Cechy wyróżniające człowieka:
1. Spionizowana postawa ciała i dwunożność
- wyprostowanie kręgosłupa i ukształtowanie się jego krzywizn (lordozy i kifozy). Ze względu na konieczność ograniczenia wstrząsów czaszki musiał powstać system amortyzacji
- spłaszczenie klatki piersiowej. Wytworzenie krzywizny piersiowej kręgosłupa oraz inny kierunek działania siły ciężkości spowodowały, iż klatka piersiowa rozwijała się wszerz
- uwolnienie kończyn górnych. Zanik funkcji podporowej kończyn górnych spowodował, iż mogły one być użyte do innych czynności, jak chwytanie, wyłuskiwanie nasion, itd. Spowodowało to ich skrócenie i zmianę proporcji umięśnienia na rzecz rozwoju mięśni ręki i doskonalenia jej funkcji
- zmiana ustawienia i poszerzenie miednicy
2. Wydłużenie kończyn dolnych i ukształtowanie wysklepienia stopy
Kończyny dolne uległy wydłużeniu, stopa utraciła zdolności chwytne i stała się narządem podporowym: jej wysklepienie sprzyja lepszej amortyzacji wstrząsów i sprawności chodu i biegu
3. Zmiana proporcji czaszki Wraz z rozwojem mózgu powiększyła się mózgoczaszka. Zmniejszeniu uległa cześć twarzowa, zaś otwór potyliczny wielki przesunął się pod czaszkę.
4. Rozwój mózgu i czynności psychicznych
Mózg człowieka współczesnego jest 2,5-4 razy większy od mózgu dużych małp człekokształtnych. Jest również znacznie sprawniejszy. Objętość mózgu człowieka współczesnego wynosi ok. 1300-1450 cm 2
5. Znaczne zwolnienie tempa rozwoju osobniczego
Człowiek jest gatunkiem o najdłużej trwającym okresie dzieciństwa i młodzieńczości.
6. Mięsożerność i łowiectwo
Człowiek jest jedynym gatunkiem pośród naczelnych, który w toku ewolucji odszedł od roślinożerności prowadząc drapieżny tryb życia.
7. Skąpość owłosienia ciała
Cechy wspólne rzędu naczelnych:
1. bardzo silny rozwój mózgowia (szczególnie kresomózgowia)
2. bruzda szparowata występuje w mózgowiu
3. widzenie stereoskopowe (przestrzenne), binokularne (obuoczne)
4. obecność jednej pary kończyn górnych
5. obecność jednego paznokcia lub pazura
6. obecność jednej pary sutek
7. obecność macicy prostej
Ontogeneza
To proces rozwoju osobniczego człowieka, to jest od urodzenia do śmierci (naturalnej)
Podstawowe prawidłowości: Kinetyka - poziom rozwoju
Dynamika rozwoju - tempo
Dymorfizm płciowy - dwupostaciowość
Kierunkowość ontogenezy - rozwój osobniczy zmierza do jakiegoś celu (kierunku), którym jest osiągnięcie dojrzałości płciowej
Etapowość ontogenezy - tzn. że ontogeneza odbywa się w etapach (fazy, które niekoniecznie wyraźnie zaznaczone:
a) Anaplasis - procesy anaboliczne przeważają nad katabolizmem.
Jest to okres progresywny
b) Metaplasis - okres względnej równowagi (stabilizacji) procesów
anabolicznych i katabolicznych
c) Kataplasis - starzenie się (inwolucja) - procesy kataboliczne
przeważają nad anabolicznymi
Homeostaza
Polega na utrzymywaniu stanu równowagi dynamicznej między czynnikami wewnętrznymi organizmu a ciągle zmieniającymi się czynnikami środowiska zewnętrznego.
Norma reakcji - jest to skala uwarunkowana siłą kontroli genetycznej danej cechy w populacji i genotypem osobnika, w której reaguje się na bodźce środowiskowe
Kanalizacja rozwoju - polega na tym, że wszystkie niekorzystne odchylenia od "genetycznie zaprogramowanego" toru rozwojowego są kompensowane przez działanie aparatu samoregulacji.
Okresy ontogenezy
a) okres noworodka
Okres ten trwa od momentu urodzenia do ustania wpływów życia wewnątrzmacicznego oraz okoliczności porodu, tj. około 4 tygodni. Noworodek jest istotą całkowicie bezradną, zarówno fizycznie i w dużej mierze fizjologicznie. Posiada odruchy takie jak:ssanie, pełzanie, połykanie, chwytanie, odruch Moro.
b) Okres niemowlęctwa
Zaczyna się od momentu przyjęcia spionizowanej postawy ciała (chód), od ok. 10 do 15miesiąca życia. W ciągu pierwszego roku życia dziecka jego masa wzrasta prawie trzykrotnie, zaś długość o ok. 50%. Trwa proces kostnienia. Około 6 miesiąca życia lub nieco wcześniej wyrzynają się pierwsze zęby mleczne. Rozwijają się narządy zmysłu, występują pierwsze próby mowy.
c) Okres wczesnego dzieciństwa
Okres między 1 a 6 rokiem życia. Wysokość ciała wzrasta o ok. 20 cm. do 3 roku życia - masa ciała w tym okresie do 15 kg. Kształtuje się wysklepienie stopy i krzywizn kręgosłupa. Wyrzynają się wszystkie zęby mleczne, jednak szkielet jest jeszcze miękki. Stopniowo rozwija się układ nerwowy. W drugiej fazie tego okresu (3-6 rok życia) dochodzi do uzyskania stanu względnej równowagi między rozwojem fizycznym a psychicznym.
d) Okres starszego dzieciństwa (okres zróżnicowania płciowego)
Wypadanie zębów mlecznych i wyrastanie stałych. Okres ten kończy się osiągnięciem dojrzałości płciowej. Wyróżnia się w nim 3 etapy: 1. przedpokwitaniowy (od 7 do 12 roku), 2. pokwitaniowy, dojrzewanie (u dziewczyn od 11 do 14 roku, u chłopców o ok. 2 lata później), 3. popokwitaniowy, dorastanie (między 16 a 18 rokiem życia)
e) Okres wieku dorosłego
Trwa od uzyskania pełni dojrzałości płciowej (z jednoczesnym uzyskaniem ostatecznej wysokości ciała) do wystąpienia pierwszych objawów starzenia się. W okresie tym
wydolność biologiczna organizmu jest największa.
f) Okres wieku dojrzałego
Charakteryzuje się on silnym zarastaniem szwów czaszkowych, ścieraniem koron zębów, odkładaniem tkanki tłuszczowej
g) Okres starości
Przewaga procesów katabolicznych nad anabolicznymi powoduje że następuje w organizmie powolny regres masy tkanek, odkładanie się małych substancji. Cały okres trwa ok. 8-10 lat i można w nim wyróżnić kilkuletnią fazę przedmonopauzalną, w której rozpoczyna się stopniowy zanik funkcji jajników oraz zmiany towarzyszące (zarost twarzy, wahania ciśnienia tętniczego krwi, odwapnianie kości).
Czynniki genetyczne
Typy dziedziczenia:
a) proste - jest to typ dziedziczenia, w którym dana cecha uwarunkowana jest jedną parą alleli (dwa geny tego samego locus). Efektem takiego sposobu dziedziczenia jest powstawanie dwu postaci fenotypowych, z których jedna (dominująca) występuje znacznie częściej, cecha recesywna bowiem może się ujawnić tylko w homozygotach.
b) allele wielokrotne - to jest większa niż dwa liczba alleli tego samego locus. Oczywiście jeden osobnik może posiadać tylko dwa spośród nich, w populacji jednak istnieje ich więcej.
c) dziedziczenie wielogenowe - wszystkie cechy metryczne organizmu (wymiary ciała, masa, predyspozycje funkcjonalne, itd.) należy z genetycznego punktu widzenia do tzw. cech ilościowych.
Czynniki biogeograficzne
-klimat (temperatura, nasłonecznienie, wilgotność, ciśnienie atmosferyczne, promieniowenie)
-właściwości mineralne: skład wód i powietrza (w tym zanieczyszczenia), gleby,
-ukształtowanie terenu ( w tym wysokość nad poziom morza),
-otaczający świat roślinny i zwierzęcy, w tym mikroorganizmy i pasożyty,
Czynniki społeczno-ekonomiczne
-stopień urbanizacji (wielkość i charakter środowiska np. wieś-miasto)
-status społeczno-zawodowy rodziców (w tym dochody rodziców)
-poziom ukształtowania i kultury rodziców rzucający na higienę żywienia, tryb życia
-tradycje społeczno-kulturowe
Styl życia
- struktura aktywności fizycznej (praca zawodowa, sport, różne formy rekreacji)
- wypoczynek, sen, itd.
Skutki reaktywności organizmu
a) adaptacja - rodzaj zmian utrwalonych, np. adaptacja (ciemna skóra murzynów, wyższy poziom hemoglobiny mieszkańców wysokogórskich)
b) adjustacja - to niewielkie i dość łatwo odwracalne zmiany przystosowawcze. Adjustacja musi poprzedzać adaptację.
Prawo Hardego Weinberga
Jeżeli w populacji występują dwie allele z określoną częstością to po jednym pokoleniu kojarzącym się losowo stosunek genotypów będzie stały z pokolenia na pokolenie.
Ewolucja - proces stopniowych zmian i rozwoju świata organicznego, w wyniku których powstają nowe gatunki, coraz lepiej przystosowane do środowiska, zaś gatunki słabiej przystosowane giną.
Czynniki ewolucji:
1. Mutacje - są jedynym źródłem nowych genów w przyrodzie
2. Selekcja - to odrzucanie genotypów o najniższej wartości doborowej
3. Izolacja - czynnik biologiczny utrudniający swobodne krzyżowanie się częstości genów w populacji.
4. Dryf genetyczny - to zjawisko przypadkowej zmiany częstości genów w populacji, występuje w małych izolowanych grupach.
Dobór naturalny
Zespół czynników środowiskowych powodujących dobór do rozrodu osobników najlepiej przystosowanych, poprzedzony selekcją genotypów o najwyższej wartości doborowej.
Dobór stabilizujący - ten typ doboru występuje wówczas, gdy środowisko nie ulega większym zmianom, a gatunek jest do niego względnie przystosowany. Wówczas na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego - w toku selekcji odrzucone są genotypy odbiegające zbyt daleko od średnich wartości cech dla danej populacji, a więc genotypy ze skrajów przedziału zmienności
Dobór skierowany - występuje wówczas, gdy środowisko ulega stopniowym, kierunkowym zmianom. Wówczas dobór wywiera presję na gatunek w kierunku dostosowania się do tych zmian poprzez eliminowanie osobników z jednego tylko krańca przedziału zmienności, a więc tych, które w zmieniających się warunkach mają ujemną wartość doborową.
Dobór rozrywający - występuje wówczas, gdy gatunek opanowuje dwie odmienne nisze ekologiczne. Wówczas heterozygotyczność (średniość) może okazać się najmniej korzystna i dobór eliminuje osobników ze środka przedziału zmienności, faworyzując osobniki słabsze: musi to prowadzić do szybkiego rozerwania gatunku.
Specjacja - Oznacza powstawanie bariery rozrodczej pomiędzy różniącymi się gatunkami - a więc powstawanie dwu gatunków.
Aguuul6