Konspekt do nauki Wstępu...
I. NORMY SPOŁECZNE, definicja i rodzaje norm.
Norma społeczna – funkcjonująca w społeczeństwie i przez nie tworzona oraz modyfikowana reguła powinnego zachowania, mająca charakter nakazu, zakazu lub dozwolenia.
Normy społeczne
Związane z działalnością państwa Nie związane z działalnością państwa
- normy prawne - normy moralne
- normy polityczne - normy religijne
- normy estetyczne
- normy obyczajowe
Nawyk - oznacza rutynowe, pozbawione refleksji działanie. Zespół nawyków tworzyć może jednostkowe lub grupowe zwyczaje społeczne.
II. PRZEPIS PRAWNY. Charakterystyka, struktura.
Przepis prawny – to zwrot językowy zawarty w tekście prawnym, stanowiący techniczną jednostkę strukturalną aktu prawnego wyrażoną w postaci artykułu lub paragrafu. Przepis prawny to termin zarówno języka prawnego jak i prawniczego.
Elementy przepisu prawnego:
a) poprzednik – określa okoliczności powstania skutków prawnych np.: „Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest określony...”
b) następnik – ustala skutki prawne wiązane z okolicznościami w poprzedniku np.: „dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu 6 tygodni.”
c) funktor normotwórczy – łączy oba człony w całość zwrotem wyznaczającym postępowanie np.: „obowiązany jest”
Rodzaje przepisów prawnych:
a) konkretne - to te które bezpośrednio i w sposób pełny (kompletny i wyczerpujący) określają sposób postępowania oczekiwany od adresata. Np.: „Dłużnik, wobec którego prowadzone jest postępowanie egzekucyjne obowiązany jest zwrócić całą kwotę pożyczki wraz z odsetkami w terminie...”
b) odsyłające – odsyłają do innego przepisu w celu skompletowania danego przepisu w całość. Np.: „Niedopełnienie obowiązku podatkowego określonego w art... powoduje”
c) blankietowe to takie, które nie formułują w pełni postępowania lecz upoważniają niższy organ do wydania uzupełnienia w przyszłości. Np.: „Minister Sprawiedliwości określi na drodze rozporządzenia wysokość kosztów postępowania...”
Ponad to:
a) przepisy I stopnia – to te, które z określonymi faktami wiążą bezpośrednio skutki prawne.
b) przepisy II stopnia to meta przepisy o innych przepisach. Uchylają moc lub wyznaczają czas obowiązywania przepisów I stopnia. W tej kategorii wyróżniamy:
- przepisy intertemporalne (przejściowe) np.: „do dnia wejścia w życie stosuje się art.”
- przepisy derogacyjne (uchylające) np.: klauzule typu „ustawa traci moc z dniem...”
Przepisy prawne są ustanawiane mocą normatywnych aktów prawnych np. ustaw.
Akt prawny normatywny - to akt złożony z przepisów prawnych wyrażających normy prawne, wydany przez państwowy organ upoważniony.
Elementy aktu prawnego normatywnego:
a) nagłówek to nazwa rodzaju aktu np.: ustawa o szkolnictwie wyższym, lub uchwała RM, lub rozporządzenie Prezesa RM, zarządzenie Ministra Finansów.
b) wskazanie podstawy prawnej (z wyłączeniem ustaw ponieważ są samoistne gdyż moc czerpią z konstytucji) na mocy, której akt został wydany.
c) preambuła (arenga) to uzasadnienie wydania aktu np.: określa cel wydania aktu.
d) część zasadnicza to merytoryczna zawartość w formie przepisów usystematyzowanych za pomocą cyfr kolejno jako artykuły w ustawie, a paragrafy w rozporządzeniach i zarządzeniach. Tu wyróżniamy:
- część ogólną zawierającą wyjaśnienia i znaczenie pojęć używanych w danym akcie,
- część szczególną zawierającą zasadniczą materię szczegółową aktu normatywnego.
e) podpis osoby kompetentnej
III. NORMA PRAWNA. Charakterystyka, struktura, zależności.
Norma prawna– to wypowiedź językowa stanowiąca logiczną jednostkę aktu prawnego, konstruowana z przepisów prawnych i zawierająca w swojej treści regułę powinnego zachowania.
Norma prawna to termin właściwy wyłącznie dla języka prawniczego ponieważ jest konstruowana z przepisów prawa przez prawoznawców w trakcie wykładni prawa.
Konstruować normę prawną z przepisów prawa to znaczy określić jej zakres zastosowania i normowania w prawie.
Ustalić (skonstruować) normę prawną z przepisów prawa to znaczy ustalić jakiej kategorii adresatów ona dotyczy i w jakiego rodzaju sytuacjach (hipoteza normy) oraz jak powinien się adresat zachować (dyspozycja) i co mu grozi gdy się nie zastosuje do dyspozycji (sankcja).
Hipoteza - to część normy określająca krąg adresatów oraz jego cechy np.: „pełnoletni mężczyzna” lub „osoba fizyczna, do których norma się odnosi i okoliczności, które muszą być spełnione aby norma znalazła zastosowanie np.: „prowadzący pojazd pod wpływem alkoholu lub będąca na utrzymaniu członka rodziny”.
Dyspozycja – to część normy wyznaczająca sposób zachowania (nakaz, zakaz lub dozwolenie) w sytuacji, gdy norma ta znalazła zastosowanie czyli zostały spełnione warunki zawarte w hipotezie np.: „obowiązany jest zgłosić zmianę miejsca zamieszkania...”
Sankcja – wyraża konsekwencje (dolegliwości) przewidziane przez prawodawcę w przypadku nie zastosowania się do dyrektyw określonych w dyspozycji np.: „ podlega karze pozbawienia wolności do 3 miesięcy do lat 3”. Rozróżniamy sankcje:
a) karne (represyjne):
- pozbawienie wolności (od 1 miesiąca do 15 lat oraz 25 lat i dożywocie)
- ograniczenie wolności (od 1 do 12 miesięcy)
- grzywna (zapłata sumy pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa)
b) egzekucyjne w ramach prawa administracyjnego i cywilnego np.: eksmisja z lokalu czy egzekucja wierzytelności z majątku sprawcy.
c) sankcja nieważności czynności prawnej np.: obowiązek uiszczenia opłaty skarbowej pod rygorem nieważności zawartej umowy.
Podział norm prawnych.
1. Ze względu na zastosowanie:
a) norma ogólna (abstrakcyjna) (lex generalis) to reguła powszechnie obowiązująca obejmująca szeroki zakres spraw i adresatów np.: „kto zabija człowieka podlega karze...”
b) norma szczególna (konkretna) (lex specjalis) to reguła ustanawiająca wyjątki od postanowień reguły powszechnej np.: „kto będąc pod wpływem silnego wzburzenia wynikającego z obrony koniecznej zabija człowieka...”
2. Ze względu na obowiązywanie:
a) norma bezwzględnie obowiązująca (ius cogens)- ustalają jeden rodzaj powinnego zachowania nie przewidując innej opcji do wyboru dla adresata pod rygorem sankcji. Np.: „termin przedawnienia nie może być przedłużany przez czynność prawną...”
b) norma względnie obowiązująca (ius dispositivum) – pozostawiają podmiotom wybór zachowania w danych okolicznościach. Np.: „zobowiązuje nabywcę jeżeli strony nie postanowiły inaczej...” lub „...w braku odmiennego postanowienia...”
3. Ze względu na dyspozycję:
a) nakazujące – wskazuje adresatowi określony sposób postępowania.
b) zakazujące – zabrania adresatowi określonego sposobu postępowania.
c) dozwalające – przewidują adresatowi określony sposób zachowania, lecz ani nie nakazują ani nie zakazują.
4. Ze względu na funkcję:
a) norma sankcjonowana – to pierwotna norma zawierająca adresatów oraz warunki w których ulega ona spełnieniu. Np.: „Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i obwiązywani są troszczyć się o fizyczny i duchowy jego rozwój.”
b) norma sankcjonująca – to norma posiłkowa normy sankcjonowanej mająca zastosowanie w przypadku niezastosowania się adresata do dyspozycji normy sankcjonowanej. Np.: „ Kto wbrew obowiązkowi troszczenia się o osobę poniżej lat 15 osobę tę porzuca, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5.”
Więzi, zależności pomiędzy normami prawnymi.
1. Więź treściowa przejawia się w:
a) istnieniu wspólnej podstawy aksjologicznej norm (normy moralne stanowią podstawę)
b) jednolitości pojęć stosowanych w treści norm.
c) sens znaczeniowy pojęć zastosowanych w tekście normy prawnej ustalić można dopiero w kontekście innych przepisów.
2. Więź formalna przejawia się w kompetencji norm wyższych do stanowienia norm niższych.
3. Więź hierarchiczna wynika z bezpośrednio z więzi formalnej.
IV. ZASADY PRAWA.
Aby móc mówić o prawie konieczne jest poznanie pojęć:
1. Język prawny – to język, którym prawodawca posługuje się tworząc przepisy prawa.
- Funkcja sugestywna (normatywna, powinnościowa) np.: „obowiązany jest do...”
- Funkcja performatywna (sprawcza, konwencyjna); kształtuje sytuację prawną; ustala i
nadaje moc obowiązującą wypowiedziom języka prawnego prawnego np.: „...mianuję na stanowisko...” lub „...nadaje tytuł...”.
2. Język prawniczy – to język doktryny oraz praktyki prawniczej opisującej język prawny (opisy teoretyczne oraz rozstrzygnięcia sądowo – administracyjne).
- Funkcja deskryptywna (opisowa) np.: „...oskarżony wyrządził szkodę działając...”
- Funkcja ekspresywna (oceniająca subiektywnie) wyrażająca emocjonalny stosunek do rzeczywistość będącej desygnatem danego zwrotu języka prawnego np.:
„... występek oskarżonego jest czynem nagannym w okolicznościach...”
Zasady prawa to zasadnicze normy kompleksowo regulujące system prawa w państwie.
Stanowione np. w Konstytucji
a) zasady dyrektywalne wyznaczają jednoznacznie i konkretnie reguły porządku systemu prawnego państwa. Mają znaczenie nadrzędne z uwagi na położenie w hierarchii systemu, wiążące natomiast ponieważ są wprost zawarte w przepisach prawnych np.: zasada praworządności, równości prawnej, tolerancji, pluralizmu.
Jak również w ogólnej części poszczególnych aktów prawnych
b) zasady opisowe stanowią również logiczną konsekwencję zasad zawartych w przepisach prawa wyprowadzoną przy pomocy reguł wnioskowań prawniczych np.: „preasumptio boni viri” lub „in dubio pro reo” lub „res iudicata pro veritate habetur”, zasada kontadyktoryjności.
VI. PAŃSTWO A PRAWO. Obowiązywanie prawa.
Państwo (ujęcie prawo-socjologiczne) – to ludność, terytorium oraz suwerenna władza Monteskiusza czyli ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza.
Władza państwowa to wyłaniana w drodze demokratycznych wyborów w społeczeństwie władza naczelna (centralna) i jej agendy terenowe.
Legalność władzy to władza działająca zgodnie z prawem.
Legitymizacja to podstawa prawna funkcjonowania władzy państwowej. Czynniki:
1. Legalne pochodzenie z demokratycznych wyborów określonych prawem obowiązującym.
2. Legalne funkcjonowanie władzy w granicach prawnych kompetencji w zakresie wykonywania władzy państwowej.
3. Zasada praworządności czyli przestrzegania prawa w aspektach:
a) podmiotowym jeżeli cała władza publiczna przestrzega prawa stanowionego
c) przedmiotowym jeżeli władza stanowi prawo wg właściwej procedury formalnej
Władza publiczna to wyłaniana w drodze demokratycznych wyborów władza lokalna czyli samorządowa.
Obowiązywanie prawa.
1. Wg koncepcji formalnej (teycznej) norma prawna obowiązuje ponieważ:
a) została ustanowiona przez organ kompetentny
b) umożliwia to norma wyższego rzędu
c) została promulgowana (tzn. urzędowo ogłoszona)
d) nie wzruszył jej Trybunał Konstytucyjny
2. Wg aksjologicznej koncepcji prawo obowiązuje wtedy gdy jest moralne wewnętrznie, gdy jest zgodne z naturą, słuszne i sprawiedliwe.
3. Wg socjologicznej koncepcji norma prawna obowiązuje ponieważ jest stosowana.
Zakres obowiązywania prawa:
1. Osobowy określa krąg adresatów.
2. Terytorialny określa przestrzeń, na której dane prawo się stosuje.
a) wyjątek rozszerzający dodaje pokład statku wodnego i powietrznego
b) wyjątek zawężający ujmuje obszar oficjalnej delegatury państw obcych
3. Temporalny realizuje czas, w którym obowiązuje norma prawna tj. np.:
a) ...
mbenio85