Fizjoprofilaktyka choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa.doc

Fizjoprofilaktyka choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa

Kręgosłup chroni rdzeń kręgowy, korzenie nerwowe i naczynia krwionośne, a także pełni funkcję podporową, umożliwiając wykonywanie ruchu w płaszczyźnie horyzontalnej, czołowej i strzałkowej. Konstrukcja kręgosłupa może ulec zmianie pod wpływem procesów inwolucyjnych, w wyniku odziaływania czynników genetyczno-konstrukcyjnych lub zmian napięcia mięśniowego. Destrukcyjnie na kręgosłup oddziałują także określone czynniki: obniżona aktywność ruchowa, nadwaga, urazy, częste mikrourazy, przeciążenia, regularne utrzymywanie niefizjologicznych pozycji [1]. Przyspieszają one proces zużywania i prowadzą do rozwoju zwyrodnienia tkanek tworzących połączenie kręgów. Szczególnie kumulacja mikrourazów w ciągu całego życia wpływa na nasilenie zmian zwyrodnieniowych [2].

Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa to proces zużywania i zwyrodnienia tkanek budujących stawy, co skutkuje upośledzeniem czynności ruchowych oraz bólem. Zmiany mogą mieć charakter pierwotnej (brak przyczyny) lub pierwotne (po urazie, wadzie wrodzonej kręgosłupa, chorobie zapalnej). Są one skutkiem starzenia się organizmu. Najczęściej występuje u ludzi w wieku starszym, lecz może zaczynać się u ludzi młodych. Pierwsze zmiany zaczynają się w wieku ok. 20 lat, co spowodowane jest procesem utraty wody przez krążek międzykręgowy – krążek traci elastyczność. Badania dowodzą, że występowanie zwyrodnień wiąże się z dokuczliwymi konsekwencjami klinicznymi [3].

Zmiany zwyrodnieniowe są bardzo złożonym zjawiskiem (rys. 1). Zależą od ich charakteru i lokalizacji. Chrząstka szklista, która pokrywa powierzchnie stawowe posiada niewielkie zdolności do regeneracji. W miejscu jej zniszczenia tworzy się chrząstka włóknista o zdecydowanie marnych właściwościach biomechanicznych. Obciążenia przemieszczają się za pomocą podchrzęstnej warstwy kostnej, ulegają pogrubieniu. Modyfikacje te mają powolny charakter, lecz postępujący [7].

Zwyrodnienie kręgosłupa skutkuje zniszczeniem krążków międzykręgowych i ich przemieszczania, co prowadzi do przesunięcia trzonów kręgowych. Deformacja krążków, które przenoszą głównie obciążenia kręgosłupa, prowadzi do nadmiernego obciążenia stawów międzykręgowych w rezultacie czego ulegają one zniszczeniu.

Rys. 1. Schematyczne przedstawienie zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa [3].

Modyfikacjom może współtowarzyszyć zapalenie błony maziowej, które jest skutkiem wpływu czynników mechanicznych i biologicznych destabilizujących procesy tworzenia i degradacji chrząstki stawowej i warstwy podchrzęstnej kości w rezultacie obejmując całe tkanki stawu [3]. Mechaniczne przeciążenie stawów kręgosłupa powoduje powstawanie zmian anatomicznych i strukturalnych stawów kręgosłupa – zapoczątkowanie procesów zwyrodnienia [4].

Przyczyn rozwoju zwyrodnienia jest wiele. Najbardziej istotne to:

·        starzenie się organizmu,

·        przeciążenie kręgosłupa,

·        otyłość,

·        siedzący tryb życia,

·        deformacje po urazach kręgosłupa,

·        wady wrodzone,

·        zaburzenia hormonalne i odżywiania.

Następstwem zmian zwyrodnieniowych jest powolne zwężanie się kanałów (ryc 2.), które prowadzą pęczki nerwów, nazywanych korzonkami nerwowymi. Zwężenie, przemieszczenie lub wypadnięcie wnętrza pierścienia krążka międzykręgowego skutkuje uciskiem nerwów wychodzących z rdzenia kręgowego na lędźwiowym odcinku kręgosłupa, co wywołuje przewlekłe bóle lub rwę kulszową. Jeśli proces ma miejsce w odcinku szyjnym, może dojść do ucisku naczyń krwionośnych – zaburzenia świadomości, zawroty głowy, bóle barku. Natomiast przepuklina krążka wiąże się z uciskiem nerwów, przejawiając się bólami  ręki (rwa ramienna).

Ryc. 2. Schemat zmian prowadzących do zwężania się kanału kręgowego [7].

Zdiagnozowanie choroby zwyrodnieniowej odbywa się na podstawie kryteriów American College of Rheumatology. Pod uwagę bierze się:

·        ból stawu,

·        poranną sztywność stawu trwająca 30 minut,

·        trzeszczenie podczas ruchu,

·        zmiany radiologiczne [5].

Do objawów przedmiotowych i podmiotowych należą:

·        ból stawów,

·        ograniczona ruchomość stawu z wtórnym zanikiem mięśni otaczających staw.

Rzadziej występujące objawy to:

·        zniekształcenie i poszerzenie obrysów kostnych,

·        palpacyjna tkliwość stawu,

·        drobnoziarniste trzeszczenie podczas ruchu,

·        wysięk w stawie,

·        zwężenie średnicy otworów międzykręgowych,

·        przesuwanie i uszkodzenie krążków miedzykręgowych [6].

Profilaktyka należy do najskuteczniejszych metod walki z dysfunkcją i dolegliwościami kręgosłupa. Polega na prawidłowym utrzymywaniu postawy podczas pracy i wypoczynku, odpowiedniej gimnastyce wzmacniającej kręgosłup i całe ciało oraz higienicznym trybie życia. Kluczowe znaczenie odgrywa aktywność fizyczna od najwcześniejszych lat dziecięcych do starości [7].

Zapobieganie rozwoju chorób zwyrodnieniowych to przestrzeganie określonych zasad:

·        prawidłowe siadane – kręgosłup prosty z zachowanie krzywizny lędźwiowej,

·        prawidłowe pochylanie się – do pozycji ugiętych nóg z zachowaniem lordozy lędźwiowej. Po każdym pochyleniu się odchylić się do tyłu,

·        umiejętne dźwiganie – na ugiętych nogach z zachowaniem lordozy lędźwiowej. Po każdym podniesieniu ciężaru należy kilkakrotnie odchylić się do tyłu,

·        unikanie pochylania głowy,

·        unikanie pozycji głowy wysuniętej do przodu,

·        spanie na brzuchu – gwarancja prawidłowo ułożonego kręgosłupa z zachowaniem krzywizn,

·        unikanie zgięć i wyprostów połączonych z rotacjami tułowia.

Dużą role w profilaktyce pełni regularna gimnastyka. Jej najprostsza forma:

·        przeciąganie się,

·        wykonywanie ruchów kolistych tułowiem,

·        stawanie tyłem do ściany, stykając się nią piętami, pośladkami, plecami i głową,

·        wykonywanie przysiadów z zachowaniem właściwych krzywizn,

·        wykonywanie przeprostu kręgosłupa poprzez wciągnięcie łopatek,

·        ćwiczenia izometryczne mięśni brzuch (nawet w pozycji siedzącej),

·        unoszenie rąk do góry.

Jednym z najskuteczniejszych sposobów zapobiegania rozwojowi zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa jest właściwa i odpowiednio wczesna profilaktyka [7].

·        Korabiewska I.,i wsp., Porównanie działania przeciwbólowego magnetoterapii z prądami diadynamicznymi w leczeniu zespołów bólowych dolnego odcinka kręgosłupa, Acta Balneologica, 2010,LII,3; 167-174.

·        Bibby SR, Yu J, and Urban JP: The Physiology of Intervertebral Disc Degeneration. In: Gunzburg R, Szpalski M, Andersson G, eds. Degenerative Disc Disease, Philadelphia Lippincott Williams&Wilkins 2004; 23-34.

·        Gaál J, I wsp., Balneotherapy in elderly patients: effect on pain from degenerative knee and spine conditions and on quality of life, Isr Med Assoc J. 2008 May;10(5):365-9.

·        Mleczko M., i wsp., Ocena skuteczności leczenia uzdrowiskowego grupy kobiet z bólem krzyża skierowanych na turnus sanatoryjny do Krynicy – Zdroju, Balneologia Polska, 2007,XLIX,4; 255-264.

·        American College of Rheumatology Subcommittee on Osteoarthritis Guidelines.: Recommendations for the medical management of osteoarthritis of the hip and knee, 2000 Update, Arthritis Rheum, 2000, 43:1905.

·        Stanek A, Cieśla G, Matyszkiewicz B, Rozmus-Kuczia I, Sieroń-Stołtny K, Koczy B, Sierot A: Subiektywna ocena skuteczności terapeutycznej krioterapii ogólnoustrojowej u pacjentów z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa. Balneologia Polska 1-2/2005, str. 24-32.

·        Krasuski M. Bóle krzyŜa - ogólny zarys terapii i profilaktyki. Internet 22.3.2015