. dr hab. Joanny
Ślósarskiej
Łódź 2014
Spis treści
Wprowadzenie ................................................................................. 3
Badania twórczości Jacka Dukaja: dyskusje i dyskursy .............. 9
Założenia metodologiczne ......................................................... 17
Dyskurs w przestrzeni, przestrzeń w dyskursie ......................... 19
Heterotopie: po/między .............................................................. 25
Heterotopologia. Inne przestrzenie literatury ............................ 33
Perspektywa z ukosa .................................................................. 40
Liminalne przestrzenie, liminalni bohaterowie.......................... 45
Rozdział I. Transhumanizm ........................................................... 49
Transgresje ciała i ducha: wiek cyborga .................................... 55
Trans-ciało jako architektura:
świątynia,
muzeum, hotel. ......... 62
Rozszerzona rzeczywistość, ontologiczna nieoczywistość........ 74
Spojrzenie anamorficzne, astygmatyczne, z ukosa .................... 78
Techgnoza:
światy
„gnoju” i cyfrowego ducha ......................... 99
Pęknięte ogniwo, utracony bliźniak ......................................... 105
Trans-rewolucja post-kulturalna .............................................. 115
Powrót ciała? ............................................................................ 122
Ghost (spirit?) in the shell ........................................................ 126
Rozdział II. Nomadzi i pielgrzymi heterotopii ............................ 128
Mit wiecznego heterotopowrotu .............................................. 131
Bohater w drodze ..................................................................... 135
Formy pamięci i prawdy .......................................................... 139
Heterochronie alternatywne ..................................................... 154
1
Języki i dialogi
światoobrazów:
kulturowa polifonia .............. 164
Po-między tekstami i głosami: poliglossia, inter-
i intratekstualność ......................................................................... 172
Intersemiotyczność i intermedialność ...................................... 193
Sztuka o sztukach ..................................................................... 210
Rozdział III. Posthumanizm......................................................... 220
Osobliwość: fascynacja i lęk .................................................... 221
Kserokopie lustrzanych odbić .................................................. 227
Ideologia, mitologia ................................................................. 240
Horyzont antropologii .............................................................. 258
Człowiek-komputer, mózg-procesor i umysł-program ............ 267
Hetero-topo-grafia i archi-tekst-ura ......................................... 276
Gra z/o sacrum ......................................................................... 280
Osobliwość i Osoba – spotkanie na scenie latipso................... 290
Zakończenie ................................................................................. 307
Wykaz skrótów ............................................................................ 311
Bibliografia podmiotowa ............................................................. 312
Bibliografia przedmiotowa: ......................................................... 314
Netografia .................................................................................... 330
Filmografia ................................................................................... 331
2
Wprowadzenie
Jacek Dukaj (ur. 30 lipca 1974 r. w Tarnowie) jest jednym
z
najbardziej
znaczących
współczesnych
polskich
pisarzy,
docenionym zarówno w ojczystym kraju, jak i za granicą. Jego
wczesny debiut w wieku szesnastu lat na łamach miesięcznika
„Fantastyka” rozpoczął stale rozwijającą się karierę literacką
i wieloletni mariaż z
science-fiction.
Kolejne publikacje – początkowo
opowiadania, z czasem również mikro-powieści i powieści – cechuje
ewolucja stylu literackiego, eksperymentowanie z formą (gry
z
narracją,
jej
personalizacja
i
ironiczna
depersonalizacja,
nawiązywanie do dokumentów, logów z chatów internetowych),
nawiązywanie do tradycji literackich (nouveau
roman,
poetyka
Witolda Gombrowicza, Bolesława Leśmiana), coraz
śmielsze
eksploracje w obrębie gatunków oraz na ich przecięciach. Utwory
Dukaja od początku wpisywały się w tradycję
światowej
fantastyki
naukowej (m.in. poprzez intertekstualne nawiązania do twórczości
klasyków gatunku, jak Stanisław Lem czy Philip K. Dick, oraz
„ojców-założycieli”: Julesa Verne’a i Arnoulda Galopina
1
), nie
1
Jest to jedno z nielicznych nawiązań intertekstualnych wprost do konkretnych
dzieł w tekście powieści Dukaja. Główny bohater
Lodu
napotyka podczas swojej
podróży koleją transsyberyjską na dwie książki dla młodzieży, których tytuły
przytacza: jedną napisał Verne, drugą Galopin (w powieści zruszczone: Gołypin).
Odniesienia te inicjują dialog między początkami fantastyki naukowej a strategią
3
wykorzystywał jej jednak jako popularnej konwencji, oferującej
wachlarz tematów, sztafażów i rozwiązań, ale jako fundament
do własnych, oryginalnych kreacji. Przykładem twórczego podejścia
do literackiego dziedzictwa jest
hommage,
jaki Dukaj złożył Lemowi
w
postaci
opowiadania
Kto
napisał
Stanisława
Lema?,
zamieszczonego jako jeden z tekstów towarzyszących w uwspół-
cześnionym wydaniu
Doskonałej próżni
2
. Ten krótki tekst kontynuuje
lemowską
koncepcję
pisania
recenzji
nieistniejących
książek
i podejmuje się oceny fikcyjnej rozprawy naukowej na temat
apokryfów polskiego futurologa wydanej w roku 2071
3
. Podjęcie
przez pisarza dyskursu z Lemem ma charakter przeprowadzania
sformułowanych przez Harolda Blooma zabiegów rewizyjnych, choć
robi to w sposób ironiczny i obnażający te relacje
4
. Innym sposobem
twórczą Dukaja, który podobnie jak pisarze drugiej połowy XIX wieku poszukuje
tematów nowych, uosabiających dążenie człowieka do przekroczenia barier
jednostkowych oraz ogólnoludzkich. Jednocześnie pisarz podkreśla swój pionierski
zamysł wycieczek przez las fikcji, dla których wyzwaniem jest mnogość
wydeptanych już
ścieżek.
2
J. Dukaj,
Kto napisał Stanisława Lema?,
S. Lem,
Doskonała próżnia,
Biblioteka Gazety Wyborczej, Warszawa 2008.
3
Fikcyjne opracowanie to dotyczy utworów, które zostały napisane przez trzy
różne posthumanistyczne wcielenia Lema – jego pośmiertne symulacje utworzone
na różnych nośnikach (program przetwarzający dane o pisarzu, białkowy mózg
oparty na jego DNA, kompleksowa symulacja
świata
i wyhodowany w niej
dynamiczny byt cyfrowy). Opisy te stanowią grę quasi-przewidywań, jakie mogłyby
być inne utwory post-pisarza, co byłoby wspólne dla twórczości jego wcieleń i jak
by się do niej odnosiły nowe metodologie literaturoznawstwa. Jednocześnie jest to
krytyczne omówienie dzieł Lema oraz samej jego twórczości jako swoistego
zjawiska literackiego.
4
Tematem opowiadania jest m.in zabieg demonizacji (oryginalny pisarz traci
bogactwo własnej twórczości na rzecz swoich kopii), podczas gdy samo ma
charakter gestu
apophrades
(zarówno poprzez omówienie i rozwinięcie twórczości
mistrza, jak i twórcze podjęcie jego koncepcji pisarskiej) oraz
askesis
(Dukaj jednak
4

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin