Czytelnictwo 4.docx

CZYTELNICTWO, 03.12.2013, godz. 09.45 – 11.15

Historia badań czytelniczych.

Badania te mają socjologiczny charakter, więc rozpoczęły się wtedy, gdy było co badać; zatem gdy czytanie przestało być sztuką dla niewielu.

Początki 2/XIX w.

·         interdyscyplinarne – badania czytelnicze w pedagogice, psychologii, socjologii, literaturoznawstwie

·         odbiór lektur w procesie dydaktycznym

·         pierwsze większe badania czytelnictwa 70/XIX, USA, badano zainteresowania czytelnicze młodzieży

·         Polska (1890). Pierwsze badania dotyczyły zbiorów bibliotecznych, tzn. pokazanie, na ile one odnoszą sukcesy w budowaniu oświaty i jak wygląda ich ruch.

Początki badań wiążą się z instytucjami bibliotecznymi. Badano, co czytają dorośli, a co dzieci; sprawdzano to na podstawie ankiet i dokumentacji bibliotecznych. Badania mogły dotyczyć różnych grup w aspekcie ekonomicznym, co wiąże się z rodzajem zainteresowań.

Technika  ankietowa – sprawdzano, co było dla ludzi ciekawe, a co nie. badania dotyczyły czytelni bezpłatnych.

1907 – 1916 – Biblioteka Publiczna w Warszawie, badano frekwencję czytelników
i poczytność dzieł literatury. Próbowano stworzyć kanon literacki (miały się w nim znaleźć dzieła Mickiewicza i Sienkiewicza).

Badano czytelnictwo studentów UW na podstawie dokumentów (1905) – zaobserwowano chaotyczny dobór lektur, brak czasu na czytanie, płytkość wiedzy.

Szczególne znaczenie miały badania młodzieży. Ważna postać tutaj to Aniela Szycówna
i Marian Falski (przeprowadzał badanie na wschodzie Polski, miał dobre wyniki. 89/99 osób chętnie czytało książki, 67 – czasopisma, 38% poświęcało lekturze 11-15 godzin tygodniowo, głównie beletrystyce.

Początki XX w. w poszczególnych miastach.

Dobry wynik wśród młodzieży gimnazjalnej. Lektura w językach innych niż polski (chłopcy - rosyjski ,niemiecki; dziewczęta – rosyjski, niemiecki i francuski).

Powinno się brać pod uwagę statystykę czytelnictwa (F. Czerwijowski). Czytelnictwo ma nie tylko gromadzić i udostępniać, ale też pokazywać, jakie daje efekty i jak przebiega.

Podejście psychologiczne (Mikołaj Rubakin) – z Rosji przeniósł się do Lozanny. Próbował zgłębić, co książka może wnieść do życia pojedynczego czytelnika. Ważne jest znalezienie książki, która będzie odpowiadała danemu czytelnikowi.

Podejście socjologiczne (Walter Hofman) – zasięg książki w społeczeństwie, jakie książki dominują w określonej grupie społecznej. Występuje tu ryzyko pominięcia cech osobowościowych; ważny jest aspekt wychowawczy.

Badania amerykańskie – zwracano uwagę na cechy wpływające na jakość: predyspozycja wewnętrzna i zewnętrzna czytelnika, analiza materiału treściowego, analiza dojrzałości czytelniczej.

William Scott Gray – próbował wyodrębnić poszczególne etapy badań nad czytelnictwem. Wskazywał 5 stadiów rozwoju, zwracając uwagę na motywy czytania.

Bernard Berelson – liczenie tego, jak pewne treści w tekście pojawiają się i co z tego wynika (tzw. zmodyfikowana technika zmatematyzowanej analizy treści). Typologia czytelnictwa i skutków czytania (estetyczne, wypoczynkowe, prestiżowe).

Wilbur Schramm – czytelnictwo można analizować ze względu na motywy czytania, czyli czemu ludzie czytają; jakie zachowania decydują o tym, że korzystamy z takich, a nie innych bodźców.

Badania polskie (1918 – 1939).

Powoli kształtowały się różne punkty widzenia. Nastąpił znaczny przyrost badan i rozwój nowych teorii. Czołowi badacze – Maksymilian Ziomek, Stanisław Orsini – Rosenburg, Helena Radlińska (analizy statystyczne), Aniela Mikucka (aspekt pedagogiczny).

Aniela Mikucka – wskazywała na silną pozycję czytelnictwa; książka jawi się jako bodziec zachowań lekturowych czytelnika; uważała bibliologię i bibliotekoznawstwo za dyscypliny pomocnicze.

Stosowano wtedy sprawdzone metody czytelnictwa. W różnych miastach badano sposoby rozchodzenia się książek wśród różnych grup społecznych. Porównując
z  wcześniejszymi badaniami, to czytelnictwo był nastawione bardziej pragmatycznie, przeważała ambicja badania kultury (życie umysłowe, potrzeby duchowe narodu, rozpowszechnianie wiedzy).

H. Radlińska – zwracała uwagę na to, że czytelnictwo wiąże się z  umiejętnością wybierania. Z jednej strony uczy, a z drugiej ćwiczy umiejętność wyboru danej książki, która potem przekłada się na umiejętność wyboru w innych dziedzinach życia. Bibliotekarz musi zacząć od siebie; zanim zacznie udzielać porad, trzeba znać siebie i podejmować w pełni uświadomione decyzje. Radlińska była nastawiona, żeby kształcić, rozwijać oświatę. Zależność tego, że człowiek nie może uczyć, dopóki sam nie jest siebie świadomy obowiązuje do dziś.

Okres powojenny.

Irena Socha - próbowała pokazać, jak tendencje czytelnicze rozwijały się po wojnie. Zwracanie uwagi na to, jak czytelnik reaguje na tekst. W perspektywie psychologicznej coraz głębiej analizowano sprawności narządu wzroku i pracy mózgu. Z punktu widzenia bibliologii zaczęto tworzyć kanony czytelnicze.

M. Korczyńska – Derkacz – (po II Wojnie Światowej), badania przeprowadzane na młodzieży. Można powiedzieć, że ludzie po wojnie czytali literaturę przedwojenną. Rzadziej sięgano po lit., która była rekomendowana. W 1950 zamknięto Instytut Książki,
a kompetencje IK-u przekazano IBN, który nie kontynuował zamierzonych celów.
W następstwie powstał Instytut Książki i Czytelnictwa (IKiCZ). Zajmował się oceną zasięgu książki w różnych środowiskach.

Zakres badań zależał od ogólnej sytuacji kulturalnej i społecznej. Przeprowadzano badania, które obejmowały poszczególne miejscowości. Badano młodzież wiejską (1966) – 3/5 czyta książki (klasyka, literatura polska), dominacja radia, prasy i kina jako nowych form rozrywki.

Pierwsze ogólnopolskie, duże i znaczące badania przeprowadzono w 1972 r.

Dokonali tego E. i E. Wnuk – Lipińscy wspólnie z GUS-em. Kolejne badanie w 1985; wtedy odnotowano przewagę czytelników sporadycznych.

1992 – badanie piśmienności (książka + prasa + kupowanie); wyjątkowo wysoki wskaźnik czytelnictwa, duża dostępność książek.

Badania czytelnicze w PRL.

·         1945 – 50 – tradycje przedwojenne, brak wpływów ideologicznych

·         1956 – 66 – ożywienie działalności badawczej dzięki IKiCZ

·         1967 – 77 – poszerzanie tematyki badawczej

·         1978 – 83 – 2 tendencje metodologiczne: kulturoznawcze i księgoznawcze

Dzieje czytelnictwa.

To swego rodzaju nasze próby sprawdzenia tego, jak czytano w dawniejszych czasach. Staramy się znaleźć źródła informujące o zjawiskach czytelniczych danego miejsca i czasu.
(J. Kostecki). Szczególna funkcja książki jako najbardziej dostępnej drogi do awansu kulturowego, zapoznawanie się z dziełami kultury wyższej.

·         poziom semiotyczny – użycie tekstów przez czytelników

·         poziom rzeczowy – kultura czytelnicza; autor nie jest przedmiotem zainteresowań badań czytelniczych. Wydawca/wydawnictwo to centralny ośrodek, za pośrednictwem której dostępny jest odbiór dzieła przez różnych odbiorców.

Kultura czytelnicza – czytelnicy; wszyscy, którzy posiadają potencjał w tym zakresie, choć nie muszą go w pełni wykorzystywać. Pewna grupa tworzy publiczność czytelniczą.

Cele badań dziejów czytelnictwa.

Książka była ważnym elementem życia społecznego. Określała, co kto mógł czytać,
a czego nie mógł; pokazywała pozycję w danym społeczeństwie i stanowiła podstawę systemu społecznego.

Czytelnictwo badamy na podstawie różnych źródeł:

·         wszelkie urzędowe dokumenty (sprawozdania, pozwolenia, koncesje w aktach administracyjnych)

·         źródła księgarskie i handlowe (zezwolenia lub koncesje na prowadzenie działalności, katalogi księgarskie, wykazy cenzury zagranicznej, anonse i reklamy prasowe)

·         poza księgarniami istnieje dokumentacja biblioteczna

Nieformalny obieg książki - informacja o dostępności danych tytułów w konkretnych środowiskach i ich liczebność.

Sposoby odbioru – pamiętniki, listy, w których opisujemy to, co przeczytaliśmy, co nam  się podobało, a co nie; a także programy szkolne i zalecenia nauczycieli. Innym sposobem odbioru są źródła osobiste – korespondencja, pamiętniki, wspomnienia, publicystyka, recenzje.

Wątpliwości - musimy wiedzieć, że jeśli mamy dostęp do katalogów czytelniczych, to nakład niekoniecznie musiał odzwierciedlać potrzeby czytelników; jeśli wydawcą były organizacje polityczne, to mogły one kształtować zapotrzebowanie i stosować manipulację
i cenzurę państwową/kościelną. Czytelnictwo nie jest zjawiskiem ujednoliconym.

Historia najnowsza badań czytelniczych.

·         zmiany w księgozbiorach państwowych i prywatnych

·         wysokie nakłady publikacji

·         trend powrotu (wynikający z wieku pewnej grupy czytelników) do reprintów literatury dziecięcej z lat.70. Pojawiają się one w ofertach wydawnictw mniejszych