-10-SZTUKA RENESANSU-MALARSTWO.docx

CHRONOLOGIA

RENESANS 1400 - 1600

WŁOCHY

FRANCJA

NIEMCY

wczesny

1400 - 1460

1490 - 1520

1520 - 1555

dojrzały

1460 - 1530

1520 - 1550

1555 - 1590

manieryzm

1520 - 1600

1550 - 1610

1560 - 1610

W odróżnieniu od architektury i rzeźby, starożytność nie stworzyła wielkiej tradycji malarskiej i jeśli doszukiwać się antycznej inspiracji malarstwa renesansowego, to dawała ją właśnie rzeźba. Jednak tym, co skierowało przynajmniej niektórych renesansowych artystów ku realizmowi, było opanowanie perspektywy. Zwracając uwagę artystów na to, jak oko ludzkie widzi rzeczywistość, siłą rzeczy zmusiło ich do obserwacji tej rzeczywistości i poznania jej struktury we wszelkich przejawach (anatomia, portret, pejzaż).
Pod wieloma względami malarstwo renesansowe było kontynuacją malarstwa średniowiecznego - przede wszystkim ze względu na tematykę koncentrującą się na wątkach religijnych, ale i na rozwój techniki malarskiej. Udoskonalona przez malarzy niderlandzkich technika malarstwa olejnego przejęta została w końcu XV w. przez malarzy włoskich i przyczyniła się do usamodzielnienia się gatunku - jego "oderwania od ściany".
Wątki czerpane z mitologii klasycznej nie odgrywały decydującej roli. Początkowo traktowane były podejrzliwie z powodu skojarzeń z tradycją pogańską, później (w dojrzałym renesansie) pojawiły się w dekoracjach prywatnych apartamentów, a jednym szerzej dostępnym cyklem były freski Rafaela z apartamentów papieskich (Stanze Rafaela). Tam zresztą pojawiły się również w cyklu łączącym filozoficzną tradycję antyku z rozwijającą się filozofią chrześcijańską (w Szkole Ateńskiej Rafaela przedstawieni są Platon i Arystoteles, a nawet antyczni materialiści, nie na natomiast Sokratesa).
Jakkolwiek początków nowego stylu można doszukiwać się we dziełach Giotta, prawdziwym przełomem był cykl fresków Masaccia w kaplicy Brancacci przy florenckim kościele Santa Maria del Carmine (1425-27). Również Masaccio namalował w 1427 r. fresk "Święta Trójca" w kościele Santa Maria Novella (do którego podobno perspektywę kreślił Filippo Brunelleschi). W obrazach Masaccia jest już wszystko, co odnaleźć można w późnym malarstwie Michała Anioła - perspektywa, nagość, realizm, cierpienie.

Do głównych cech malarstwa renesansowego zalicza się perspektywę linearną (jako metodę konstrukcji), anatomię i pejzaż (jako elementy doczesnej, materialnej rzeczywistości), światłocień (jako sposób określania formy trójwymiarowej), portret (jako uzyskujący samodzielność gatunek malarski) i realizm rozumiany jako próba oddania charakterystyki psychologicznej postaci. Należy również wymienić skrót perspektywiczny (czasami bardzo agresywny, jak w Opłakiwaniu Chrystusa Mantegny), sfumato (delikatna technika światłocieniowa), i pierwsze przykłady chiaroscuro (technika skontrastowanego światłocienia, typowa dla baroku, ale stosowana już np. przez Leonarda w obrazie Madonna w grocie (1483).

Chronologicznie historię włoskiego malarstwa renesansowego dzieli się zwykle na trzy okresy: renesans wczesny i renesans dojrzały. Kwestią kryteriów jest określenie malarstwa takich mistrzów jak Giotto mianem proto-renesansu, oraz wyodrębnienie samodzielnego stylu nazywanego manieryzmem. W okresie wczesnego renesansu dominowała szkoła florencka. W drugiej połowie XV w. powstawały samodzielne ośrodki sztuki renesansowej w innych częściach Italii. W Mantui działał Andrea Mantegna, w Ferrarze Cosme Tura. W Neapolu Antonello da Messina zapoznał się ze sprowadzonymi tam obrazami mistrzów flamandzkich (Jan van Eyck) i po przybyciu do Wenecji wpłynął na powstanie tamtejszej, weneckiej szkoły malarskiej (Giovanni Bellini) i upowszechnienie techniki olejnej. Zamówienia papieskie z początku XVI w. przyczyniły się do powstania najsłynniejszych arcydzieł renesansowych w Rzymie, ale trudno tu mówić o specyfice regionalnej. Po prostu potężny mecenat ściągał do Rzymu najwybitniejszych artystów z całych Włoch. Natomiast w Wenecji rozwinął się talent Giovanni Belliniego, który z kolei wpłynął na styl dwóch wielkich malarzy późnego renesansu - Giorgione i Tycjana.

Prekursorzy:
Giotto di Bondone, 1266-1337
Taddeo Gaddi, 1290-1366

Wczesny renesans:
Masaccio, 1401-1428
Filippino Lippi, 1457-1504
Paolo Uccello, 1397-1475
Piero della Francesca, 1415-1492
Fra' Filippo Lippi, 1406-1469
Andrea del Verrocchio, 1435-1488
Domenico Ghirlandaio, 1449-1494
Cosimo Tura, 1430-1495

Dojrzały renesans:
Sandro Botticelli, 1445-1510
Pietro Perugino, 1450–1523
Leonardo da Vinci, 1452-1519
Michelangelo Buonarroti, 1475-1564
Rafael Santi, 1483-1520

Szkoła wenecka:
Antonello da Messina, 1430-1479
Giovanni Bellini, 1430–1516
Andrea Mantegna, 1431-1506
Giorgione, 1477-1510
Tiziano Vecelli , 1490-1576

Wybitne dzieła malarstwa renesansowego stworzyli artyści Niemiec i Niderlandów, ale, ponieważ rozwój malarstwa w tych krajach przebiegał w izolacji od wczesnorenesansowych nurtów Italii, sztuka tych regionów zachowała stylistyczną odrębność, wpływy malarstwa gotyckiego i wydała dzieła wymykające się prostej klasyfikacji, jak obrazy Boscha czy Bruegela.

Petrus Christus, 1410-1476
Hieronymus Bosch, 1450-1516
Albrecht Dürer, 1471-1528
Lucas Cranach Starszy, 1472-1553
Hans Holbein Młodszy, 1497-1543
Pieter Bruegel, 1525-1569

Renesans kontynuował wspaniałe tradycje gotyckiego malarstwa ołtarzowego. W tej dziedzinie tworzyli niemal wszyscy renesansowi artyści: Masaccio, Fra Angelico, della Francesca, Bellini, Mantegna, da Vinci, Rafael, del Sarto. Renesansową specjalnością stały się wielkie cykle freskowe, którym początek dał cykl Giotta w kaplicy Scrovegni, a kontynuwali je Massaciio (kaplica Brancacci), della Francesca (San Francesco, Arezzo), Francesco del Cossa (dla rodziny d'Este), Ghirlandaio (kaplica Sassetti), Botticelli i Michelangelo (Sykstyna), Rafael (Stanze di Rafaello). W dziedzinie malarstwa świeckiego usamodzielnił się portret (della Francesca, Botticelli, da Messina, Ghirlandaio, da Vinci, Bellini, Tycjan, Rafael), akt (Botticelli, Bellini, Giorggione, Tycjan) i wspomniana już tematyka mitologiczna (Botticelli, Rafael, Bellini, Tycjan).