WYKŁAD I – HISTORIA MEDYCYNY JAKO NAUKA,LUDWIK RYDYGIER
(Historia jest światłem prawdy, świadectwem czasu, nauczycielką życia, pamiątką życia)
Historia medycyny – nauka o rozwoju myśli lekarskiej i formach praktyki lekarskiej, o zdrowiu i chorobie człowieka (w sensie indywidualnym i społecznym) w aspekcie historycznym.
Źródła do historii medycyny:
1. Źródła bezpośrednie:
- Zachowane szczątki ciała ludzkiego
- Zachowane narzędzia i przedmioty kultury materialnej
- Źródła pisane – druk i rękopisy
- Źródła ikonograficzne – malowidła, rysunki, rzeźby, herby, pieczęcie, medale, monety, filmy, fotografie
2. Źródła pośrednie:
- Źródła pisemne – relacje z drugiej ręki, pamiętniki, opisy podróży, podręczniki
- Źródła ikonograficzne nie będące wiernym odbiciem rzeczywistości ale wyrazem twórczości artystycznej
- Źródła etnograficzne
Ludwik Rydygier (21.08.1850 – 25.06.1920)
§ Doktor medycyny, chirurgii i położnictwa, pozostawił po sobie ślad w światowej chirurgii
§ Miał znakomitą wiedzę, dużo szczęścia, zręczny i odważny operator
§ 1880 rok – pierwszy w Polsce (drugi na świcie) dokonał wycięcia odźwiernika żołądka z powodu raka
§ 1881 – pierwszy na świecie dokonał częściowej resekcji żołądka z powodu wrzodów u Katarzyny Fening
§ 1884 – pierwsza operacja żołądkowo – jelitowa (zespolenie z powodu owrzodzenia dwunastnicy)
§ 1889 – inicjator i organizator I zjazdu chirurgów polskich w Krakowie
o Urodził się w Dusocinie koło Grudziądza w majątku ziemskim rodziców, któ®zy po jego narodzinach przenieśli się do Chełmna. Do gimnazjum chodził w Chojnicach i w Chełmnie. Studiował na niemieckim uniwersytecie w Gryfii. (Były tam najniższe koszta = utrzymanie 6 osobowej rodziny w Berlinie = 800 marek). Był stypendystą Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauki (założone przez Karola Marcinkowskiego). Po studiach sam wspierał to towarzystwo (lekarz zarabiał do 5000 marek). Rok studiów spędził w Berlinie i Strasburgu.
o Doktorat w 1874 roku w Gryfii – pionierska praca o zastosowaniu kwasu karbonylowego jako środka antyseptycznego
o Habilitował się w 1878 roku w Jenie – praca na temat operacyjnego leczenia stawów rzekomych (ortopedia)
o Powrócił do Chełmna gdzie ożenił się z 14 lat starszą Marią Borkowską i dzięki jej posagowi otworzył nowoczesną klinikę – Klinika dla chorób ocznych, kobiecych i chirurgicznych.
o Publikował swoje prace w krakowskim „Przeglądzie Lekarskim” oraz w poznańskiej „Kronice”, w 1887 roku powołany został na katedrę chirurgii na Uniwersytecie w Krakowie (objął ją po Janie Mikuliczu-Radeckim); został Dziekanem wydziału lekarskiego. W 1889 zorganizował Zjazd chirurgów Polskich.
o W 1897 roku objął katedrę chirurgii na Uniwersytecie Lwowskim i kierował nią aż do śmierci (jako dziekan i rektor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie).
o Dwaj synowie: Józef (zmarł po I wojnie światowej) i starszy Antoni (zdolny chirurg, habilitował się we Lwowie, utrzymywał kontakty z rosyjskimi oficerami przez co został zdegradowany i skazany na śmierć, ojciec wyprosił mu łaskę na dworze austriackim, syn wyjechał do Brazylii)
§ Klinika – miejsce w którym leczy się pacjenta, uczy się przyszłych lekarzy przy łóżku chorego oraz prowadzi się pracę naukową
§ Klinika Rydygiera – 25 łóżek, bieżąca woda, ogród botaniczny, sala operacyjna, sala pooperacyjna, sale dla pacjentów, osobne sale męskie i kobiece (nowość), laboratorium (doświadczenia na zwierzętach)
§ Wprowadził nowe techniki w chirurgii: raka odbytu, rzekoma śledziona, antyseptyka, plastyka sztucznego przełyku z jelita końcowego, dojście do serca bez uszkodzenia opłucnej, guzy jajników
§ Do zabiegów chirurgicznych nie używał fartuchów, czepków, rękawiczek, dbał o czystość personelu i oddziałów
§ Pozostawił po sobie około 200 prac naukowych
§ Uważał, że kobiety nie powinny zajmować się medycyną, nie powinny być nawet pielęgniarkami (wina ich natury)
WYKŁAD II – HISTORIA MEDYCYNY NAJDAWNIEJSZYCH CYWILIZACJI
Empiria – suma doświadczeń gromadzonych przez wieki
Supranaturalizm – wiara w działanie istot ponadnaturalnych
Dawna medycyna miała charakter empiryczno – supranaturalistyczny i kapłanny. Pierwszymi lekarzami byli kapłani. Najwcześniej leczono urazy i przyjmowano porody. Klęski żywiołowe były wywoływane przez ponadnaturalne siły. Używano magii i czarów aby je zwalczyć. Choroba była uważana za karę bóstwa za złe postępowanie człowieka.
Mezopotamia
§ Kraina na bliskim wschodzie, między Eufratem a Tygrysem zamieszkała przez Sumerów, Asyryjczyków, Babilończyków, kolebka cywilizacji – wielkie miasta, pismo, podział czasu
§ Źródła wiedzy:
- Opisy podróży Herodota (chorych wynoszono na rynek, tam każdy przechodzień musiał udzielić mu pomocy, rady)
- Gliniana tabliczka z Nippur – najstarszy zachowany tekst medyczny spisany pismem klinowym, spis leków – farmokopea (lecznicze działanie mirty, tymianku, nasion, kory, pączków i żywic drzew, skóry węża, skorupy żółwia, mleka, NaCl, saletry), leki stosowano zewnętrznie jako maści, wywary, oleje
- Kodeks króla Hammurabiego (stella nagrobna z XVII w p.n.e.) – zawierała obowiązki lekarza, prawa i pouczenia o wykonywaniu zabiegów ocznych i zębowych (9 przepisów o wysokości honorarium np. za wyleczenie kończyny = 9 cyklów srebra = zakup statku; udana operacja = 10 = 5xniewolnik, za spowodowanie śmierci lub trwałej utraty zdrowia = odcięcie ręki)
§ Medycyna miała charakter świątynny/sakralny i supranaturalistyczny, leczeniem zajmowali się kapłani. Choroba była karą za grzechy, wywołana przez złe demony; kapłani byli najbardziej wykształconą warstwą społeczną
§ Z czasem medycyna przeszła w z rąk kapłanów w ręce świeckich lekarzy(VIII w p.n.e.). Ich także dotyczył kodeks Hammurabiego; pobierali honorarium i płacili za nieudane zabiegi
§ Za główny organ uważano wątrobę, na podstawie wyglądu wątroby zwierząt ofiarnych wróżono i stawiano prognozę o chorobie lub robiono to na podstawie snów (onejroskopia)
§ Kapłani (lekarze) dzielili się na kilka klas: jedni przygotowywali maści, inni nacinali chorych, inni zaklinali figurki ukazujące demona choroby, jeszcze inni wyrokowali o przebiegu choroby
§ Liczby 7,14,21 i 13 (2x7-1) miały znaczącą rolę, gdy chodziło o los chorego
§ Bogowie:
- Marduk – bóg zdrowia
- Isztar – bogini płodności – od niej zależał przebieg porodu
- Nebu – opiekował się dziećmi
- Gula – bogini leków i trucizn
§ Chirurgia miała charakter naprawczy, nie sekcjonowano zwłok
§ Terapia oparta była na zaklęciach i ziołolecznictwie
Egipt
§ Medycyna miała charakter sakralny i supranaturalistyczny, lekarzami byli kapłani
§ Za ojca medycyny egipskiej uważa się Imhotepa. Nie znaleziono nigdy jego grobowca, powstała legenda, że posiadł tajemnicę nieśmiertelności, odpowiednikiem w Grecji był Asklepios lub w Rzymie Eskulap
§ Źródła wiedzy
- Opisy podróży Herodota
- Pozostałości w piramidach (mumie, malowidła na ścianach domów i w grobowcach)
- Papirusy:
§ Edwina Smitha (1600 r p.n.e.) – zasady postępowania chirurgicznego
§ Papirus z Kahun (1500 r p.n.e.) – w całości o ginekologii (środki antykoncepcyjne, określanie płci dziecka przez szybkość kiełkowania po oddawaniu moczu na różne zboża)
§ Papirus Ebersa (1550 r p.n.e.) – tekst o chorobach wewnętrznych i spis recept
§ Bóg medycyny – Toot – z dziobem Ibisa był opiekunem lekarzy, w mitologii greckiej opiekunem był Hermes. Mieli oni możliwość zamykania wiedzy, tak żeby wiedza medyczna była niedostępna dla laików. Toot spisał książki o wiedzy medycznej
§ Medycyny uczono w świątyniach w Tebach i w Memfis
§ Kapłani byli bardzo wykształceni, mieli szeroką wiedzę medyczną, także z podstaw chemii; słabo natomiast znali anatomię (ze względu na brak sekcjonowania zwłok); lekarzy byli wyspecjalizowani, każdy przygotowywał sam leki dla pacjentów; otrzymywali honorarium z kasy państwowej, za leki pacjenci płacili w naturze
§ Stawiano lekarzom wysokie wymagania – jak się ubierać, jak postępować z pacjentem
§ Balsamowano zwłoki lecz zajmowali się tym nie lekarze a rzemieślnicy było czynnością niegodną, do dziś dnia dobrze zakonserwowane ciała noszą ślady zabiegów medycznych;
§ Chirurgia i stomatologia były mało rozwinięte, chirurgia tylko naprawcza, dobrze rozwinięta ginekologia i położnictwo, okulistyka i higiena.
§ Szeroki arsenał leków oraz kosmetyków – przede wszystkim czosnek, także piołun, opium, miód, mleko, wyciągi zwierzęce np. wątroba na chore oko; (środki wymiotne, moczopędne, napotne, upusty)
§ Serce było uważane za centralny narząd
§ Czynniki życia: powietrze, woda, ziemia i ogień
§ Kredki do oczu zawierały składniki zapobiegające zapaleniu oczu
Indie
§ I okres do VII w p.n.e – okres wedyjski
- Medycyna miała charakter sakralno – supranaturalistyczny
- Rozpowszechnione ziołolecznictwo
- Księgi Wedy – duża wiedza anatomiczna i chirurgiczna
§ II okres VII w BC do VII AD – okres bramiński
- Wykształca się niezależny stan lekarski ok. kapłanów
- Lekarze to Charaka i Suśruta (1200 chorób, leczenie i przebieg)
- 7 składników ciała ludzkiego: mlecz, krew, mięśnie, tłuszcz, kości, szpik kostny, nasienie; porządek i harmonia między nimi decyduje o zdrowiu bądź jego braku
- bogate lekospisy (ponad 700 leków roślinnych, różne środki mineralne, umiejętność stosowania trucizn i odtrutek, eliksiry miłosne, kosmetyki)
- BARDZO WYSOKI POZIOM CHIRURGII – sekcjonowano zwłoki (zakaz?); przeprowadzano operacje plastyczne (z płata skóry czoła rekonstruowano nos przy szkielecie z patyczków, na czoło skóra z ramienia)
- Usuwano kamienie, operacje na jelitach, zszywano nićmi lub mrówkami bengalskimi, jako igły wykorzystywano rybie ości
- Deontologia lekarska – nauka o powinnościach lekarskich, spis powinności dla lekarzy i uczniów (wygląd, zachowanie, zasady etyki) NIE WOLNO KRZYWDZIĆ CHOREGO
§ III okres od VII AD – upadek, okres podbojów
Chiny
§ Charakter empiryczno-supranaturalistyczny lecz nie sakralny; leczenie polegało na magii
§ Lekarz kształcił się u mistrza po czym zdawał egzamin państwowy ( u cesarza), potem albo pracował na dworze cesarza albo był wędrownym lekarzem
§ Długo byli kulturą zamkniętą, po dziś dzień zapatrzeni w swoją naukę, religię, medycynę
§ Jako pierwsi zauważyli, że przyczyną świerzbu jest pasożyt, dużo szybciej niż w Europie stosowali szczepionki przeciwko ospie
§ Ich filozofia to połączenie taoizmu i konfucjonizmu
- Konfucjonizm – wszystko co dzieje się z człowiekiem jest sprawą Boga, trzeba podporządkować się niebiesom
- Taoizm – zajmuje się siłą sprawczą wszystkich zdarzeń
§ Podstawą istnienia jest równowaga między siłami Jang i Jing
- Yang – czynnik męski, jasny, pozytywny, aktywny, kojarzony ze spermą
- Ying – czynnik żeński, negatywny, ciemny, kojarzony z krwią miesiączkową
§ Było 5 czynników wszechświata a w łączności z nimi pozostaje 5 narządów (ogień, woda, metal, drewno, wątroba, śledziona, serce, płuca, nerki) mieli 5 pór roku, 5 smaków, 5 stron świata
§ Świętość ludzkiego ciała – słaby rozwój chirurgii (kastrowanie mężczyzn, krępowanie stóp dziewczęcych by nie urosły za duże), bardzo rozwinięta diagnostyka – smak i kolor moczu, rodzaje tętna
§ Lekarze usuwali zęby, usuwali kamienie, nastawiali złamania, leczyli oczy; główną zasadą leczenia było stosowanie przeciwieństw – gorączka – chłód
§ Aptekarze sporządzali leki, kolor i smak leku miał znaczenie w terapii
§ Twierdzili, że serce pompuje krew, która jest w ciągłym obiegu i nigdy nie stoi
§ Ogromnie rozwinięte ziołolecznictwo (też koproterapia –z kału zwierząt), zioła – kamfora, herbata, cebula, imbir, żelatyna, szpik kostny, wątroba, piżmo, krew tygrysa, opium; cesarze sporządzali zielniki, na wszystko jest lekarstwo w przyrodzie; stosowali bański, masaże, gimnastykę, psychoterapię
§ Kanon medycyny żółtego cesarza (3000 p.n.e.)
- Część I – dialog żółtego cesarza z ministrem na temat chorób
- Część II – wiadomości o akupunkturze
- Choroby wywołane mogły być czynnikami zewnętrznymi (wiatr, zimno, suchość, wilgoś) lub wewnętrznymi ( radość, smutek, zmartwienie)
- Akupunktura – około 360 miejsc na ciele, opierała się na przekonaniu że ciało jest pełne rurek, w których przemieszczają się Yang i Ying, jeżeli przepływ jest zaburzony to należy go przekłuć...
que-hiciste