Uniwersalizm -Wspólna władza oraz dominacja religii chrześcijańskiej przyczyniły się do tego, że w wielu różnych krajach językiem urzędowym była łacina, panowały te same style w architekturze, malarstwie, ludziom przyświecały te same idee. Kultura, sztuka, filozofia, religia były dla całej Europy wspólne - czyli miały charakter uniwersalny.
TEOCENTRYZM-w centrum zainteresowania znajdował się Bóg i sprawy duchowe.życie doczesne traktowano jak etap przejściowy przygotowujących chrześcijan do życia wiecznego .Wszystkie zjawiska przyrodnicze ,historyczne,społeczne uważano za przejaw boga.
FILOZOFIA
Najwięksi średniowieczni filozofowie to: święty Augustyn, święty Tomasz z Akwinu i święty Franciszekz Asyżu.
Filozofia św. Augustyna była zgodna ze średniowiecznymi ideałami - w centrum jej zainteresowania był Bóg i sprawy duchowe. Charakteryzował ją dualizm, czyli podwójne postrzeganie świata. Człowiek przez całe swoje życie jest rozdarty między Bogiem a Szatanem. Na świecie ciągle trwa walka dobra ze złem. Dobrem jest wszystko, co związane ze sferą duchową, zło natomiast to wartości materialne, doczesne. Człowiek ma duszę stworzoną przez Boga i jest ona źródłem dobra. Ma też jednak ciało i potrzeby fizyczne, które narażają go na pokusy prowadzące do złego postępowania. Dzięki wolnej woli człowiek może kierować swoim postępowaniem, dbać o życie wieczne bądź doczesne. Bóg jest Sędzią, który będzie nas oceniał w zależności od tego, jaką drogę wybraliśmy.
Święty Tomasz z Akwinu uważał, że Bóg, podstawa wszystkich bytów, stworzył świat, w którym każda istota ma swoje miejsce. Najdoskonalsi są aniołowie, potem ludzie, zwierzęta i rośliny. Świat jest harmonijny, logiczny, odpowiednio zaplanowany przez doskonałego Stwórcę. Człowiek wraz z duszą i ciałem stanowi jedność. Obie te sfery mają go prowadzić do zbawienia. W przeciwieństwie do Augustyna święty Tomasz nie uważał ciała za źródło zła. Człowiek, jako istota materialno - duchowa powinien dążyć do cnoty i do doskonałości.
Bogurodzica
Literatura średniowieczna obfituje w utwory o charakterze religijnym. Ma to związek z panującym w tej epoce teocentryzmem i zainteresowaniem sferą duchową. Najstarszym polskim utworem o tej tematyce jest "Bogurodzica"
"Bogurodzica" to anonimowa pieśń, w której podmiot zbiorowy, symbolizujący wspólnotę wszystkich chrześcijan, zwraca się do Matki Bożej i Jana Chrzciciela prosząc ich o wstawiennictwo po śmierci i opiekę w życiu doczesnym. Utwór odznacza się wielkim kunsztem artystycznym. Ma bardzo regularną kompozycję, na którą składają się powtarzające się elementy składniowe (parabolizm składniowy) i parzyste rymy. Napisany jest charakterystycznym dla średniowiecznej poezji wierszem intonacyjno - zdaniowym (jeden wers był równy jednemu zdaniu). Charakter modlitewny pieśni podkreślają apostrofy, czyli bezpośrednie zwroty do Maryi. Nie wiemy dokładnie kiedy wiersz powstał. Datuje się go na X wiek, przełom XII i XIII wieku, albo nawet na XIV wiek. Wiadomo natomiast, że był pierwszym hymnem polskim i został odśpiewany przed bitwą pod Grunwaldem. Dla współczesnego czytelnika "Bogurodzica" może być utworem trudnym do zrozumienia ze względu na archaiczny język. W wierszu występują wyrazy, których dziś już nie używamy (archaizmy leksykalne), wyrazy, które dziś inaczej brzmią (archaizmy fonetyczne), zdania mające we współczesnej polszczyźnie inną budowę (archaizmy składniowe), wyrazy mające obecnie inne formy odmiany (archaizmy fleksyjne) oraz wyrazy, których znaczenie się zmieniło, mimo że brzmią tak samo (archaizmy semantyczne).
Lament Świętokrzyski, Posłuchajcie bracia miła…"lub Żale Matki Bożej pod krzyżem
Są to tytuły tego samego utworu. Drugi z nich to słowa, od których zaczyna się dzieło. "Lament Świętokrzyski" składa się z 38 wersów, jest napisany nieregularnym wierszem. Należy do bardzo popularnego w średniowieczu gatunku tzw. planktów, czyli lirycznych monologów cierpiącej pod krzyżem Matki Bożej. Podmiot liryczny, którym jest Maryja wyraża swój żal z powodu śmierci syna. Zwraca się do innych matek, aby współczuły jej z powodu tego tragicznego wydarzenia. Nastrój żalu i smutku potęgują zdrobniałe określenia, za pomocą których Maryja zwraca się do Jezusa oraz opisy męki i śmierci Zbawiciela.
Legenda o świętym Aleksym
Utwór ten ukazuje ideał świętego - ascety, czyli człowieka, który z umartwiał duszę i ciało, aby odpokutować za swoje grzechy i zasłużyć na zbawienie. Zrezygnował z życia małżeńskiego, rozdał swój majątek i został żebrakiem żyjącym z jałmużny. Spędzał cały czas na modlitwie. Cierpliwie znosił cierpienie i pogardę, uważał, że im trudniejsze będzie jego życie doczesne, tym prędzej trafi do nieba. Święty Aleksy chciał pozostać anonimowy, nie wzbudzać zaciekawienia i podziwu. Jego poświęcenie miał widzieć tylko Bóg. Ludzie nie rozpoznawali w Aleksym świętego. Tak jak chciał, uważali go za zwykłego biedaka. Dopiero, gdy po jego śmierci zaczęły się dziać różne cuda, zorientowali się, że ten żebrak jest wybrańcem bożym. "Legenda o świętym Aleksym" to utwór o charakterze parenetycznym i dydaktycznym. Daje wzorce postępowania, poucza czytelników jak mają żyć, by osiągnąć zbawienie.
Świętym - ascetą był również wspominany wcześniej święty Franciszek z Asyżu. Podobnie jak święty Aleksy rozdał cały swój majątek, żył dzięki jałmużnie, znosił z pokorą cierpienie. Zajmował się pomaganiem ludziom i głoszeniem kazań o miłości i dobroci Boga.
Pieśń o Rolandzie
Starofrancuska epopeja, arcydzieło średniowiecznego gatunku gatunku chansons de geste - pieśni o czynach. Utwór składa się z trzech części. Opisuje wyprawę Karola Wielkiego do zajętej przez Saracenów Hiszpanii w 778 roku. We wstępie autor opowiada o zdradzie Ganelona, jednego z królewskich żołnierzy. Druga część ukazuje bohaterską walkę i tragiczną śmierć siostrzeńca Karola Wielkiego - Rolanda, który ze swymi towarzyszami ubezpieczał tyły wojsk królewskich. Ostatnia część opisuje zemstę Karola Wielkiego na Saracenach.
Roland jest ideałem średniowiecznego rycerza. Ginie wraz ze swymi żołnierzami, mimo że ma możliwość wezwania pomocy. Nie pozwalają mu na to duma i honor. Nie chce okazać się tchórzem. Umierając zwraca się do Boga, prosi o przyjęcie do nieba. Przebacza swoim wrogom. Postępuje więc zgodnie zasadami wiary chrześcijańskiej. Roland jest również wzorem patrioty. Składa swe życie w ofierze królowi i ojczyźnie.
"Pieśń o Rolandzie" napisana jest stylem bardzo podniosłym. Jest to cechą charakterystyczną epopei. Anonimowy autor wyolbrzymia czyny bohatera (hiperbolizacja), przedstawia go jako nadludzkiego herosa.
Dzieje Tristana i Izoldy
Utwór jest rekonstrukcją celtyckiego podania spisanego około 1170 roku przez Tomasza z Anglii. Marek, król Kornwalii wysyła swego siostrzeńca Tristana do Irlandii by przywiózł mu królową - piękną Izoldę. Tristan chce uczciwie spełnić polecenie władcy, jednak na statku przyszli kochankowie wypijają przez przypadek eliksir miłości. Od tej pory są złączeni wielkim uczuciem. Izolda zostaje żoną Marka, jednak wciąż spotyka się z Tristanem. Oboje mają wyrzuty sumienia, cierpią, jednak nie potrafią bez siebie żyć. Umierają i zostają pochowani obok siebie, a na ich grobach wyrasta krzew, który łączy obie mogiły. Historia Tristana i Izoldy to opowieść o wielkim szczęściu i wielkim cierpieniu. Ukazuje średniowieczny ideał miłości, uczucia tragicznego, prowadzącego do nieszczęścia, ale silniejszego nawet od śmierci
papik-38