Wykonanie:
Szymańska Karolina
Pielęgniarstwo, II rok, gr. 4
POZ
Data: 26.04.10r.
Temat: Rola pielęgniarki rodzinnej w zapobieganiu zespołowi metabolicznemu (otyłość, nadciśnienie, cukrzyca typu 2)
1. Definicja.
Zespół metaboliczny to zbiór wzajemnie powiązanych czynników zwiększających istotnie ryzyko rozwoju miażdżycy i cukrzycy typu 2 oraz ich powikłań naczyniowych. Według najnowszej definicji do rozpoznania zespołu metabolicznego niezbędne jest stwierdzenie otyłości brzusznej, jako obwód talii ≥88 cm u kobiet i 102 cm u mężczyzn oraz 2 spośród 4 czynników, takich jak:
a) Glikemia na czczo ≥100 mg/dl lub stosowanie leczenia hipoglikemizującego,
b) Ciśnienie tętnicze skurczowe ≥130 mmHg lub rozkurczowe ≥85 mmHg,
c) Stężenie trójglicerydów we krwi 150 mg/dl,
d) Obniżone stężenie HDL-cholesterolu.
2. Epidemiologia.
W USA na zespół metaboliczny cierpi 24% kobiet i 24% mężczyzn. A częstość występowania wzrasta wraz z wiekiem. U osób w wieku >20 lat na zespół metaboliczny cierpi 7%, zaś w grupie osób >60 lat już u 40% osób można wykryć jego cechy. Według raportu Trzeciego Narodowego Programu Badań Stanu Zdrowia i Odżywiania (NHANES III) objawy zespołu metabolicznego występują u: 10% kobiet i 15% mężczyzn bez zaburzeń gospodarki węglowodanowej, u 42% kobiet i 64% mężczyzn cechujących się zaburzoną tolerancją glukozy i u 78% kobiet i 84% mężczyzn chorych na cukrzycę typu 2.
W badaniach przeprowadzonych w Europie wykazano, że zespół metaboliczny występuje u 36% kobiet i 38% mężczyzn.
WHO podaje, że w 2005 roku problem nadwagi dotyczył 1.6 mld osób, a otyłość ponad 400 mln osób dorosłych na świecie.
W Polsce sytuacja ta wygląda podobnie, według badań osoby cechujące się nadmierna masą ciała stanowią 52% populacji.
Zatem, rosnące zainteresowanie ZM, jego medyczne i społeczne znaczenie wynika zarówno z rozpowszechnienia i stale wzrastającej liczby zachorowań, jak i zwiększonego ryzyka rozwoju miażdżycy, cukrzycy typu 2 i powikłań sercowo-naczyniowych, występujących w jej przebiegu.
3. Dane kliniczne.
W patogenezie zespołu metabolicznego mają znaczenie czynniki genetyczne i środowiskowe. Do czynników genetycznych należą geny, które hipotetycznie mogą być odpowiedzialne za insulinooporność, a tym samym za wystąpienie cukrzycy. Dowodzą tego przypadki rodzinnego występowania cech zespołu. Podstawowe czynniki środowiskowe istotne w rozwoju zespołu metabolicznego to nieprawidłowy sposób odżywiania związany ze stosowaniem diety bogatokalorycznej, wysokotłuszczowej, bogatej głównie w tłuszcze nasycone oraz obfitującej w cukry proste, a więc diety prowadzącej do nadwagi i otyłości. Nadwaga i otyłość, a zwłaszcza jej typ trzewny, gdy tkanka tłuszczowa nagromadzona jest wewnątrzbrzusznie, prowadzą do insulinooporności i kompensacyjnej hiperinsulinemii. Równie ważnym czynnikiem przyczynowym rozwoju zespołu metabolicznego jest brak aktywności fizycznej i siedzący tryb życia. Brak pracy mięśniowej sprzyja oporności komórek mięśniowych na działanie insuliny. Za podstawową składową zespołu metabolicznemu uznaje się otyłość brzuszną ocenianą na podstawie wyniku pomiaru obwodu pasa. Wybór ten poparto spostrzeżeniem, że otyłość brzuszna jest pierwszym krokiem prowadzącym do wystąpienia wszystkich elementów zespołu metabolicznego. Zatem też otyłość będzie dla pielęgniarki rodzinnej najważniejszym punktem odniesienia w walce z zespołem metabolicznym.
Części składowe wchodzących w ZM:
· Otyłość
Otyłość, czyli patologiczne nagromadzenie się tkanki tłuszczowej w znacznym stopniu wpływa na stan naszego organizmu. Prowadzi do wielu nieprawidłowości i zaburzeń. Jest to choroba przewlekła. Im wyższy wskaźnik BMI tym większe ryzyko zachorowania na takie choroby jak nadciśnienie tętnicze, chorobę niedokrwienna serca, cukrzycę typu 2, tworzące zespół metaboliczny.
Związek epidemiologiczny miedzy otyłością, a zespołem metabolicznym uwarunkowany jest najczęściej utratą wydolności tkanki tłuszczowej spowodowaną nadmiernym obciążeniem w postaci przechowywania lipidów, a więc zaburzeniem funkcji buforowania u osób z nadwagą lub otyłych. Główna przyczyna to nadmiar pożywienia, łatwo dostępnego w krajach na wysokim poziomie rozwoju.
Masa ciała i rozkład tkanki tłuszczowej są istotnymi czynnikami ryzyka cukrzycy typu 2. Już od dawna wiadomo, że częstość występowania cukrzycy typu 2 w populacji wzrasta proporcjonalnie do stopnia otyłości. Zapadalność na nią zwiększa się narastająco, począwszy od BMI >23kg/m².
· Cukrzyca typu 2
Kluczowym elementem zespołu metabolicznego jest cukrzyca lub mniej zaawansowane zaburzenia węglowodanowe, jak nieprawidłowa glikemia na czczo lub upośledzona tolerancja glukozy. Wzrost częstości występowania cukrzycy jest obecnie problemem światowym. Szczególnie szybko zjawisko to wzrasta w krajach rozwijających się, co wiąże się z niekorzystną zmianą stylu życia oraz narastaniem otyłości. Jest to choroba metaboliczna, która pierwotnie charakteryzuje się opornością na insulinę, względnym niedoborem insuliny oraz hiperglikemią.
· Nadciśnienie tętnicze
Wysokie wartości ciśnienia tętniczego dużo częściej dotyczą osób charakteryzujących się nadwagą lub otyłością w porównaniu z osobami mającymi prawidłową masę ciała. Częstość występowania rośnie wraz ze wzrostem masy ciała.
Nadciśnienie tętnicze to choroba układu krążenia, która charakteryzuje się stale lub okresowo podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi.
Zdecydowana większość (ponad 90%) przypadków nadciśnienia ma charakter pierwotny, tzn. bez znanej somatycznej przyczyny, którą dałoby się usunąć interwencją medyczną. Etiologia nadciśnienia tętniczego pierwotnego nie została w pełni ustalona. Uważa się, że odgrywają w niej rolę czynniki genetyczne i środowiskowe.
4. Program edukacyjny pielęgniarki w walce z zespołem metabolicznym.
PROGRAM EDUKACYJNY:
Ø Cele główne
Uświadomienie pacjentom jak ważna jest wczesna profilaktyka w walce z zespołem metabolicznym oraz podstawy leczenia.
Ø Cele szczegółowe
-Przedstawienie przyczyn powstawania, szerzenia się i postępu choroby,
-Uświadomienie pacjentów jakie zagrożenia niesie ze sobą ZM,
-Edukacja pacjentów w zakresie umiejętności obserwacji objawów zespołu metabolicznego,
-Jak najszybsze wykrycie i wdrożenie leczenia.
Ø Metody i formy dydaktyczne
-Nagłośnienie tematyki programu w ośrodkach masowego przekazu,
-Rozmowy z pacjentami,
-Prewencja w wieku dziecięcym,
-Przedstawienie programu w szkołach,
-Propagowanie zdrowego stylu życia,
-Broszurki, ulotki informacyjne.
Ø Treści ujęte w jednostki (spotkania z pacjentem)
Spotkania z pacjentem obejmujące treści, takie jak:
-modyfikacja stylu życia,
-zachęcenie do większej aktywności fizycznej,
-dostosowanie diety,
-rzucenie nałogów (palenie tytoniu, picie alkoholu),
-zminimalizowanie przyczyn stresu,
-leczenie farmakologiczne ZM,
Pacjenci z zespołem metabolicznym to prawdziwe wyzwanie dla zespołu leczącego. Z uwagi na mnogość zaburzeń, najwięcej korzyści płynie z zastosowania intensywnego leczenia wieloczynnikowego, ukierunkowanego na kontrolę glikemii, obniżenie ciśnienia tętniczego, redukcje masy ciała i normalizacje stężenia lipidów. Opóźnia to występowanie późnych powikłań mikro- i markoangiopatycznych oraz zmniejsza śmiertelność.
Celem głównym pielęgniarki rodzinnej jest uświadomienie pacjentom ze podstawa leczenia i profilaktyki jest walka z wieloletnimi nawykami, otyłością, niewłaściwą dietą. Ważne jest nawiązanie właściwej, partnerskiej relacji miedzy pielęgniarka i pacjentem. Im więcej pacjent będzie wiedział na temat choroby tym skuteczniej będzie sobie z nią radził.
Ważnymi elementami edukacji są:
· motywacja do leczenia
· wyjaśnienie istoty choroby
· wykazanie powiązań między posiłkiem, glikemią, a insuliną
· sposoby radzenia sobie z hipoglikemią
Prewencja i zastosowanie terapii jest istotnym krokiem na przód w walce z zespołem metabolicznym. Pielęgniarka w swojej roli edukacyjnej powinna zadbać, aby działania prewencyjne rozpocząć u jak najmłodszych pacjentów.
Prawidłowa masa ciała, ciśnienie tętnicze, lipidogram i insulinowrażliwość w dzieciństwie zmniejszają ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego w życiu dorosłym i wiążą się z mniejszym prawdopodobieństwem zachorowania na choroby układu krążenia.
W zapobieganiu powstawania i leczeniu zespołu metabolicznego i jego powikłań u dzieci i młodzieży pierwszoplanową rolę odgrywa zmiana stylu życia z modyfikacją diety oraz zwiększeniem aktywności fizycznej.
Leczenie farmakologiczne ma niewielkie zastosowanie i ogranicza się do leczenia hiperlipidemii, nadciśnienia tętniczego i zaburzenia tolerancji glukozy. Gdy zaburzenia te towarzyszą otyłości, pierwszym zaleceniem powinno być również obniżenie masy ciała. U dzieci w trakcie lub po okresie dojrzewania, u których występują zaburzenia gospodarki węglowodanowej połączone z insulinoopornością, można stosować metforminę, która, poprzez zwiększenie wrażliwości na insulinę, korzystnie wpływa na gospodarkę węglowodanową i lipidową oraz ułatwia odchudzanie.
Niezmiernie ważna w zapobieganiu zespołowi metabolicznemu jest prewencja otyłości poprzez stosowanie odpowiedniej diety. Diety bogatej w błonnik. Istotnym elementem jest również odpowiedni wysiłek fizyczny. Ryzyko otyłości maleje o 10% z każdą godziną
spędzoną na umiarkowanym wysiłku fizycznym, a wzrasta o 12% z każdą godziną spędzoną na oglądaniu telewizji. U dziewcząt przez okres dojrzewania wysiłek fizyczny o przynajmniej średnim nasileniu skutecznie zmniejsza ryzyko rozwoju choroby wieńcowej
między innymi przez zmniejszenie stężenia cholesterolu frakcji LDL. U dzieci i nastolatków z nadwagą uprawianie aerobiku przez 8 tygodni doprowadziło do poprawy funkcji śródbłonka naczyń, a stężenie insuliny wykazywało tendencję spadkową .
Zatem najważniejszym elementem profilaktycznym jest modyfikacja stylu życia. Jest to główny element prowadzący do usunięcia niemal, że wszystkich szkodliwych czynników wpływających na postępowanie ZM.
Należało by to rozumieć jako zwiększenie swojej aktywności fizycznej, ograniczenie biernego spędzania czasu. Pielęgniarka jako profesjonalista, w swoich spotkaniach z pacjentem powinna namawiać do aktywności.
Żeby jakikolwiek wysiłek fizyczny przyniósł oczekiwane efekty, musi być dostatecznie:
· długi (tkankę tłuszczową zaczynamy spalać dopiero po 35–40 minutach treningu, np. jazdy na rowerze stacjonarnym)
· intensywny (jeśli nie ma ku temu przeciwwskazań, tętno podczas ćwiczeń powinno wynosić 110–115/ min – gdy mamy 20–40 lat, 100–105/min – gdy mamy 41–60 lat, 95/min – gdy mamy 61–75 lat)
· systematyczny (intensywniejszy trening chociaż co drugi dzień i codziennie gimnastyka poranna).
Wskazany jest zwłaszcza wysiłek angażujący duże grupy mięśni, np. bieg, jazda na rowerze, pływanie. Ważne jest, żeby wysiłek fizyczny poprzedzony był 5–10-minutową rozgrzewką (zalecane są ćwiczenia rozciągające). Należy starać się też dokładać sobie trochę ruchu każdego dnia – ograniczyć korzystanie z samochodu i windy, skrócić czas spędzany przed telewizorem.
W skład modyfikacji stylu życia wchodzi również zmiana diety. Warto uświadomić pacjentów o ograniczeniu spożywania tłuszczów do 25-30% dobowego zapotrzebowanie energetycznego organizmu, tłuszczów nasyconych do 7% zapotrzebowania energetycznego, obniżeniu dobowej podaży cholesterolu do <200mg, spożyciu węglowodanów na poziomie 50-60% zapotrzebowania energetycznego, ograniczeniu spożycia cukrów prostych, dostarczeniu węglowodanów w postaci produktów skrobiowych (chleb razowy, kasza, ryż, fasola), zwiększeniu spożycia owoców i warzyw (m.in. wzrost spożycia błonnika), a także ryb morskich (zawierają korzystne kwasy tłuszczowe Ω-3). W profilaktyce i leczeniu zespołu metabolicznego ważne są zwłaszcza trzy pierwiastki: potas, wapń oraz magnez.
· Potas (zalecana porcja dzienna wynosi 1000 mg) utrzymuje równowagę wodno-elektrolitowa organizmu i dlatego m.in. zapobiega nadciśnieniu tętniczemu. Ponadto reguluje pracę mięśni, czyli również serca. Znajdziemy go w suszonych morelach i śliwkach, rodzynkach, melonach, bananach, soku pomarańczowym, soku oraz koncentracie pomidorowym, szpinaku, ziemniakach.
· Wapń (jego zalecana porcja dzienna wynosi 800– 1200 mg) pomaga utrzymać prawidłowe ciśnienie i krzepliwość krwi, wraz z magnezem warunkuje prace mięsni, a więc i serca. Znajdziemy go w mleku i jego przetworach, a ponadto w figach, wzbogacanym soku pomarańczowym.
· Magnez (zalecana porcja dzienna 250–350 mg) odpowiada za skurcz i rozkurcz mięśni, a więc zmniejsza ryzyko zawału serca. Normalizuje też ciśnienie tętnicze. Ten pierwiastek znajduje się w pełnoziarnistych produktach, orzechach, roślinach strączkowych, ciemnozielonych warzywach liściastych, skorupiakach.
Tak naprawdę, aby osiągnąć pożądany efekt należy walczyć ze swoimi wszystkimi dotychczasowymi nałogami i przyzwyczajeniami. A końcowy efekt powinien nam przynieść obniżenie masy ciała do wartości BMI < 25. Każdy zrzucony kilogram nadwagi obniża ciśnienie tętnicze o 1 mm Hg i poprawia tzw. glikemię. Już z tego powodu warto się odchudzić. Trzeba to robić z głową i systematycznie. Wskazówki pielęgniarki które mogą pomóc pacjentowi:
· Jadaj 5 razy dziennie, co 3–4 godziny, niezbyt duże posiłki (3 główne i 2 przekąski).
· Nie dopuszczaj do tego, żeby odczuwać głód.
· Odżywiaj się tak, by przestrzegać zasad tzw. piramidy zdrowego żywienia.
· Twoja dieta przypominać może dietę Montignaca, śródziemnomorska lub plaż Południa.
· Przy komponowaniu posiłków posługuj się tzw. indeksem glikemicznym (IG). Tuczące są zwłaszcza produkty o IG przekraczającym 50.
...
aniolbezserca