PRZYSADKA, gruczoł dokrewny położony w czaszce u podstawy mózgu; wydziela liczne hormony, m.in. regulujące przemianę materii, czynność wielu innych gruczołów dokrewnych, wzrost (hormony); leży w zagłębieniu kości klinowej — siodełku tureckim, połączona z mózgiem tzw. lejkiem, ma kształt elipsoidalny, masę ok. 0,5 g; zbudowana z 3 płatów, z których każdy produkuje swoiste hormony; płaty przedni i środkowy czyli pośredni (najsłabiej rozwinięty), mają budowę gruczołową, tylny tworzy tkanka nerwowa; hormony uwalniane z tego płata są w rzeczywistości wytwarzane w podwzgórzu, a tu jedynie magazynowane. Zaburzenia wydzielnicze przysadki są najczęściej związane z obecnością gruczolaków przysadki; nadmierne wydzielanie hormonu wzrostu powoduje gigantyzm, nadmiar adrenokortykotropiny – zespół Cushinga: nadmiar prolaktyny — mlekotok i brak miesiączki;
TARCZYCA, gruczoł tarczowy, gruczoł dokrewny, wydzielający hormony: tyroksynę, trójjodotyroninę i kalcytoninę, które mają duże znaczenie w regulowaniu przemiany materii; składa się z 2 płatów, połączonych pasmem tkanki gruczołowej, tzw. cieśnią, leżących symetrycznie po bokach szyi; czynność tarczycy jest regulowana przez podwzgórze mózgu oraz hormon tyreotropowy przedniego płata przysadki. Na tylnej powierzchni płatów tarczycy leżą przytarczowe gruczoły.
PRZYTARCZOWE GRUCZOŁY, gruczoły przytarczyczne, gruczoły tarczkowe, przytarczyce, gruczoły dokrewne wydzielające hormon (parathormon), który reguluje przemianę wapniową i fosforową w organizmie; mają postać drobnych, owalnych ziarenek (2 pary) przylegających do tarczycy; w rozwoju filogenet.
NADNERCZE, gruczoł nadnerczowy, gruczoł dokrewny; małe, żółtawe ciało na górnym biegunie każdej nerki; składa się z 2 części, różnych pod względem budowy, pochodzenia i funkcji; zewn., jaśniejsza substancja korowa wytwarza kortykosterydy, a substancja rdzenna adrenalinę i noradrenalinę; hormony te regulują m.in. gospodarkę wodną i miner. organizmu oraz przemianę cukrów, białek i tłuszczów; Choroby nadnercza: niedoczynność kory nadnercza choroba Addisona nadczynność kory nadnercza zespół Cushinga;
TRZUSTKA, którego przewody (1–3) uchodzą do początkowego odcinka jelita (dwunastnicy); wytwarza sok trzustkowy powodujący rozkład białek; rozproszone w t. wyspy trzustkowe pełnią funkcję gruczołu dokrewnego. WYSEPKI TRZUSTKOWE - gruczoł dokrewny w postaci zgrupowań komórek rozrzuconych w miąższu trzustki, wydzielający hormony insulinę i glukagon, regulujące przemianę materii w organizmie; niedomoga lub zniszczenie wysepek trzustkowych prowadzi do powstania cukrzycy zależnej od insuliny.
GONADY narządy rozrodcze człowieka i zwierząt wytwarzające komórki rozrodcze (płciowe): jajniki, w których powstają jaja, oraz jądra, produkujące plemniki.
JAJNIK, gruczoł rozrodczy żeński parzysty, wytwarzający żeńskie komórki rozrodcze, jajniki kobiety mają kształt owalny, dł. 2–5 cm, grub. ok. 1 cm, są położone wewnątrzotrzewnowo, po bokach jamy miedniczej; nie są połączone bezpośrednio z jajowodem; w warstwie obwodowej jajników występują pęcherzyki jajnikowe, zawierające komórkę jajową .
JĄDRO, męski gruczoł rozrodczy wytwarzający plemniki; parzysty; produkuje również hormony, są więc jednocześnie gruczołami dokrewnymi; miąższ jąder jest podzielony przegródkami łącznotkankowymi na wiele części — tzw. zrazików, zawierających nasieniotwórcze kanaliki kręte; w ich nabłonku występują komórki nasienne, z których powstają plemniki, oraz komórki podporowe, mające znaczenie odżywcze i podporowe dla komórek nasiennych; w tkance łącznej, między kanalikami krętymi, leżą komórki śródmiąższowe jądra, tworzące gruczoł o działaniu dokrewnym; plemniki są wyprowadzane z jąder systemem kanalików, uchodzących ostatecznie do najądrza.
Aguuul6