WYKŁADY POŁOŻNICTWO- (MLEKO)
WYKŁAD 1 6.10.04
ANATOMIA GRUCZOŁU MLEKOWEGO
Gruczoły mleczne są to zmienione gruczoły skórne (zmodyfikowane gruczoły potowe), które wiążą się czynnościowo z układem płciowym. Czynności gruczołu mlekowego są ściśle związane z rozrodem.
W procesie udomowienia owiec i kóz związek pomiędzy czynnościami płciowymi, a wydzielaniem mleka uległ wynaturzeniu. Okres oddawania mleka nie jest tłumiony ciążą. Laktacja nie jest związana z cyklem ciążowym.
CHARAKTERYSTYKA GRUCZOŁÓW MLECZNYCH U POSZCZEGÓLNYCH GATUNKÓW:
KROWA:Typ pachwinowy, ćwiartki w liczbie 4 tworzą strukturę zwana wymieniem. Ćwiartki są to cztery niezależne jednostki funkcjonalne o wspólnym unerwieniu i unaczynieniu. Podlegają one takim samym bodźcom nerwowym i czerpią krew ze wspólnych naczyń. Anatomiczna autonomia poszczególnych ćwiartek polega na tym, że każda ćwiartka ma osobną otoczkę łącznotkankowa i miedzy ćwiartkami brak jest połączeń naczyniowych i nerwowych. Proces zapalny nie rozprzestrzenia się z jednej ćwiartki na druga, ale tylko wtedy, gdy droga zakażenia jest galaktogenna, (jeśli jest hematogenną to jest inaczej). Ćwiartki przednia i tylna tworzą dwie połowy: prawa i lewą. 40% wielkości wymienia tworzą ćwiartki tylne, a 60% ćwiartki przednie. Między prawą a lewą częścią wymienia jest wyraźne rozgraniczenie, środkiem wymienia przebiega rowek międzygruczołowy. Dobrze rozwinięte wymię zajmuje przestrzeń między udami(od stawów kolanowych aż do doogonowych krawędzi ud) jest to tzw. lustro mleczne. Każda ćwiartka składa się z trzonu gruczołu podwieszonego w okolicy łonowej i pachwinowej swoja podstawa. Każdej ćwiartce odpowiada strzyka, jest on długości 6-8 cm a grubości 2,5-3 cm. Strzyk ma przewód wyprowadzający znajdujący ujście na końcu strzyku. Strzyki zakończone są ujściem kanału strzykowego (to samo, co przewód brodawkowy). Kanał strzykowy ma długość 8-12 mm. Przewód ten prowadzi do zatoki strzyku, zatoka ta pokryta jest nabłonkiem dwuwarstwowym cylindrycznym. Zatoka strzykowa+zatoka gruczołowa= zatoka mlekonośna. Obie te części są od siebie oddzielone fałdem okrężnym grubości 2-6 mm. zbudowanym z tkanki łącznej oraz przebiegających okrężnie włókien mięśniowych. W fałdzie tym przebiega żyła pierścieniowa. W tym miejscu dochodzi do odcięcia mleka przy niewłaściwym udoju mechanicznym. W miejscu przejścia części strzykowej zatoki mlekonośnej w przewód strzykowy znajduje się 5 fałdów błony śluzowej ułożonych promieniście, od których odchodzą fałdy wtórne, całość zwana jest ROZETA CHRISTENBERGA. W samym kanale strzykowym znajdują się fałdy błony śluzowej ułożone podłużnie, jest ich 4-5. Wskutek tego zaciśnięty kanał strzykowy ma na przekroju kształt gwiazdy. Wokół kanału strzykowego, który jest pokryty nabłonkiem wielowarstwowym płaskim znajdują się włókna mięśni gładkich i włókna elastyczne, co tworzy mięsień zwieracz strzyku, który zamyka ujście kanału strzykowego. Ten mięsień odgrywa istotna rolę w odporności gruczołu mlekowego na zakażenia i decyduje o tym czy krowa się doi miękko czy twardo. Jeśli krowa doi się twardo to jest mniejsza szansa na uszkodzenie gruczołu. W sklepieniu zatoki mlecznej znajdują się ujścia 8-12 przewodów mlecznych, te przewody w miarę oddalania się od zatoki i zagłębiania się w miąższu gruczołu dzielą się na przewody dalszych rzędów i łącza z pęcherzykami gruczołowymi. Na przekroju wymienia wyróżnia się część gruczołową (miąższ wymienia), która zbudowana jest ze zrazów a te ze zrazików.
Wymię pokryte jest cienką i delikatna skórą, lekko owłosioną, dobrze przesuwalną, dającą się ująć w palce, zaopatrzoną w liczne gruczoły potowe i łojowe. Skóra strzyku jest bez włosa, gruba, nieprzesuwalna i sucha. Pod skóra wymienia jest warstwa tłuszczowa, zrośnięta jest ona z otoczka gruczołu. Główną warstwa ściany strzyku jest warstwa mięśniowo naczyniowa, oprócz licznych włókien elastycznych są włókna mięśniowe i naczynia. Kierunek przebiegu włókien jest różny. Aparat podwieszający wymienia składa się a powięzi powierzchownej, która otacza wszystkie ćwiartki z zewnątrz oraz powięzi głębokiej, która odchodzi wzdłuż lini białej od powięzi głębokiej brzucha. Powięź głęboka wchodzi między połówki wymienia tworząc dwublaszkowe więzadło podwieszające wymienia zwane także przegrodą wymienia. Jest ono bogate w liczne włókna sprężyste łącznotkankowe, podobne do powięzi żółtej brzucha. Przyczepia się do spojenia miednicy, ścięgna przedłonowego, przyśrodkowych połówek powierzchni wymienia. Krew tętnicza doprowadzana jest przez tętnicę sromową zewnętrzną zwaną także tętnicą wymienia. Wchodzi ona do gruczołu przez tylną część podstawy wymienia, odchodzą od niej t. podstawna wymienia tylna i przednia. Od tych tętnic odchodzą liczne odgałęzienia, które stanowią sieć tętniczą wymienia. Dochodzą te tętnice do wierzchołka strzyku, jest tam duże zagęszczenie naczyń krwionośnych, także zranienie powoduje duże krwawienie. Odpływ krwi z wymienia odbywa się 3 drogami:
1. żyła sromowa zewnętrzna (to główna droga)
2. żyła podskórna brzucha
3. żyła kroczowa
Żyły mają liczne anastomozy między sobą, cechy mleczności krowy możemy ocenić na podstawie żyły podskórnej brzucha.
Układ chłonny wymienia składa się z samodzielnych lub łączących się w pary naczyń chłonnych, które odprowadzają chłonkę do nadwymieniowych węzłów chłonnych.
Unerwienie gruczołu mlekowego u krowy:
· nasienny zewnętrzny- obecnie zwany genito-femoralis, w skład jego wchodzą gałązki n. rdzeniowych L3, L4 (niekiedy L2), unerwia on przednia i boczną część wymienia
· nerw biodrowo-pachwinowy
· nerw biodrowo-podbrzuszny- unerwia przód wymienia
· nerwy sromowe- unerwia tylną część wymienia (obszar lustra mlecznego) i dochodzą do nasady strzyków
Nerwy nasienny zewnętrzny i biodrowo-pachwinowy unerwiają większą część wymienia.
Gruczoł mlekowy posiada włókna nerwowe czuciowe i ruchowe.
OWCE I KOZY:Gruczoł mlekowy leży w okolicy pachwinowej. Składa się z dwóch połówek:lewej i prawej. Każda połówka składa się z jednego kompleksu gruczołowego. U owcy obie połówki mają kształt półkuli. Są wyraźnie od siebie oddzielone za pomocą rowka naczyniowego. Strzyki są kształtu stożkowatego, długości 1-3 cm. odstają na boki i są skierowane przednio-bocznie. Kanał strzykowy u owiec jest długi. Pomiędzy częścią strzykową a częścią gruczołową zatoki mlecznej znajduje się przewężenie oddzielające te dwie części. Przewody wyprowadzające i budowa gruczołu mlekowego są podobne jak u krów. U owiec nie stwierdza się mięśnia zwieracza strzyku. Gruczoł mlekowy u kóz jest stosunkowo duży. Strzyki młodych kóz są wydłużone, a u starych są brzuchate i krótsze. Strzyki ustawione są przednio-bocznie. Skóra wymienia kóz jest dobrze owłosiona, włosy są skierowane w kierunku strzyku. Kanał strzykowy u kóz jest stosunkowo krótki(5-7 mm.). Strzykowa część zatoki jest dość szeroka i podzielona na przewężenia. Część gruczołowa zatoki jest stosunkowo duża i wpada do niej 6-9 przewodów mlecznych. U owiec i kóz budowa bardzo podobna. Unaczynienie i unerwienie podobne jak u krowy.
ŚWINIA;Gruczoły mlekowe mają położenie piersiowo-brzuszno-pachwinowe. U świń są dwie polówki wymienia. Każda składa się z 7 kompleksów gruczołowych (rzadziej 5-8). Wśród tych kompleksów są 2 piersiowe, 4 brzuszne i 1 pachwinowy. Każdy taki kompleks składa się z dwóch systemów gruczołowych, trzonu kompleksu, oraz strzyku kształtu cylindrycznego. Skóra trzonu gruczołu pokryta jest niewielka ilością włosów. Po każdej stronie 3 z kompleksów są przed pępkiem, 1 na wysokości pępka, a 3 za pępkiem. Pierwsza para znajduje się między kończynami przednimi a ostatnia między tylnymi. U świń kompleksy mogą wykazywać duże różnice w rozwoju i budowie albo zupełnie nie występować (zwłaszcza 2 i 6). Między 3 a 4 mogą występować dodatkowe kompleksy. Dlatego są duże różnice w przyrostach prosiąt tego samego miotu. Każdy kompleks ma brodawkę 20-30 mm. Skóra brodawki nie jest pokryta włosem. Brodawka jest mała, walcowata. Na brodawce uchodzą 2-3 przewody brodawkowe (kanały strzykowe). Przewody łączy się z zatoką mlekową, która przechodzi w przewody mleczne. Kanały strzykowe są bardzo wąskie, długości 3-4 mm także nie istnieje możliwość leczenia dowymieniowego. Zatoka strzykowa jest mała i wąska tak samo jak część gruczołowa.
Unaczynienie:
1) T. piersiowa wewnętrzna
2) T. piersiowa boczna
3) T. podbrzusza przednia (kompleksy przednie)
4) T. sromowa zewnętrzna (kompleksy brzuszne i pachwinowe)
Krew odpływa analogicznymi żyłami.
Naczynia chłonne odchodzą od węzłów chłonnych szyjnych powierzchownych, brzusznych i pachwinowych.
Tylne kompleksy unerwia nerw genito-femoralis natomiast przednie nerwy międzyżebrowe.
KLACZ: Złożony jest gruczoł mlekowy z 2 kompleksów (lewego i prawego). Przyjęto to nazywać wymieniem. Obydwie połówki przedzielone są rowkiem międzygruczołowym. Położenie gruczołu jest b. charakterystyczne, znajduje się on w okolicy pachwinowej, trudno jest go badać. Skóra wymienia zawiera liczne gruczoły, których wydzielina pokrywa obie połówki. Połówki są bocznie spłaszczone, spłaszczone są także brodawki. Długość strzyku to 3-4 cm (wahania 2,5-5). Na szczycie każdej brodawki znajdują się dwa małe położone blisko siebie ujścia przewodów brodawkowych. Każda połówka składa się z dwóch, rzadziej trzech systemów gruczołowych. Przewody brodawkowe tych systemów przechodzą przez jedna brodawkę i każdy otwiera się oddzielnym ujściem. W każdej połowice są dwie zatoki strzyku i dwie zatoki gruczołowe (przednia i tylna). Przebieg przewodów i przewodzików jest podobny jak u bydła. U klaczy mięsień zwieracz strzyku nie jest wyraźnie wykształcony. Kanał strzykowy jest krótszy i węższy niż u krowy.
Unaczynienie: Krew doprowadzana jest przez t. sromowa zewnętrzną, a odprowadzana analogiczną żyłą. Unerwione jest wymię przez nerw genito-femoralis.
SUKA: Gruczoł sutkowy składa się z 4-5 (rzadziej 6) położonych po obu stronach kompleksów. Położenie tych kompleksów jest piersiowo-brzuszno-pachwinowe (2 piersiowe, 2 brzuszne i 1 pachwinowy). Liczba zależy od rasy suki. Te kompleksy nie muszą leżeć symetrycznie. W skład takiego jednego kompleksu wchodzi 8-12 systemów gruczołowych, odpowiednio do tego taka sama ilość zatok i przewodów mlekonośnych. Kanał strzykowy stanowi 1/3-1/4 długości brodawki. W skórze brodawek jest dużo gruczołów potowych i łojowych.
1) T. sromowa zewnętrzna
2) Odgałęzienia t. podbrzusznej przedniej i tylnej
3) T. piersiowa wewnętrzna
Naczynia chłonne biegną z kompleksów przednich do węzłów chłonnych pachowych, z kompleksów środkowych do węzłów pachwinowych, z tylnych do węzłów powierzchownych. Przy usuwaniu kompleksów należy pamiętać o usunięciu przynależnych węzłów chłonnych.
Unerwienie: n. genito-femoralis i nerwy międzyżebrowe.
KOTKA: Gruczoł sutkowy składa się z położonych po obu stronach 4 par kompleksów. Położenie jest piersiowo-brzuszne (dwie pary piersiowych i dwie pary brzusznych). Każdy kompleks zawiera 5-6 systemów (od 4-7) i taką samą ilość zatok i przewodów mlekonośnych. Pierwsza para kompleksów piersiowych leży między przednimi kończynami, druga nieco w tyle. Pierwsza para kompleksów brzusznych znajduje się przed płaszczyzną dzieląca na połowy odległość między ostatnim żebrem a guzem biodrowym, druga para między kończynami tylnymi.
Unaczynienie i unerwienie podobne jak u suki.
WYKŁAD 2 13.10.04
MIKROSKOPOWA BUDOWA WYMIENIA:
Gruczoł mlekowy zawiązuje się w postaci parzystych listewek mlekowych utworzonych wskutek zgrubienia nabłonka ektodermalnego na brzusznej części skóry. Od każdej listewki wnikają do tkanki mezenchymalnej (tk. podskórnej) pasma komórek nabłonkowych, z których powstają elementy gruczołowe. Te pasma są początkowo jednolite a dopiero później zyskują światło i rozszerzają się drzewkowato. W ten sposób powstają zawiązki przewodów wyprowadzających i kanalików wydzielniczych. U samców gruczoł mlekowy jest zredukowany. U samic szczyt rozwoju gruczołu przypada na koniec ciąży, początek laktacji, później ulega on inwolucji. Zanik gruczołu polega na przeroście tkanką łączną i przekształceniu w tkankę tłuszczową (pozostają resztki tkanki gruczołowej). Gruczoł mlekowy u krowy jest zróżnicowanym zespołem gruczołów potowych, których czynności zostały zmienione i przystosowane do wydzielania. Gruczoł mlekowy u krowy ma charakter pęcherzykowy lub cewkowo-pęcherzykowy, otoczony torebką łącznotkankową z włóknami kolagenowymi i sprężystymi, łączy się z tkanką podskórną( tworząc aparat podwieszający). Złożony jest z płatów, które składają się z płacików oddzielonych od siebie tkanką łączną międzypłacikową. Taki płacik gruczołu składa się z odcinków wydzielniczych w kształcie pęcherzyków. Między pęcherzykami jest tkanka luźna z naczyniami oraz włóknami nerwowymi. Tkanka łączna śródpłacikowa zawiera niewielką ilość włókien kolagenowych, co ułatwia rozrost gruczołu mlekowego podczas laktacji. W pierwszych dniach laktacji pewne komórki przechodzą do światła pęcherzyków tworząc tzw. ciałka siary. Ściana pęcherzyków zbudowana jest z nabłonka różnej wielkości, zależy to od stanu funkcjonalnego gruczołu. Od pęcherzyka odchodzą przewody śródpłacikowe, później międzypłacikowe, łącza się one w przewody mlekonośne, które odchodzą do zatoki mlekonośnej oraz przewody strzykowe lub brodawkowe. W gruczole nieczynnym pęcherzyki są małe a ściana ich utworzona jest z nabłonka wielowarstwowego płaskiego. W gruczole mlekowym podczas ciąży zachodzą zmiany-następuje powiększenie objętości, nabłonek przewodów mlekonośnych tworzy uwypuklenia, które w postaci pasm wnikają do przegród łącznotkankowych. Później powstają pęczki, które przekształcają się w pęcherzyki (nabłonek jednowarstwowy sześcienny), dochodzi do zmniejszania ilości tkanki łącznej. Z biegiem ciąży maleje ilość tkanki łącznej, a zwiększa się ilość odcinków wydzielniczych (prawie do siebie przylegają). Dochodzi do rozrostu naczyń krwionośnych, które oplatają odcinki wydzielnicze w postaci kapilarów. Wydzielanie wydzieliny zaczyna się przed porodem. Początkowo są to kropelki tłuszczu, które wchodzą w skład siary. W okresie laktacji nabłonek odcinków wydzielniczych przekształca się w nabłonek walcowaty. Laktocyty spoczywają na błonie podstawnej, otoczone siecią włókien siateczkowych. Między nabłonkiem a błoną podstawną są komórki epitelialne (koszyczkowe), których skurcz przyczynia się do opróżniania pęcherzyków z wydzieliny. Komórki koszyczkowe przekazują bodźce z podścieliska do komórek gruczołowych. Regulują okresy tworzenia wydzieliny. Wewnątrz cytoplazmy tych komórek leżą kropelki tłuszczu, łącza się one w duże krople i przesuwają do powierzchni komórki. Powstają uwypuklenia wystające do światła odcinka wydzielniczego. To uwypuklenie odrywa się od reszty komórki i zachodzi wydzielanie apokrynowe (naruszenie integralności komórki). Krople tłuszczu otoczone są osłonka zapobiegającą zlewaniu się ich. Ten sposób wydzielania jest na początku laktacji, gdy komórkę ma opuścić duża kropla tłuszczu to pociąga ona za sobą cytoplazmę. Komórki gruczołowe wydzielają tez białko i laktozę.
Badania mikroskopem elektronowym wykazały, że powstające ziarenka białka mają średnicę 340 nanometrów i gromadzą się przy Aparacie Golgiego skąd wydzielina przechodzi do światła, bez naruszenia integralności komórki- jest to wydzielanie mezokrynowe. W procesie wydzielania niektóre komórki się złuszczają i wchodzą w skład wydzieliny. U starszych krów światło odcinków wydzielniczych może być wypełnione masą koloidową lub zawierać ciałka skrobiowe, które mogą być przepojone ciałkami mineralnymi. Przewody śródpłacikowe zbudowane są z nabłonka jednowarstwowego sześciennego a międzypłacikowe z jednowarstwowego walcowatego. Przewody i zatoki mlekonośne wyściela nabłonek dwuwarstwowy walcowaty. Nabłonek w przewodach strzykowych jest wielowarstwowy płaski.
Po zakończeniu laktacji następuje inwolucja gruczołu mlekowego, ustaje wytwarzanie wydzieliny, resztki są fagocytowane przez histiocyty i odprowadzane przez naczynia chłonne. Światło odcinków wydzielniczych coraz bardziej maleje. Ostatecznie zachowują się tylko przewody wyprowadzające. Zmianom towarzyszy rozrost tkanki łącznej śródmiąższowej. Proces uwsteczniania gruczołu mlekowego rozpoczyna się na obwodzie i posuwa się w kierunku wnętrza. Rozwój gruczołu mlekowego przebiega najszybciej po osiągnięciu dojrzałości płciowej i w czasie pierwszej ciąży. W pierwszym okresie rozwijają się przewody, tkanka łączna, tkanka tłuszczowa a na końcu zraziki i pęcherzyki mlekotwórcze. Wzrost gruczołu mlekowego od urodzenia do osiągnięcia dojrzałości płciowej jest proporcjonalny do wzrostu masy ciała. Dopiero przed pierwszą rują jest przyspieszony wzrost gruczołu. Drugi wzrost jest po pierwszym zapłodnieniu, dotyczy to głównie pęcherzyków mlekotwórczych. Hormony jajnikowe pobudzają wzrost gruczołu mlekowego.
Mammogeneza- pod tym pojęciem rozumiemy rozwój i wykształcanie się gruczołów mlecznych. Laktogeneza – rozpoczęcie się procesu wydzielania mleka jest warunkiem laktopoezy (galaktopoezy)- pod tym pojęciem rozumiemy utrzymywanie na odpowiednim poziomie po wycieleniu procesu wytwarzania mleka. Te procesy stymulowane są dojem. Regulacja mammogenezy- w okresie przed pokwitaniem wzrost gruczołu mlekowego pozostaje jedynie pod wpływem hormonu wzrostu, hormonów tarczycy, insuliny, glikokortykosterydów, prolaktyny. W okresie pokwitania u samic dochodzi do wzrostu poziomu estrogenów i progesteronu. Estrogeny wywierają ważny wpływ na rozwój przewodów mlecznych, natomiast rozwój zrazików i pęcherzyków ulega kontroli przez estrogeny i progesteron. Mammotropowo działają FSH i LH.
Laktogenezę można podzielić na dwa okresy:
I. Niewielkie ilości wydzielanego mleka, wydzielane w komórkach nabłonka gruczołowego pojawiają się około 4 tyg. przed wycieleniem krowy. Gromadzi się niewielka ilość wydzieliny nie podobnej do mleka. Rozpoczyna się też transfer immunoglobulin do gruczołu mlekowego. Na 3-10 dni przed wycieleniem wzrasta proces syntezy i wydzielania mleka, nasila się synteza laktozy i zwiększa się ilość wydzieliny podobnej do siary.
II. W pierwszych tygodniach po wycieleniu następuje intensyfikacja syntezy i wydzielania mleka. Jest to wynik przesunięcia dopływu składników pokarmowych z macicy do wymienia. Następuje początek galaktopoezy (ciągłego wydzielania mleka). W pierwszym okresie wydzielina tuż po porodzie nie ma takiego składu jak mleko, jest to tzw. siara-mleko, które pozyskujemy w ciągu pierwszych 5 dni po wycieleniu (5-8 dni).
W porównaniu z mlekiem dojrzałym posiada inny skład i nie może być wykorzystywana do konsumpcji. Do 21 dni po wycieleniu skład mleka powraca do normy. Wydzielina pierwszego udoju po wycieleniu jest to siara pierwsza (zawiera ona dużo białka i suchej masy). Siara ma mniej wody (73%), mleko (87%), sucha masa w siarze to 27%, natomiast w mleku 12,4%. Siara ma więcej kazeiny niż mleko, ma dużo albumin, globulin, tłuszczu tyle samo, mniej cukru, bardzo dużo popiołu. Siara wraz z kolejnymi udojami zyskuje skład coraz bardziej podobny do normalnego mleka. Ilość pozyskiwanej siary w pierwszym doju jest różna (8-12 kg.). Zawartość Ig w pierwszej siarze podlega dużym wahaniom. Transfer Ig odbywa się pod wpływem hormonów ciążowych, dochodzi do przenoszenia IgA, IgM, IgG. Immunoglobuliny przechodzą w sposób selektywny do wymienia. Najwyższe stężenie Ig jest na 2-3 tyg. przed wycieleniem, później spada, a kolejny wzrost jest na 7 dni przed wycieleniem. Ig gromadzą się w systemie jam wymienia. W okresie 3-6 dni przed wycieleniem Ig mieszają się z wydzieliną bogatą w białko i w laktozę i powstaje siara pierwsza. Okres dojrzewania mleka wynosi 3 tyg. Między 6 a 21 dniem jest etap tzw. mleka przejściowego (dużo białka całkowitego, kazeiny, Ig, skł. mineralnych, potem to wszystko spada, a podwyższa się poziom laktozy oraz udział % β laktoglobulin i α laktoglobulin. Po odsadzeniu osesków okres laktacyjny jest u krów przedłużony sztucznie (poprzez dój).Długość laktacji 300-350 dni, potem zasuszenie (50-60 dni)
Jeśli chodzi o wydzielanie mleka to podstawowy schemat laktacji wygląd tak:
I. Wytwarzanie mleka
II. Gromadzenie mleka
III. Wydzielanie mleka
Na syntezę 1 litra mleka musi przepłynąć przez wymię 400-500 litrów krwi. Gruczoł mlekowy jest bardzo dobrze unaczyniony.
Wydalanie mleka polega na przesunięciu go ze światła pęcherzyków do strzyku, skąd mleko może być wydalone drogą doju lub ssania. Początkowo to mleko jest w świetle pęcherzyków i drobnych przewodów mlecznych, później przesuwa się do szerszych przewodów i zatoki mlekonośnej, później do kanału strzykowego i na zewnątrz. Gdy wzrasta ciśnienie mleko jest przesuwane do szerszych przewodów i zatoki mlekonośnej. Gdy ciśnienie przekroczy 35-40 mmHg jest spadek przepływu krwi przez wymię i zahamowanie procesu syntezy i filtracji. W miarę upływu czasu trwania laktacji tolerancja na zmianę ciśnienia słabnie.
Wydalanie mleka jest procesem złożonym. Mleko zatokowe możemy pozyskać przez pokonanie mięśnia zwieracza strzyku, natomiast mleko pęcherzykowe może być pozyskane na drodze neurohormonalnej. Mleko zatokowe stanowi 40% całego mleka, natomiast pęcherzykowe 60%. Wytwarzane mleko nie jest wydalane na, zewnątrz lecz skupia się w pęcherzykach zatoki mlekonośnej, których opróżnianie następuje podczas doju. Wydalanie mleka ma charakter dwufazowy. Podrażnienie receptorów podczas ssania lub dojenia powoduje powstanie impulsów nerwowych, które są przewodzone do tylnej części rdzenia przedłużonego, do jąder podwzgórza. Ta część ma charakter nerwowy. Przez drogi podwzgórzowo-przysadkowe część nerwowa przysadki zostaje pobudzona do wydzielania oksytocyny. Tu rozpoczyna się część humoralna łuku odruchowego. Oksytocyna drogą krwionośną dociera do komórek nabłonkowo-mięśniowych i powoduje ich skurcz, dochodzi do wzrostu ciśnienia wewnątrz gruczołu mlekowego. Odruch wydalania mleka po zadziałaniu oksytocyny jest prawie natychmiastowy (efekt działania oksytocyny po 15-20 sekundach i trwa 3-5 min.). Dój trzeba rozpocząć po 60-90 sekundach i zakończyć po 5-7 min.
Tłuszcz w mleku jest wydzielany nierównomiernie. Pierwsze 2 min. doju- mleko ma 1,5 % zawartości tłuszczu, 3-4 min.-3-4,5 %, w ostatnich minutach doju mleko ma do 8% tłuszczu. Istotne jest, więc dokładne dojenie gdyż ostatnie porcje mleka maja ogromny wpływ na zawartość tłuszczu w całej partii pozyskanego mleka. Pewne bodźce hamują odruch wydzielania mleka np.: ból, podniety emocjonalne, adrenalina (kurczy ona naczynia krwionośne, przewody mleczne a rozkurcza mięśniówkę gładką wymienia. Spada wtedy dopływ oksytocyny do komórek mioepitelialnych. Komórki te mają receptory α-wrażliwe na adrenalinę i β-wrażliwe na oksytocynę, receptory α mają większe powinowactwo do adrenaliny niż β do oksytocyny.
Podciśnienie wywierane w trakcie ssania przez cielę-75-400 mmHg
dój ręczny-400-800 mmHg
dój mechaniczny-380 mmHg
Dokładne zdojenie mleka obniża ciśnienie wewnątrzwymieniowe i jest bodźcem do ponownego tworzenia się wydzieliny. Niedodajanie jest bardzo szkodliwe. Zalegające mleko jest czynnikiem antysekrecyjnym, powoduje skrócenie okresu laktacji. Odruch warunkowy oddawania mleka jest powodowany czynnikami takimi jak: dźwięk wiadra, czas doju, mycie wymienia, widok paszy.
Wydalanie mleka w laktacji jest nierównomierne, w pierwszych 100 dniach-40% mleka
W kolejnych 100 dniach-35% mleka
W pozostałym okresie-20% mleka
Szczyt laktacji to 2-3 miesięcy po porodzie. Tylnie ćwiartki wymienia wytwarzają około 60% mleka, zaś przednie 40%, ale nie można tego traktować jako regułę.
WYKŁAD 3 20.10.04
Przyczyny zahamowania ejekcji mleka:
1) Zahamowanie centralne
2) Zahamowanie obwodowe
Ad 1. Zahamowane zostaje uwalnianie oksytocyny z nerwowej części tylnego płata przysadki. Nie dochodzi do kurczenia się komórek mioepitelialnych, nie dochodzi do ejekcji mleka. U pierwiastek często się to stwierdza na początku laktacji (stres jest główną przyczyną).
Ad 2. W następstwie zwężenia tętnic w systemie naczyń wymienia, dzieje się tak w wyniku stymulacji receptorów adrenergicznych. Powoduje to skurcz naczyń, znajdująca się we krwi oksytocyna nie dociera do komórek nabłonka pęcherzyków. Przyczyną też może być skurcz elementów mięśni gładkich w średnich i dużych przewodach wyprowadzających, w następstwie działania adrenaliny i noradrenaliny. Dochodzi do zahamowania przesuwania się mleka z górnych partii wymienia do dolnych.
Zahamowanie ejekcji mleka często zachodzi u jałówek, młodych krów, na skutek stresu. Określamy to mianem podciągania mleka. Podajemy wtedy preparaty uspokajające i duże dawki oksytocyny i.v.
Może być zahamowanie ejekcji mleka:
1. Słabe (często nie daje się ich wychwycić)
2. Średnie
3. Duże (całkowite)
Ad 1. Zostaje zaburzony odruch ejekcji oraz okres udoju, tym samym jest mniej tłuszczu w mleku. Obniżona jest zawartość tłuszczu w mleku udojowym, natomiast podwyższona w zalegającym. Przy dłuższym udoju udaje się pozyskać całe mleko.
Ad 2. Okresowo nie udaje się wydoić tej ilości mleka, którą zawsze uzyskujemy. Okres udoju jest przedłużony. Pozyskane mleko ma mniej tłuszczu.
Ad 3. Pozyskujemy mleko zatokowe, natomiast mleko pęcherzykowe pozostaje, stanowi ono około 60-85% całego mleka w wymieniu. W czasie wstępnego masażu przed dojem ani w czasie doju nie dochodzi do ejekcji mleka. Zawartość tłuszczu w tak pozyskiwanym mleku stanowi 1-2% (to jest bardzo mało).
Przed dojem i podczas doju należy właściwie obchodzić się z krowami, czasami do zahamowania ejekcji dochodzi wtedy, gdy jest ból, stres, strach zwierzęcia.
Okres laktacji u krów wynosi ok. 300-305 dni- w tym czasie laktacja podlega określonym zmianom, które można przyjąć jako pewne prawidłowości związane z hormonalnymi wpływami. Ciąża i płód mają także wpływ na laktację, mają wpływ jakościowy i ilościowy na wytwarzanie mleka. Na początku okresu laktacji jest wzrost wydzielania mleka a później spadek. Poziom tłuszczu i białka po pięciu tygodniach po porodzie spada, od 35 tygodnia jest ponowny wzrost. Laktoza-wzrasta do 3 tyg. po porodzie, do 25 tyg. pozostaje na stałym poziomie, po tym aż do zasuszenia nieco się zmniejsza. Jest to związane z inwolucją wymienia→ pod tym pojęciem rozumie się utratę możliwości wytwarzania mleka przez komórki nabłonka gruczołowego w następstwie procesów wstecznych. Spadek zdolności wytwarzania mleka w drugiej połowie laktacji jest powodowany przez estrogeny i progesteron, które działają na komórki nabłonka gruczołowego. Krowa jest zaprogramowana na 6-8 miesięcy laktacji, dlatego też nawet jak nie ma ciąży to może dochodzić do inwolucji wymienia w trakcie laktacji. Zasadnicza inwolucja wymienia zachodzi w okresie zasuszenia, po 10-15 dniach dochodzi do nasilenia procesów wstecznych, mleko jest wydzielane do momentu, w którym ciśnienie mleka przekroczy ciśnienie krwi. Inwolucja zachodzi przy braku pozyskiwania mleka przez dłuższy okres. Sygnałem do laktacji jest dojenie. Dój musi się odbywać o stałej porze, jeśli się tego nie przestrzega to często jest to przyczyną zapaleń wymienia.
Okres zasuszenia rozpoczyna się po ostatnim wydojeniu mleka w danej laktacji i trwa do następnego porodu. Najczęściej jest to okres 6-8 tygodni. Są różne metody zasuszania, jedną z nich jest nagłe przerwanie doju. Jednak taka metoda prowadzi do obrzęku wymienia, bolesności, stanów zapalnych. Kolejnym ze sposobów jest stopniowe zmniejszanie częstości doju: 2 dni doi się 3-krotnie, kolejne 2 dni 2-krotnie, 2 dni jeden raz i przerywa się zupełnie dojenie.
W okresie zasuszania często stosuje się antybiotykoterapię.
TŁUSZCZ MLEKOWY-Tkanka gruczołowa wymienia jest jedna z najbardziej aktywnych tkanek organizmu, może ona wytworzyć 1,5 kg. tłuszczu, a nawet więcej. Tłuszcz mleczny składa się głównie z trójglicerydów, na resztę składają się fosfolipidy, cholesterol oraz wolne kwasy tłuszczowe. Tłuszcz mleka zawiera więcej kwasów tłuszczowych nasyconych (60%), niż nienasyconych (40%). Tłuszcz jest w mleku w formie kuleczek (b. małych).
BIAŁKA MLEKA- Kazeina, β-laktoglobulina, α-laktoalbuminy są wytwarzane w wymieniu. Z krwi do gruczołu mlekowego przechodzą Ig i albuminy surowicy krwi. Jeśli chodzi o immunoglobuliny to są to najczęściej IgA, IgM. Prekursorami białek mleka są wolne aminokwasy.
CUKIER MLEKA-Laktoza jest dwucukrem, który składa się z glukozy i galaktozy, jest syntezowana w komórkach nabłonka pęcherzyków wydzielniczych. Stanowi w mleku 4,8%.
W gruczole mlekowym syntezowane są: tłuszcz, kazeina, laktoza, β-laktoglobulina, α-laktoalbumina, niektóre enzymy.
Z krwi do wymienia przenikają: Ig, albuminy surowicy krwi, sole mineralne, część enzymów.
LAKTACJA OWIEC I KÓZ: Generalnie jest podobnie jak u krów. Owce i kozy mają małą cześć gruczołową wymienia. U owiec pozyskiwanie mleka odbywa się poprzez ssanie albo dój mechaniczny. Długość laktacji u owiec zależy od rasy, żywienia i pielęgnacji (wynosi on 6,8 a nawet 10 miesięcy). U ras mięsnych laktacja trwa 100-150 dni. Wydajność mleczna u dobrej kozy to 1200 kg mleka w laktacji, zaś najniższa wydajność to 50 kg. U kóz okres laktacji zależy od rasy, właściwości indywidualnych, żywienia. Długość laktacji w Niemczech i Francji od 200-400 dni. Ilość mleka w czasie laktacji około 1000 kg, wybitnie mleczne rasy dają nawet do 3 tysięcy litrów. Okres zasuszania wynosi około 2 mies., laktacja najczęściej 10 miesi
LAKTACJA ŚWIŃ-Tutaj dużą rolę odgrywa relaksyna. Wpływ prolaktyny zaznacza się w laktogenezie i galaktopoezie. Okres laktacji wynosi 5-8 tyg. U dzików jest to 4-5 miesięcy. Maciora musi mieć w dawce żywieniowej dużo białka, bo produkuje dużo mleka (około 7 litrów mleka dziennie). Najwięcej mleka jest w 3-4 laktacji. Miot 8-12 prosiąt potrzebuje dziennie około 700-800 gramów mleka na prosię. Mleko maciory ma 5-6% tłuszczu, 5-7% laktozy, dużo białka (do 18%).
KLACZ-Od 80 dnia ciąży wydzielana jest relaksyna, ma ona działanie mammotropowe, około 10 dni przed porodem wzrasta gwałtownie poziom prolaktyny we krwi. Z uwagi na budowę łożyska we krwi źrebięcia nie ma immunoglobulin. Cecha charakterystyczna jest wysoki poziom Ig w siarze. Okres siarowy u klaczy jest krótszy niż u krów i wynosi 2-3 dni. W mleku klaczy jest więcej laktozy. Długość laktacji zależy od rasy, żywienia, typu użytkowego, w praktyce okres laktacji pokrywa się z okresem karmienia i wynosi około 5 mies. Produkcja mleka wynosi około 10-20 kg mleka/dzień.
SUKI I KOTKI- Okres siarowy u suk 3 dni, okres karmienia 5-6 tyg., u kotek 6-7 tygodni. Do utrzymywania laktacji potrzebna jest w organizmie obecność składników, z których syntezowane jest mleko oraz regularne oddawanie mleka z gruczołu mlekowego. Do produkcji składników mleka niezbędne są: prolaktyna, somatotropina, kortykosterydy, hormony tarczycy. Prolaktyna ma działanie laktogenne, jej rola w mechanizmie regulacyjnym galaktopoezy nie została jeszcze całkowicie wyjaśniona. Injekcje somatotropiny u krów prowadzą do wyraźnego wzrostu wydzielania mleka, Somatotropina ma istotną rolę w wykorzystaniu składników pokarmowych w okresie laktacji, prowadzi do podwyższenia stężenia WKT we krwi, kieruje do wymienia składniki pokarmowe. Glikokortykosterydy maja wpływ na proces przemiany materii i działanie ogólne. Hormony tarczycy mają wpływ na produkcję mleka, wycięcie tarczycy powoduje spadek produkcji mleka o 75%. Podanie hormonów tarczycy zwiększa wydzielanie mleka. Wysokie dawki estrogenów i stałe ich podawanie obniża wydzielanie mleka, z tym też się wiąże spadek wydzielania mleka w wyniku wzrostu estrogenów w drugiej połowie ciąży. Połączenie estrogenów i progesteronu zmniejsza wydzielniczość w wymieniu. Źródłem energii w mleku jest glukoza, pewne ilości octanów, hydroksymaślanu i kwasów tłuszczowych. Tkanka gruczołowa wymienia preferuje wykorzystanie glukozy. Stąd czerpie 30-50% energii, ponieważ w gruczole mlekowym nie ma procesów glukoneogenezy, także glukozy nie można zastąpić innymi czynnikami. W ostatnich latach powstała nowa tendencja w produkcji mleka, wyprodukowano somatotropinę bydlęcą, która jest podawana w postaci iniekcji krowom i to pobudza wydzielanie mleka. Motywację do zastosowania somatotropiny bydlęcej w produkcji mleka były obserwacje, że w okresie laktacji powoduje ona skierowanie składników pokarmowych z krwi do gruczołu mlekowego w celu intensyfikacji wydzielania mleka. Ta technologia jest nieszkodliwa dla człowieka, powoduje 20% wzrost wydajności mlecznej. Efekt jest zwią...
shaerogorath