Szkolne formy opiekuńczo- wychowawcze
Szkoła – instytucja oświatowo-wychowawcza zajmująca się kształceniem i wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych, stosownie do przyjętych w danym społeczeństwie celów i zadań oraz koncepcji oświatowo- wychowawczych i programów; osiąganiu tych celów służy odpowiednio wykształcona kadra pedagogiczna, nadzór oświatowy, baza lokalowa, wyposażenie oraz zabezpieczenie budżetowe ze skarbu państwa, samorządów lokalnych lub innych źródeł.
Ważne jest, aby w szeroko pojmowanym określeniu funkcji szkoły, obok funkcji kształcącej, która jeszcze nie tak dawno była jedyną funkcją szkoły, rangi nabrała funkcja opiekuńczo-wychowawcza tejże placówki.
Do tej pory problematyka ta nie zajmowała należnego jej miejsca w teorii pedagogicznej. Powodem tego faktu był:
a) dydaktyczny profil teorii pedagogicznej
b) tradycjonalizm w samej teorii opieki nad dzieckiem
Kult dydaktyki ukształtował swoistą postawę badawczą wobec szkoły, na którą patrzono jako na placówkę nauczania, głównym przedmiotem zainteresowania czyniąc lekcję i nauczyciela pomijając natomiast inne poczynania wychowawcze szkoły a w szczególności kierunek działalności opiekuńczej.Tradycjonalizm w teorii opieki nad dzieckiem sprowadzał się tylko do form opieki całkowitej z wyraźnym akcentem na funkcje pielęgnacyjne.
Takie stanowisko hamowało działalność opiekuńczo-wychowawczą szkoły.
Szkoła odgrywa ogromną rolę w organizowaniu opieki wychowawczej nad dziećmi. Przemawiają za tym następujące fakty:
1. Zasób wiedzy i umiejętności nabytych przez ucznia w procesie nauczania nie przesądza o dobrym przygotowaniu go do życia i pracy zawodowej w warunkach współczesnej cywilizacji. Ogromne znaczenie ma ukształtowanie odpowiednich postaw społeczno-moralnych i zapewnienie warunków do ciągłego samo rozwoju. Ważne jest inspirowanie sytuacji wspomagających rozwój społeczny dziecka oraz przeciwdziałanie wszelkim jego zaburzeniom.
2. Szkoła jako najbardziej kwalifikowana i upowszechniona instytucja pedagogiczna ma największe możliwości kształtowania i przekształcania wszelkich czynników środowiskowych oraz wyrównywanie ich braków
3. Podstawową zasadą polityki opiekuńczej jest zapewnienie dziecku najpomyślniejszych warunków życia i rozwoju w jego najbliższym środowisku tj. w rodzinie, szkole, środowisku zamieszkania. Wśród tych wymienionych środowisk najbliższym naturalnym środowiskiem, w którym przebiega życie dziecka jest szkoła, dlatego też głównie jej przypada organizowanie pomocy dziecku, rodzinie i środowisku zamieszkania w realizacji zadań opiekuńczo- wychowawczych.
4. W polityce opiekuńczej kładzie się akcent na powszechny, wczesny i profilaktyczny charakter form pomocy dziecku i rodzinie. Realizacja tych zadań jest możliwa przy szerokim udziale szkoły, która posiada bogate tradycje w dziedzinie organizowania otwartych form opieki wychowawczej i zajęć wspomagających rozwój dzieci i młodzieży.
5. W świetle najnowszej teorii pedagogicznej kształcenie, wychowanie i opieka stanowią integralną całość; działanie profilaktyczne i kompensacyjne jest niezbędnym warunkiem prawidłowego przebiegu procesu wychowawczego.[1]
Szkoła więc, jako placówka realizująca zadania w dziedzinie kształcenia i wychowania musi równolegle rozwijać działalność opiekuńczą.
Jeżeli przyjmiemy za punkt wyjścia pojęcie opieki jako działalności zmierzającej do zapewnienia dzieciom i młodzieży sprzyjających warunków życia, rozwoju i wychowania funkcja opiekuńczo-wychowawcza szkoły powinna przejawiać się w następujących kierunkach:
1.W odniesieniu do dziecka
- zapewnienie bezpieczeństwa osobistego w szkole i w drodze do szkoły
- ochrona zdrowia dziecka
- niesienie pierwszej pomocy
- zapewnienie realizacji obowiązku szkolnego(wyrównywanie opóźnień w nauce)
- zaspakajanie podstawowych potrzeb biologicznych
- roztaczanie opieki nad dzieckiem w czasie pracy zawodowej rodziców
- organizowanie dzieciom czasu wolnego(zapewnienie właściwych styczności z wartościami kulturowymi, ograniczanie styczności ze zjawiskami patologicznymi.
2. W odniesieniu do rodziny dziecka
- udzielanie materialnej pomocy rodzinie w miarę możliwości finansowych szkoły.
- udzielanie pomocy w rozwiązywaniu trudności wychowawczych w rodzinie (złe warunki rodzinne dziecka, sytuacja materialna, układ stosunków rodzinnych, stopień odpowiedzialności rodziców)
- podnoszenie kultury pedagogicznej rodziców
- organizowanie życia społeczno-kulturalnego rodziców.
3. W odniesieniu do środowiska zamieszkania.
- inspirowanie urządzeń rekreacyjnych i kulturalno-oświatowych w rejonie szkoły
- podnoszenie poziomu kultury pedagogicznej społeczności lokalnej
- organizowanie wolnego czasu lokalnej społeczności
- zwalczanie negatywnych zjawisk, aspołecznych zachowań oraz wszelkiej patologii
Kierunki działalności opiekuńczej szkoły można rozpatrywać w trzech układach odniesienia, ze względu na fakt, iż wszelkie zagrożenia dla życia rozwoju biologicznego i wychowania dziecka mogą tkwić:
· W samym dziecku – do szkoły przychodzą różne dzieci, z defektami zarówno fizycznymi jak i psychicznymi. Zadaniem szkoły jest tworzenie integralnych grup oraz pielęgnowanie zdrowia psychicznego i fizycznego dziecka, rozpoznanie jakichkolwiek nieprawidłowości w rozwoju. W tym celu w szkołach tworzy się gabinety pedagoga, psychologa, higienistki oraz lekarskie.
· W rodzinie – dziecko wyrasta w rodzinie, która jest dla niego ostoją i wzorem. Jeżeli jednak jest to rodzina o pewnych zaburzeniach funkcjonalnych i strukturalnych, wtedy prawidłowy rozwój dziecka jest zagrożony. W tym przypadku rola szkoły polega na rozpoznaniu problemu rodziny, w jakiej żyje dziecko oraz niesienie pomocy w jego rozwiązaniu.
· W środowisku. – oprócz rodziny i szkoły środowisko jest bardzo ważne w rozwoju i kształtowaniu osobowości dziecka. Grupy rówieśnicze, podwórko, plac zabaw to miejsca, w których dziecko przebywa. Szkoła powinna pomóc dziecku w dokonywaniu wyborów określonych wartości tzn. w doborze przyjaciół, miejsca i formy zabawy oraz zapobiegać w miarę możliwości wszelkim patologiom.
Ważnym problemem w aspekcie działalności opiekuńczej szkoły są również niepowodzenia szkolne i ich wyrównywanie przez szkołę.Można je częściowo złagodzić przez dobrą współpracę nauczycieli z rodzicami oraz przez podniesienie atrakcyjności szkoły.
Zagadnienie opieki szkolnej nad dzieckiem w czasie pracy zawodowej rodziców zależy od charakteru i rozmiaru braków w dziedzinie sprawowania opieki nad dzieckiem przez rodzinę, ich uwarunkowań, kierunków i form pracy opiekuńczo-wychowawczej.
Do tego celu służą świetlice szkolne i półinternaty.
Odpowiednio dobrane formy zajęć świetlicowych powinny wspomagać i rozwijać integrację grupy, usprawniać zdolności manualne dzieci, rozwijać mowę i język dziecka, a ćwiczenia w zakresie samoobsługi powinny przygotowywać je do samodzielnego życia. Najcenniejsze jest gdy mamy możliwość stosowania zróżnicowanych form pracy świetlicowej. Według klasycznego podziału wyróżniamy formy pracy indywidualnej, zespołowej i zbiorowej. Swobodne rozwijanie własnej aktywności i indywidualnej pomysłowości w grupie zależy w poważnym stopniu od jej liczebności.
W grupie 20-25 osobowej niezbędne jest bezpośrednie kierowanie dziećmi. Ta forma zajęć służy najczęściej wprowadzaniu nowych treści, uczeniu nowych technik, organizowaniu zbiorowej zabawy lub pracy. W trybie takiego działania uczestnicy nabywają umiejętności podporządkowywania się ustalonym regułom, koncentracji uwagi, opanowują nowe umiejętności. Ograniczona jest równocześnie wówczas możliwość poczucia swobody i ujawniania inicjatywy przez poszczególne dzieci.
Obok zajęć prowadzonych z całą grupą, konieczne jest stosowanie w możliwie jak najszerszym zakresie podziału na mniejsze, swobodnie dobierające się zespoły. Działają one pod pośrednim kierownictwem wychowawcy. Pełni on wówczas rolę doradcy i pomocnika. Można wówczas wprowadzić zajęcia indywidualne, dając dzieciom w określonym czasie, możność dokonywania wyboru i zajmowania się czym chcą - indywidualnie lub z bliskimi kolegami/koleżankami. W tym przypadku rola wychowawcy sprowadza się do zapewnienia odpowiednich warunków oraz towarzyszenia dzieciom w charakterze opiekuna i zainteresowanego obserwatora.
Formy pracy z dziećmi w świetlicy szkolnej:
- zabawy integracyjne ze szczególnym wykorzystaniem metod pedagogiki zabawy,
- zajęcia plastyczne,
- kiermasze, wystawy, wernisaże,
- zajęcia muzyczne i taneczne,
- zabawy tematyczne z podziałem na role w kącikach tematycznych ,
- zabawy relaksacyjne i rozluźniające,
- zajęcia z elementami socjoterapii,
- gry i zabawy stolikowe, planszowe, edukacyjne,
- zajęcia techniczno – konstrukcyjne,
- gry i zabawy ruchowe, zręcznościowe,
- zabawy fabularyzowane (pedagogika zabawy),
- inscenizacje i zabawy parateatralne,
- gry zespołowe i drużynowe,
- zabawy i ćwiczenia w terenie,
- spacery, wycieczki,
- zajęcia o charakterze sportowym,
- pogadanki, rozmowy kierowane,
- spotkania z ciekawymi ludźmi,
- proste doświadczenia, eksperymenty,
- zajęcia grupowe, - działalność imprezowa, - uwzględnienie problematyki regionalnej w programach opiekuńczo-wychowawczych,- stosowanie metod słownych, obserwacyjnych i praktycznych ,- kultywowanie własnej obrzędowości,- szeroko pojęta współpraca z różnego rodzaju kręgami społecznymi środowiska oraz placówkami, - doskonalenie się
- uroczystości świetlicowe obchodzone zgodnie z kalendarzem imprez
-Działalność szkoły w środowisku ma również charakter opiekuńczy, albowiem swoją działalnością wyrównuje braki strukturalne i funkcjonalne rodziny, przeciwdziała negatywnym zjawiskom, występującym w miejscu zamieszkania(podwórko, osiedle), które mogą niweczyć wysiłki szkoły w pracy wychowawczej z dzieckiem.
-Do działalności opiekuńczej szkoły można zaliczyć również poradnictwo wychowawczo-zawodowe.
Sytuacja ekonomiczna i gospodarcza stawia młodzież przed ogromnym dylematem, jakim jest, właściwy wybór zawodu, który zaważy na dalszym jego życiu. To właśnie szkoła powinna w pewnym stopniu mieć również wpływ na dokonywanie właściwych wyborów przez młodych ludzi.
-Szkoła jako podstawowa instytucja oświatowo wychowawcza jest swoistym wytworem życia społeczeństwa. Funkcjonuje też wszędzie tam, gdzie rozwija się zorganizowane społeczeństwo.
-Relacje dziecka z domem rodzinnym, ze szkołą i ze środowiskiem tworzą strukturę decydującą o obrazie szkoły. Tak jak zmieniały się one w różnych okresach historycznych, tak zmieniała się szkoła.
Mimo obserwowanych ostatnio w Polsce przeobrażeń w mentalności pedagogów, trzeba jednak stwierdzić, że szkoła jest i pozostanie przez długie lata główną instytucją wychowującą, a nauczyciele zaszczepiający w młodym pokoleniu nowe wartości, jednym z najważniejszych twórców kultury narodowej.
-W ramach działalności opiekuńczej szkoły udzielana jest określona pomoc materialna dziecku oraz rodzinie a także organizowane jest dożywianie dla dzieci i młodzieży. Z punktu widzenia zaspakajania podstawowych potrzeb biologicznych dziecka jest to ważny kierunek działalności opiekuńczej szkoły.
FORMY DZIAŁALNOŚCI OPIEKUŃCZEJ SZKOŁY:
1. Zajęcia socjoterapeutyczne (dzieci i rodzice)
2. Reedukacja
3. Działalność półinternatu
4. Terapia dla dzieci z rodzin alkoholowych
5. Zajęcia wyrównawcze
6. Gimnastyka korekcyjna
7. Diagnozowanie zjawisk niepokojących wychowawczo i społecznie (ankiety, wywiady)
FORMY REALIZACJI SZKOLNEGO PROGRAMU WYCHOWAWCZEGO:
1. Lekcje otwarte dla rodziców.
2. Wycieczki przedmiotowe i krajoznawcze.
3. Próby zorganizowania „zielonych szkół".
4. Pedagogizacja rodziców - pogadanki tematyczne, spotkania indywidualne.
5. Spotkania i pogadanki z przedstawicielami służby zdrowia.
6. Propagowanie zdrowego trybu życia - zdrowe odżywianie (urozmaicanie posiłków, kulturalne spożywanie posiłków).
7. Profilaktyka uzależnień i zachowań przestępczych ( np. program „7 kroków").
8. Szkolne Koło Sportowe.
9. Szkolne Koło Krajoznawcze - Turystyczne.
10.Koła zainteresowań - plastyczne, matematyczne, muzyczne.
11.Udział rodziców w życiu szkoły - uczestniczenie w zajęciach otwartych o charakterze sportowo - rekreacyjnym.
12. Stały dyżur grona pedagogicznego, pedagoga, dyrekcji szkoły dla rodziców
13. Zbiórka materiału przyrodniczego (żołędzie, kasztany) i surowców wtórnych (puszki aluminiowe, makulatura).
Bibliografia:
- .„Pedagogika opiekuńcza” – Materiały z krajowej konferencji KomitetuNauk Pedagogicznych
– Mikołaj Winiarski „Opiekuńcza rola szkoły”.
- „Wszystko o wychowaniu” Wincenty Okoń.
- „Edukacja dla rozwoju” J. Wołczyk.
- „Pedagogika społeczna” R. Wroczyński.
- „Nowy Słownik Pedagogiczny” Wincenty Okoń.
- J. Wołczyk „Edukacja dla rozwoju” Wrocław 1973
- R. Wroczyński „Pedagogika społeczna”
- Jan Konopnicki: Powodzenia i niepowodzenia szkolne- Janina Maciaszkowa: Problemy i propozycje dotyczące modelu wychowawcy. Problemy opiekuńczo – wychowawcze, 1975, nr8- Irena Jundził: Zarys pedagogiki opiekuńczej
1
[1]
fokaaszara