gleby sciagi!!.doc

Gleba jest to biologicznie czynna, powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej(litosfery), powstała z różnych skał, pod wpływem abiotycznych i biotycznych czynników środowiska, zdolna zapewnić roślinom wyższym niezbędne warunki wzrostu i rozwoju, dzięki specyficznym właściwościom fizycznym, chemicznym i biologicznym. Każda gleba jest skałą –odpowiednio przetworzoną i ożywioną  przez zasiedlenie ogromną ilością organizmów żywych, natomiast nie każda skała jest glebą.  Na rodzaj i dynamikę procesów zachodzących w tworzącej się glebie oraz różnorakie jej właściwości i żyzność wpływa szereg czynników glebotwórczych: skała macierzysta, klimat, woda, organizmy żywe, rzeźba terenu, działalność, czas działania tych czynników. SKAŁY MACIERZYSTE: to utwory geologiczne różnej genezy, z których w wyniku procesów geologicznych i glebotwórczych wytworzyły się gleby. Mogą to być zarówno skały lite różnego pochodzenia jak i luźne, mineralne i organiczne. Gleby mogą tworzyć się z trzech podstawowych rodzajów skał: magmowych, osadowych i metamorficznych. Skały magmowe: a)głębinowe(granity, sjenity, dioryty), b) żyłowe(porfiry) c)wylewne(porfiry, bazalty). Ze względu na ilość zawartej w skałach magmowych krzemionki SiO2 wyróżniamy skały: kwaśne>65% , obojętne>65-52%, zasadowe>52-45%, ultrazasadowe<45%. Ogólnie można stwierdzić, że: a) skały magmowe drobnokrystaliczne i kwaśne dają gleby płytkie i gruboziarniste(piaszczyste, szkieletowe) b) skały magmowe kwaśne, lecz grubokrystaliczne dają gleby głębokie, piaszczyste c) skały magmowe drobnokrystaliczne, zasadowe dają gleby gliniaste, płytkie lub średnio głębokie , grubokrystaliczne  są skałami macierzystymi gleb gliniastych głębokich. Ze skał magmowych wytworzyły sie gleby w Sudetach i częściowo w Karpatach. Skały metamorficzne głównymi przedstawicielami tych skał są gnejsy, marmury, łupki krystaliczne. W minimalnym stopniu są skałami macierzystymi gleb Polski. Na ogół powstają z nich gleby płytkie lub średnio głębokie, o składzie mechanicznym piasków, z dużą domieszką zwietrzeliny skalnej. Najlepsze gleby tworzą się z łupków(piaski gliniaste i gliny). Sudety i tatry. Skały osadowe: należ ą do najważniejszych skał macierzystych gleb, powstały na skutek różnorodnych procesów egzogenicznych. Do głównych procesów egzogenicznych należą: a) wietrzenie mechaniczne – rozdrabnianie skał i minerałów bez zmiany ich właściwości chemicznych b) wietrzenie chemiczne- różnorodne procesy takie jak hydroliza, rozpuszczanie, hydratacja, utlenianie, redukcja w wyniku których następuje zmiana właściwości chemicznych gleby c) wietrzenie biologiczne- fizyczne i chemiczne wietrzenie skał wywołane działalnością organizmów żywych d) działanie wody jako środka transportu okruchów skalnych – procesy erozyjne e)sedymentacja- procesy osadzania substancji mineralnej lub organicznej f) działanie wiatrów- procesy eoliczne g) działanie lodowca- utwory lodowcowe zwałowe, wodno-lodowcowe, powstawanie iłów w zbiornikach polodowcowych, tworzenie się jezior i ich zarastanie. Podział skał osadowych: 1) okruchowe 2) węglanowe 3) pochodzenia chemicznego i biochemicznego 4) pochodzenia roślinnego. Ad 1) skały osadowe okruchowe są to zwietrzeliny skał magmowych, powstałe na miejscu lub przetransponowane przez lodowiec, wodę lub wiatr. Materiały okruchowe mogą występować jako: a)scementowane: osadzone na dnie zbiorników i uległy diagenezie(piaskowce zlepieńce), najlepsze lepiszcza to ilaste i w postaci węglany wapnia najgorsze: krzemionkowe i żelaziste b) luźne: w Polsce najbardziej rozpowszechnione, należą do nich utwory kamieniste, żwirowe, piaski, gliny, utwory pyłowe i iły. Skały te ze względu na pochodzenie, rodzaj transportu i osadzania dzielą się na: wietrzeniowe, aluwialne, deluwialne, zwałowe, eoliczne.  Ad 2) skały osadowe węglanowe – a)wapienie: tworzy je głównie kalcyt, posiadają różną wartość jako skały macierzyste. Zależy ona od ich właściwości fizycznych i chemicznych oraz domieszek różnych substancji. Im większa domieszka substancji ilastych im mniej zawierają krzemionki oraz im są bardziej miękkie tym lepsze tworzą się gleby. B)margle-zawierają duże domieszki minerałów ilastych, powstały na dnie zbiorników wodnych. Tworzą się z nich bardzo dobre gleby, występują na kujawach, Wielkopolsce, Śląsku c)dolomity-głównym minerałem jest dolomit, posiadają często domieszkę materiałów ilastych. Powstają z osadów wapiennych w wyniku procesów chemicznych. Są twardsze od wapieni wapienie, margle i dolomity są skałami macierzystymi rędzin. Ad 3) do skał osadowych pochodzenia chemicznego i biochemicznego zalicza się: pokłady halitu, sylwinu, kainitu, karnalitu, gipsu i rudy darniowej. A) gipsy- występują w okolicach Wiślicy, Pińczowa i buska zdroju. Są skałami macierzystymi rędzin b) rudy

darniowe- to skały o różnym składzie mineralnym , charakteryzujące się dużą akumulacją związków żelaza(powyżej 15%), nie są samodzielnymi skałami macierzystymi, w niektórych glebach mogą tworzyć nieprzepuszczalne warstwy (gleby bagienne, murszowe i glejowe). Ad 4) do skał osadowych pochodzenia roślinnego należą: węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf i muł a) torfy- są rozpowszechnione na terenie całej polski natomiast gytie występują tylko na terenach pojeziorowych. KLIMAT: im klimat jest cieplejszy i bardziej wilgotny tym intensywniej przebiega wietrzenie chemiczne skały i procesy glebotwórcze. Szczególnie ważnymi elementami klimatu są ilość i rozkład opadów atm. oraz wysokość i rozkład temperatur, znaczącą rolę odgrywają wiatry i wilgotność powietrza Polsce dominuje zstępujący ruch wody, którego skutkiem jest przemieszczanie składników wgłąb profilu. Odwrotna sytuacja ma miejsce w klimacie suchym. POZOSTAŁE CZYNNIKI GLEBOTWÓRCZE a)woda- funkcje w glebie życiodajne, destrukcyjne jak erozja powierzchniowa i wgłębna b)organizmy żywe c) rzeźba terenu d) działalność człowieka.  CZAS POWSTAWANIA GLEBY za początkową fazę uważa się okres wietrzenia biologicznego polegającego na przetwarzaniu skały macierzystej przez organizmy żywe. Zwietrzelinę zasiedlają glony i porosty, powstają drobne skupienia koloidów mineralnych i substancji organicznej. Zaczyna się tworzyć kompleks sorpcyjny, wzrastają zdolności retencyjne, poprawiają się stosunki wodno-powietrzne. Z biegiem czasu z substancji nieorganicznej i próchnicy tworzy się wielodyspersyjny, dynamiczny okład w którym nieustannie przebiegają procesy glebowe, rządzone różnymi prawami przyrody w wyniku których wszystkie związki organiczne i mineralne podlegają gruntownej przemianie. Czas tworzenia się gleby zależy od klimatu, skały macierzystej i usytuowania w reliefie. W naszym klimacie jest szacowany na setki nawet tysiące lat. PROCESY GLEBOWE I GLEBOTWÓRCZE: wszystkie procesy zachodzące w glebie niezależnie od ich charakteru określamy mianem procesów glebowych. Jakość i dynamika tych procesów decydują wespół ze skałą macierzystą o przynależności gleby do jednostki systematycznej i bonitacyjnej. Do najważniejszych procesów glebowych zaliczamy: akumulację materii organicznej, mineralizację substancji organicznej, humifikację, czyli przetwarzanie szczątków roślin i organizmów glebowych w swoiste związki próchnicze, przemiany azotu glebowego, przemiany związków siarki, żelaza i wielu innych składników, przemieszczanie się składników w profilu.  Niektóre z procesów glebowych nadają rozwojowi gleby jednoznaczny kierunek i prowadzą do powstania określonego jej typu, takie procesy nazywamy glebotwórczymi. Do najważniejszych z nich należą: brunatnienie, płowienie, bielicowanie, bagienne, murszowe.

2.MORFOLOGIA GLEB: główne cechy morfologiczne gleb: ilość i układ poziomów genetycznych (obraz profilu glebowego) miąższość gleby i poszczególnych jej poziomów, barwa, struktura, układ(tekstura), konkrecja(nowotwory glebowe), w glebach organicznych również stopień rozkładu masy organicznej. 2.1.OBRAZ PROFILU GLEBOWEGO: profil glebowy jest to pionowy przekrój gleby ukazujący jej barwne zróżnicowanie na poziomy genetyczne. Poziom genetyczny gleby- warstwa w przybliżeniu równoległa do powierzchni terenu, odróżniająca się od poziomów sąsiednich stosunkowo jednorodną barwą, strukturą, składem chemicznym, ilością i jakością materii organicznej i innymi właściwościami ukształtowanymi przez procesy glebotwórcze. A) poziomy główne: utwory glebowe mineralne- ok. 10% substancji organicznej, utwory mineralno-organiczne-11-20%, utwory organiczne-ponad 20%, gleby mineralne- nie posiadają warstw organicznych, lub jeżeli taką warstwę posiadają to jej miąższość nie przekracza 10cm, gleby mineralno organiczne- warstwa organiczna o miąższości 10-30cm, gleby organiczne-gleby w których utwory organiczne posiadają miąższość ponad 30cm, utwór organiczny występuje przypowierzchniowo i stanowi skałę macierzysta gleby. 2.1.1.Poziomy główne: a) gleby mineralne, mineralno-organiczne: A – próchniczy, B-wzbogacenia, C-skały macierzystej, E-eluwialny, G-glejowy b)gleby organiczne: P-bagienny, M-murszowy, D-podłoże mineralne gleby organicznej c) poziomy występujące w obydwu grupach: O-organiczny, R-podłoże w postaci skały litej. Ad a) O-organiczny, przypowierzchniowa warstwa gleb leśnych, zaroślowych i podmokłych użytków zielonych. Tworzy się w warunkach aerobowych i ma miąższość do 30cm. A- próchniczny-jest najważniejszym z punktu żyzności gleby poziomem genetycznym. Występuje jako poziom przypowierzchniowy(użytki rolne), lub pod poziomem organicznym(lasy). Odbywa się w nim akumulacja i przetwarzanie szczątek roślinnych i obumarłych organizmów glebowych, prowadzące do powstania próchnicy właściwej. Miąższość w glebach polski od kilku do 30-40cm. Ciemne zabarwienie od szarego do czarnego, niekiedy z odcieniem brunatnym. E-eluwialny, obejmuje część profilu z której różne substancje ulegają przemieszczeniu, wraz z wodą w głąb profilu. Najsilniej ten poziom jest wykształcony w glebach bielicowych, bielicach i płowych. W bielicach i glebach bielicowych posiada zabarwienie jasnoszare, jasnopopielate lub białe, które pochodzi od krzemionki i ziaren kwarcu pozbawionych na skutek wymycia otoczek koloidalnych. W glebach płowych tworzy się w wyniku przemieszczania w głąb iłu koloidalnego i wielu składników rozpuszczalnych –występuje w formie przejaśnienia między poziomami A i B, posiada barwę płowo-beżową. B-wzbogacenia, obejmuje strefę , w której następuje osadzanie się składników przemieszczanych z wyżej leżących poziomów. , szczególnie z eluwialnego. W tym poziomie ma miejsce akumulacja głównie tlenków żelaza i glinu oraz związków próchniczych., także cząstek iłu koloidalnego, soli wapnia, fosforu oraz tlenków żelaza. Posiada barwę odcieni koloru brunatnego, występuje w formie jednolitych warstw , plam smużek. Miąższość jest zróżnicowana. G-glejowy, wykształca się w warunkach dużego uwilgotnienia i słabego przewietrzania. Barwa od popielatego, przez zielonkawe, do niebieskawego, która pochodzi od związków zredukowanego żelaza i manganu. Tworzy się najczęściej w strefie długotrwałego oddziaływania wody gruntowej. C-skały macierzystej, to zwietrzała skała występująca poniżej wszystkich poziomów. Wykazuje dość jednolite zabarwienie. Ad b) P-bageienny, przypowierzchniowy poziom gleby organicznej w którym zachodzi bagienny proces glebotwórczy, który przebiega w warunkach silnego uwilgotnienia i niedotlenienia. Polega na akumulacji substancji organicznej o niskim stopniu rozkładu. Występuje w glebach torfowych i mułowych. M-murszowy, przypowierzchniowy poziom [bagiennych gleb organicznych, tworzących się w wyniku częściowego odwodnienia gleb torfowych i mułowych. Ze względu na różnice dokonuje się wydzielenia podpoziomów  M1, M2, M3. O-organiczny, występuje pod poziomem bagiennym lub murszowym, nie zachodzi w nim już proces bagienny ani nie rozpoczął się proces murszenia. Ot lub Om w zależności czy to utwór torfowy czy mułowy. Skała podścielająca, skała mineralna występująca pod poziomami organicznymi  gleb bagiennych i pobagiennych. Jeżeli zalega płycej niż 150cm pod powierzchnią terenu to ma symbol D. Przejścia miedzy poziomami głównymi: a) ostre-granica między poziomami jest ostra, a strefa przejścia z jednego poziomu do drugiego jest mniejsza od 2cm, b)wyraźne- rozgraniczenie poziomów jest jednoznaczne, a strefa przejścia wynosi 2-5cm, c)rozmyte- poziomów nie można jednoznacznie rozgraniczyć, a szerokość strefy pośredniej przekracza 5cm w takim przypadku należy wydzielić poziom przejściowy lub mieszany. 2.1.2.Poziomy przejściowe i mieszane oraz podpoziomy: a)poziom przejściowy-oznacza strefę między poziomami głównymi o miąższości

powyżej 5cm, w której jednocześnie są widoczne cechy obydwu poziomów, bez możliwości wyróżnienia fragmentów-języków posiadających cechy jednego z poziomów. Oznacza się go symbolami poziomów głównych np. AE, BC, b) poziom mieszany- oznacza strefę między poziomami głównymi o miąższości powyżej 5cm, w której da się wyróżnić występujące obok siebie w formie języków cechy przyległych poziomów głównych oznacza się go A/E, B/C. Podpoziomy- wyróżniamy wówczas, jeżeli w obrębie poziomu głównego stwierdzamy zróżnicowanie niektórych cech np. barwy, struktury, oznaczamy je A1, A2, A3. Cechy towarzyszące poziomów głównych i podpoziomów o wskaźnikowym znaczeniu dla genezy i klasyfikacji gleb, oznacza się małymi literami. Ważniejsze symbole cech towarzyszących: a-dobrze zmumifikowana materia organiczna, skumulowana w mineralnej warstwie gleby w warunkach hydromorficznych, an-poziom lub warstwa wytworzona w wyniku gospodarczej działalności człowieka(poza uprawą rolna), b-poziom kopalny, br-akumulacja in situ, nieiluwialna, typowa dla gleb brunatnych, ca-akumulacja węglanów wapnia, cn-akumulacja półtoratlenków i węglanów w postaci konkrecji lub wieprzów, cs-akumulacja siarczanu wapnia, es-eluwialne wymycie żelaza i glinu w glebach bielicoziemnych, et-eluwialne wymycie frakcji ilastej w glebach płowych, f-poziom z materią organiczną częściowo rozłożoną, fe-iluwialna akumulacja żelaza w glebach bielicowych i bielicach, g-cechy oglejenia, odzwierciedlające okresową nadmierną wilgotność spowodowaną wodami opadowymi, gg-cechy oglejenia od wód gruntowych odznaczające się bardzo silną redukcją, h-poziom zawierające zmumifikowaną, dobrze rozłożoną materię organiczną w glebach mineralnych, l-poziom ściółki w powierzchniowej części poziomu O w glebach mineralnych i organicznych, ox-akumulacja półtoratlenków w poziomach scementowanych, p-poziom rozluźniony, wzruszony przez orkę lub inny zabieg spulchniający, t-iluwialna akumulacja frakcji ilastej w glebach mineralnych, w glebach organicznych oznacza torf, v-nieiluwialne nagromadzenie w środowisku peryglacjalnym żelaza, gliny, mangany, próchnicy, niekiedy wzbogacenie we frakcję ilasta i pylastą, m-muł, n-poziom namułów mineralnych, rozdzielających warstwy organiczne ni-torf niski, pr-torf przejściowy, wy-torf wysoki. 2.2.POZIOMY DIAGNOSTYCZNE GLEB MINERALNYCH głównymi kryteriami pozwalającymi na wyróżnienie poziomów diagnostycznych są: barwa określana wg skali Munsella, skład granulometryczny, skład mineralny, typ i trwałość struktury, miąższość poziomy, stopień wysycenia zasadami kompleksu sorpcyjnego, odczyn, zawartość materii organicznej, zawartość innych składników a zwłaszcza CaCo3, Fe, Al., Na. A)Wśród poziomów przypowierzchniowych gleb wyróżniono siedem poziomów diagnostycznych: mollic, anthropic(większa koncentracja fosforu rozpuszczalnego), umbric(mniejsze wysycenie zasadami kompleksu sorpcyjnego), melanic, plaggen(większa miąższość), ochric(mniejsza miąższość, jaśniejszy), histic(większa miąższość materii organicznej). Mollic- przypowierzchniowy poziom mineralny o strukturze gruzełkowatej, ziarnistej lub koprolitowej, o znacznej zawartości próchnicy. Posiada ciemną barwę o ściśle określonych cechach wg skali. Stopień wysycenia zasadami kompleksu sorpcyjnego jest wyższy lub równy 50%. B) wśród poziomów podpowierzchniowych, wyróżnia się następujące poziomy diagnostyczne: cambic, sideric(uziarnienie piasków), argillic(więcej frakcji ilastych), natric(plus sód wymienny), spodic(więcej amorficznych związków glinu, żelaza i materii organicznej), agric, albic, luvic, glejospodic, placic, fragillic, salic, calic, poziom plam glejowych. Występują bezpośrednio pod poziomem próchniczym, organicznym lub w głębszych partiach profilu. Cambic- posiada skład granulometryczny piasków gliniastych lub utworów zwięźlejszych i strukturę agregatową różnych typów. Charakteryzuje się znacznym udziałem minerałów ilastych, nie wykazuje scementowania ani twardej konsystencji w stanie wilgotnym. Posiada różną miąższość i barwę w odcieniach brunatnej, jednak o ściśle określonych cechach wg skali. Poziom ten jest charakterystyczny dla gleb brunatnych strefy leśnej, czarnych ziem oraz czarnoziemów. 2.3.MIĄŻSZOŚĆ GLEB miąższością gleby nazywa się łączną głębokość wszystkich jednolitych genetycznie poziomów zróżnicowania profilu od powierzchni do skały macierzystej. Gleby wytworzone ze skał niemasywnych dzieli się na całkowite i niecałkowite. Do gleb całkowitych zalicza się gleby, w których jednolity genetycznie profil wytworzył się z utworu o takim samym składzie granulometrycznym i sięga do głębokości co najmniej 150cm. W obrębie gleb niecałkowitych wyróżniamy: płytkie(profil jednolity genetycznie z utworem o takim samym składzie granulometrycznym jest płytszy od 50cm), średnio głębokie(zmiana składu granulometrycznego ma miejsce na gł 50-100cm), głębokie(zmiana składu mechanicznego na gł 100-150cm). Gleby wytworzone ze skał masywnych: np. rędziny: płytkie(profil glebowy łącznie ze zwietrzeliną skały macierzystej posiada miąższość do

25cm), średnio głębokie(25-50cm), głębokie(50-100cm), bardzo głębokie(ponad 100cm). Gleby organiczne: płytkie(30-80cm), średnio głębokie(80-130cm) głębokie(ponad 130cm). 2.4.BARWA GLEB na jej podstawie można wnioskować o: a)obecności niektórych substancji np. białawe zabarwienie posiada krzemionka, węglan wapnia, gips, minerały z grupy kaolinitu; czarne-siarczek żelaza, dwutlenek manganu, magnetyt; czerwone-związki żelaza utlenionego; zielonkawe-związki żelaza zredukowanego b)kierunku i dynamice procesów glebotwórczych(wydzielanie i określanie poziomów genetycznych) c)stosunkach wodno-powietrznych panujących w poszczególnych poziomach i warstwach gleby; powszechnie obecne w glebie związki żelaza w warunkach tlenowych nadają jej odcień od żółtego do rdzawego, natomiast przy niewystarczającym natlenieniu-od zielonkawego do niebieskiego d)zawartości i jakości związków próchniczych; swoiste związki próchnicze posiadają zabarwienie od jasnobrunatnego do czarnego. Powszechnie dla określenia barwy stosuje się skalę barw Munsella która uwzględnia trzy elementy barwy(każdy jest określany w skali 10 stopniowej): odcień, czystość i nasycenie. 2.5.STRUKTURA GLEB strukturą gleby nazywamy sposób ułożenia elementarnych cząstek glebowych oraz rodzaj wzajemnego ich powiązania. Można ja określić również jako zdolność utworu glebowego do tworzenia agregatów różnych typów i trwałości. Wyróżniamy trzy grupy: a)struktury proste mineralnych utworów glebowych b)struktury agregatowe mineralnych utworów glebowych c)struktury gleb organicznych. Ad a) struktury proste-cząstki występują luźno lub są zlepione, lecz masa glebowa nie wykazuje naturalnej łupliwości, dzięki której tworzą się agregaty. Dzielą się na: 1) struktura rozdzielonoziarnista- cząstki występują luźno, wyst w utworach szkieletowych, piaskach luźnych, niektórych utworach pyłowych, charakteryzujących się bardzo niską zawartością cząstek spławianych i substancji organicznej. 2) struktura spójna- cząstki są sklejone lepiszczem i tworzą jednolita masę, nie wykazując żadnych regularnych pęknięć. Mała zawartość związków próchnicznych i niski udział frakcji ilastej. Występuje w głębszych poziomach piasków gliniastych lub glin piaszczystych i pylastych. Ad b) struktury agregatowe: występują wówczas gdy utwór glebowy wykazuje naturalne płaszczyzny pęknięć, dzięki czemu przy kruszeniu rozpada się na dość regularne agregaty. Dzielą się na: 1) struktury sferoidalne: agregaty kształtem zbliżone do kuli: - struktura koprolitowa- agregaty porowate o mało regularnych kształtach, odpowiednio wzbogaconych i posklejanych wydzielinami dżdżownic i wazonkowców, występuje w niektórych poziomach próchniczych gleb uprawnych; -struktura gruzełkowa-agregaty dość kształtne, porowate i trwałe, rolę spoiwa pełnią substancje próchnicze, wydzieliny organizmów glebowych i minerały ilaste. Występuje głównie w poziomie orno próchniczym; - struktura ziarnista- agregaty prawie nieporowate, powstałe głównie na skutek dezintegracji fizycznej mineralnego utworu drobnoziarnistego, występują w poziomach próchniczo darniowych gleb ciężkich. 2) struktura foremnościenna (poliedryczna) –agregaty ssą równomiernie wykształcone wzdłuż trzech osi prostopadłych do siebie, posiadają ostre bądź zaokrąglone krawędzie. Ostre posiadają agregaty powstałe na skutek dezintegracji fizycznej utworów drobnoziarnistych np. iłów pylastych, gs i gc. Zaokrąglone można spotkać w glebach brunatnych wytworzonych z GL i gs. Odmianą tej struktury jest struktura bryłowa o agregatach dużych, nieregularnych, z szorstkimi powierzchniami.  Struktura ta tworzy się w poziomie orno próchniczym gleb ciężkich na skutek uprawy mechanicznej. 3)struktury wrzecionowate, charakteryzują się agregatami wydłużonymi w pionie, należą tu: -struktura pryzmatyczna- o agregatach w kształcie graniastosłupów wrzecionowatych, ostrokrawędzistych z płaskimi powierzchniami górnymi i dolnymi; tworzy się w głębszych poziomach gleb ciężkich na skutek namakania i wysychania; -struktura słupowa-posiada agregaty podobne w kształcie lecz o zaokrąglonych krawędziach, także górna powierzchnia jest zaokrąglona, są charakterystyczne dla gleb słonych; 4) struktury dyskoidalne- agregaty rozbudowane w kierunku osi poziomych, występują tu:-struktura płytkowa-agregaty w postaci płytek ułożonych poziomo, oddzielonych od siebie wąskimi szczelinami powstającymi podczas wysychania gleby lub soczewkami lodu w okresie zimowym; -struktura skorupkowa-agregaty w kształcie miseczkowato wklęsłych płytek powstają podczas wysychania i nierównomiernego kurczenia się materiałów rytmicznie warstwowych. Ze względu na trwałość agregatów wyróżnia się następujące odmiany struktury: struktura agregatowa słaba- agregaty nietrwałe, przy rozkruszaniu powstaje dużo materiału bezagregatowego. Struktura agregatowa średnio trwała- agregaty dobrze wykształcone, jednak nie dające się wyróżnić w glebie nie rozkruszonej. Po rozkruszeniu rozpada się na dobrze wykształcone agregaty i niewielka ilość materiału bezagregatowego. Charakterystyczna dla poziomu A i B gleb płowych wytworzonych z utworów gliniastych. Struktura agregatowa trwała-

agregaty trwałe widoczne nawet w utworach nie rozkruszonych, słabo przylegają do siebie. Po rozkruszeniu materiał składa się głównie z trwałych agregatów i bardzo małej ilości tworzywa bezagregatowego. Struktury gleb organicznych w poziomach organicznych gleb hydrogenicznych w których nie zachodzi proces murszenia wyróżniamy: a) gąbczasta –masa  organiczna uwilgotniona sprawia wrażenie gąbki, a w stanie suchym wojłoku, charakterystyczna dla torfów mechowiskowych o słabym stopniu rozkładu b)włóknista-przedstawia splot włókienek szczątków roślin, charakterystyczna dla słabo rozłożonych torfów szuwarowych c)kawałkowa-masa organiczna rozpada się pod naciskiem na kawałki, charakterystyczna dla torfów drzewnych, średnio i silnie rozłożonych d)amorficzna- charakterystyczna dla silnie rozłożonych torfów , stanowi bezpostaciową masę organiczną, na mokro rozmazującą się w palcach.  W poziomach organicznych podlegających procesowi murszenia wyróżniamy następujące typy struktur: a) ziarnistą(kaszkowatą) –ziarna zagęszczonej substancji organicznej, w stanie suchym sypkie, nie brudzące, charakterystyczna dla głębszych warstw poziomu M2 w całkowicie shumifikowanych torfach b)koksikowa-ziarna drobne, twarde, ostrokrawędziste, charakterystyczne dla poziomu M, zdegradowanego na skutek nadmiernego przesuszenia silnie rozłożonych torfów c)proszkową-charakterystyczna dla poziomów powierzchniowych gleb murszowych nadmiernie przesuszonych wskutek intensywnej uprawy, w stanie suchym robi wrażenie proszku, w stanie wilgotnym amorficznie rozmazującej się masy d)gruzełkowatą-typowa dla darniowych i poddarniowych poziomów łąk na glebach organicznych o korzystnych stosunkach wilgotnościowych. Strukturę należy zaliczyć do najważniejszych właściwości fizycznych gleby, ma ona zasadniczy wpływ na ilość i jakość porów glebowych , zatem od niej zależą zdolności retencyjne i stosunki wodno-powietrzne gleby. Najważniejsze czynniki strukturotwórcze: koloidy glebowe(mineralne i organiczne z wiodącą rolą swoistych związków próchniczych), węglany wapnia oraz inne związki Ca, Mg, Fe, wydzieliny organizmów glebowych, w tym także roślin wyższych, dezintegrację fizyczną(występujące na przemian zjawiska zamarzania i odmarzania oraz wysychania i namakania gleby) 2.6.UKŁAD GLEBY: odzwierciedla ułożenie względem siebie cząstek elementarnych i agregatów, mówi także o zwięzłości i charakterze porowatości. Rodzaje układu gleby: a) luźny- cząstki nie tworzą agregatów i są względem siebie luźno ułożone, występuje w piaskach luźnych i utworach szkieletowanych b)pulchny- agregaty są ułożone w sposób dający dużą porowatość miedzyagregatową. Występuje w poziomach orno próchniczych gleb średniozwięzłych, zwłaszcza pyłowych c)zwięzły- agregaty strukturalnie przylegają do siebie dość ściśle, tworząc tylko nieliczne makropory. Układ taki jest właściwy dla gleb ciężkich w stanie wilgotności świeżej d)zbity- bezstrukturalna masa glebowa składa się ze szczelnie ułożonych , scementowanych cząstek elementarnych różnej wielkości. Charakterystyczny dla poziomów wzbogacenia gleb o składzie glin ciężkich.  2.7.KONKRECJE GLEBOWE: zwane także wytrąceniami lub nowotworami, są to widoczne skupienia różnych substancji, najczęściej w postaci różnej wielkości plam i zacieków, odróżniające się od otaczającej je zasadniczej masy glebowej składem i barwą. Najczęściej spotyka się konkrecje; a) próchnicze- o ciemnoszarym lub ciemnobrunatnym zabarwieniu, występujące w poziomach podpróchniczych w postaci językowatych nacieków b)krzemionkowe-występują w postaci białawych plam, języków i żyłek głównie w poziomach eluwialnych c)węglanowe-białe wytrącenia CaCO3 przyjmujące formy żyłek, bryłek, igiełek, spotyka się je w głębszych poziomach gleb wytworzonych z lessów d)żelaziste-różne formy skupień związków żelaza wykazujące rdzawe lub zielonkawe zabarwienie e)koprolitowe- skupienia koprolitów, powstających w wyniku procesów fizjologicznych mezofauny, szczególnie dżdżownic, występują w poziomie próchniczym w postaci zaokrąglonych agregatów o średnicy kilku milimetrów.

3. WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE GLEB: gleba jest tworem porowatym, trójfazowym-składa się z fazy stałej, ciekłej i gazowej. Wśród właściwości fizycznych gleb wyróżnia się: a)podstawowe-związane z jakością substratu glebowego:uziarnienie, gęstość właściwa, gęstość objętościowa, struktura, barwa, porowatość, zwięzłość, plastyczność, lepkość, pęcznienie, kurczliwość. B)wtórne-uzależnione od pierwotnych i decydujące o klimacie glebowym: właściwości wodne, powietrzne i cieplne. 3.1.FAZA STAŁA GLEBY składa się głównie z minerałów pierwotnych i wtórnych, a także z innych chemicznych związków nieorganicznych i z substancji organicznych w różnym stopniu przetworzenia. 3.1.1.Minerały glebowe: faza stała gleby mineralnej tworzy się na bazie zwietrzeliny skalnej. Minerały pierwotne łatwo wietrzejące występują w nieznacznych ilościach w zwietrzelinie skalnej skorupy ziemskiej. Spośród minerałów trudno wietrzejących najwięcej należy do krzemianów(kwarc, amfibole, pirokseny, oliwiny) i glinokrzemianów(skalenie, skaleniowce, łyszczyki) których udział przekracza 87%. Z punktu widzenia żyzności gleby największe znaczenie mają minerały wtórne a szczególnie minerały ilaste, decydują o najważniejszych właściwościach fizycznych i chemicznych i biologicznych. Minerały ilaste czyli wtórne minerały wietrzeniowe są to krystaliczne uwodnione krzemiany glinu, niekiedy magnezu, o budowie pakietowej. Pakiety są zbudowane z 2,3 lub 4 warstw na przemian glinowych i krzemianowych ułożonych równolegle. Warstwa krzemianowa składa się z czworościanów, w narożach znajdują się atomy tlenu a w środku Si4+. Warstwę glinową tworzą ośmiościany, w ośmiu ich narożach tkwią atomy tlenu lub grupy OH- a w środku znajduje się najczęściej Al3+, Mg2+ lub Fe2+. Zjawisko to stanowi podstawę funk...