Charlemagne - zob. Karol Wielki. Charon - mit. gr. ponury starzec ze szczeciniastš siwš brodš, w stroju niewolnika i okršgłym kapeluszu, przewożšcy łodziš dusze zmarłych przez rzeki Hadesu - Styks i Acheron. Przetrwał w folklorze współczesnej Grecji (podobnie jak Lamia, nereidy i mojry), ale jako Anioł mierci (Charos, Charontas), a nie przewonik. Opłata Charona za przewóz - obol (grosz) wkładany w. usta a. rękę zmarłego; w istocie nie była to wcale opłata za przewóz, ale namiastka częci zmarłego przy podziale jego majštku, którego prawnie nie można było dziedziczyć, gdyż zmarły uważany był za niemiertelnego. Charta Leopoldina - projekt konstytucji Galicji złożony w 1790 przez delegatów galicyjskiego Sejmu stanowego cesarzowi rz.-nm. Leopoldowi Ii, nigdy nie rozpatrywany; łac., 'Karta Leopoldyńska'. Chartres - (wym. szartr) miasto nad rzekš Eure (dopływem Sekwany), 967km na płd.-zach. od Paryża, starożytne Autricum a. Camotum, w okresie gallo-rzymskim prawdop. miejsce wielkich zgromadzeń druidów. Katedra Notre Dame - może najsławniejszy z gotyckich kociołów Francji, o wielkim wpływie na dalszy rozwój architektury, sztuki witrażowej i rzeby. Przebudowana w 1194-1260 z romańskiego kocioła spalonego w 1194, ogromna 3-nawowa bazylika z 3-nawowym transeptem i 5-nawowym chórem z obejciem, wieńcem kaplic i dwuwieżowš fasadš zachodniš, 1135-55, romańskš, ocalałš z pożaru, z monumentalnymi rzebami Portalu Królewskiego o wielkim bogactwie postaci. W płn. i płd. fasadzie gotyckie portale ze wspaniałymi dziełami plastyki gotyckiej (Sšd Ostateczny w tympanonie; rzeba Piękny Chrystus); słynny zespół witraży z Xiii w. W katedrze w. Bernard z Clairvaux wzywał do 2. krucjaty (1146), a Henryk Iv koronował się w 1594 na króla Francji. Charybdis - zob. scylla i Charybda. Charykleja - zob. Teagenes i Charykleja. Charyty - zob. Gracje. La Chasse Spirituelle - (wym. la szas spirituel) fr., 'Duchowe łowy', jedna z najsłynniejszych mistyfikacji literackich Xx w., długi poemat prozš, wydany w maju 1949 przez "Mercure de France", jako nowo odnalezione dzieło Rimbauda, które przed zaginięciem miał widzieć Verlaine. W dzień po ukazaniu się ksišżki zgłosili się prawdziwi autorzy, pani Akakia-Viala (włac. Marie Allevy) i Nicolas Bataille, członkowie teatralnej grupy eksperymentalnej, którzy wyjanili, że w obliczu wrogiej krytyki postanowili dowieć, że rozumiejš Rimbauda. Wręczyli manuskrypt bezimiennie pewnemu antykwariuszowi, skšd dostał się krętymi drogami, jako dzieło autentyczne, do wydawnictwa. Swe prawa autorskie przelali za na Muzeum Rimbauda w Charleville. Chata - za poredn. ruskim ze Wschodu; irań. kata-, por. awest. kata- 'komora; spiżarnia'. Chata wuja Toma - zob. Wuj (Tom). Chata - pop. nazwa niewielkiego drewnianego domu w stylu podhalańskim, który zbudował dla Stefana Żeromskiego Jan Koszczyc-Witkiewicz. w 1905 w Nałęczowie; obecnie muzeum pisarza. W pobliżu kamienne mauzoleum syna Żeromskiego, Adama (zm. 1918), również projektu J. Koszczyc-Witkiewicza. "Le Chat-Noir" - (wym. szanuar) kawiarnia i kabaret na Montmartrze (zob.) w Paryżu; zasłynšł ok. 1880. Godłem jego był czarny kot, symbolizujšcy Sztukę, z przerażonš gęsiš (kołtuńskim mieszczaństwem) w pazurach. Napis nad wejciem głosił: "Passant, sois moderne" (fr., 'Przechodniu, bšd nowoczesny'). Uczęszczany zrazu tylko przez lokalnych poetów i malarzy, z czasem przycišgać zaczšł mieszczuchów i turystów, pragnšcych się znaleć w atmosferze "bohemy" (zob. Cyganeria), co pozwoliło włacicielowi, Rodolphe Salisowi, dojć do majštku. Chauvin Nicolas - (wym. szowę) anegdotyczna postać żołnierza napoleońskiego pełnego naiwnego entuzjazmu, przedstawiana na litografiach Nicolasa Charleta, 1792-1845, i w sztuce La Cocarde tricolore (1831) braci Cogniard. Szowinizm - skrajny nacjonalizm, wyrażajšcy się w lepym uwielbieniu dla własnego narodu i pogardzie dla innych (od nazwiska Chauvin). Chazarowie - plemię tureckie, które w Iv-V w. wyruszyło z Azji na zachód i w Vii w. utworzyło potężne państwo od M. Kaspijskiego do płn. wybrzeża czarnomorskiego, ze stolicš Itil nad ujciem Wołgi. Zdobyło Krym, walczyło z Ormtanami, Persami i Arabami, utrzymujšc przyjazne stosunki z Bizancjum. Władcy i szlachta państwa Chazarów przyjęli ok. 740 judaizm, zaszczepiony przez kupców żyd.: ten wybór religii miał stanowić kompromis między islamem i chrzecijaństwem, zapewniajšcy niezależnoć polit. Państwo zostało w 966 całkowicie zniszczone przez księcia kijowskiego więtosława. Chšba - złodziejstwo, kradzież (często połšczona z rozbojem), termin sšdowy w rotach Xiv-Xv w., w prawie bartnym i póniej; od chęcić 'krać; łupić'. Chciało się Zosi jagódek - poczštek wiersza Jakuba Jasińskiego (zob.); utwór ten stał się popularnš piosenkš, żywš do dzisiaj. Chciało się Zosi jagódek, Kupić ich za co nie miała, Ja ich miał pełny ogródek, Ale go prosić nie miała. (J. Jasiński, Ja i Zosia, 1-4.) Chcy na pannu żałować - ('chcę się na pannę poskarżyć') najdawniejsza znana polska pień wiecka, zapisana w 1420 na lšsku, w lokalnej gwarze polsko-czeskiej, przez franciszkanina Mikołaja z Kola. Każda zwrotka kończy się wersem nierymowym, stanowišcym żartobliwš, kpiarskš przykrywkę dla nie dopowiedzianej nieprzyzwoitej treci poprzedniego dwuwiersza. Chcy na pannu żalować, Nie chciałać mi trochy dać Memu koni owsa. 1-3. Chefren - zob. Piramida. Chełm - stolica woj. chełmskiego. Mędrcy z Chełma - głupcy. Żydzi chełmscy byli wród Żydów polskich przedmiotem żartobliwych kpin i niezliczonych anegdot; por. Pacanów. Chełmno - miasto nad Wisłš przy ujciu Fryby, w woj. toruńskim; redniowieczny układ urbanistyczny w granicy obwarowań Xiii-Xvi w.; mury obronne z Bramš Grudzišdzkš ze szczytem renesansowym, z Xvi w.; gotycki kociół farny Wniebowzięcia NMP, 1 pofranciszkański, z Xiv w., z gwiadzistymi sklepieniami z Xv w.; podominikański z 1244, przebud. Xvii w.; ratusz z 2. poł. Xvi w. z renesansowo-manierystycznš attykš rekonstruowanš w Xix w. Prawo chełmińskie - zob. Prawo. Cheops - zob. Piramida. Cherem - od 457 pne. do końca Xix w. jeden z rodzajów ekskomuniki (klštwy) nakładanej przez rabinat za złamanie nakazów religii, wyłšczajšcy winnego ze społecznoci wyznaniowej; z hebr. herem pierw. 'powięcenie bóstwu rzeczy a. osoby jako tabu'. Cheroneja - gr. Chaironeia, miasto w staroż. Beocji (Grecja), miejsce urodzenia Plutarcha. Scena klęski, zadanej przez Filipa Ii Macedońskiego sprzymierzonym Ateńczykom i Tebańczykom (więty hufiec tebański, pobity przez Aleksandra, syna Filipa, poległ do ostatniego żołnierza) w 338 pne., oznaczajšcej kres niepodległoci płn. i rodk. Grecji i zapowied hegemonii macedońskiej i przywództwa Macedończyków w walce Grecji z Persami. W 86 pne. wódz rzymski Sulla pokonał tu armię Mitrydata Vi, króla Pontu. Lew Cheronejski - pomnik wzniesiony na grobie poległych Tebańczyków, odkryty w 1818 i ponownie ustawiony na ich zbiorowej mogile. Cherubin - hebr. kerub, l.mn. kerubim, anioł wyższego rzędu w hierarchii chórów anielskich, zazw. następny po serafinie; istota biblijna, przedstawiana zwykle z wielkimi skrzydłami, ludzkš głowš i zwierzęcym ciałem, uważana za strażnika miejsc więtych i sługę Boga; Biblia, Gen., 3, 24; Ezech., 1, 5; 9, 3; przen. młodzieniec o urodzie wieżej i delikatnej. Cherubinek - w plastyce - pucołowate dziecko ze skrzydełkami, aniołek; ładne, czarujšce dziecko. Cheruskowie - plemię zachodniogermańskie, mieszkajšce w I w. pne. - I w. ne. na płn. od gór Harcu, między Wezerš i Łabš; pod dowództwem Arminiusa zniszczyli w 9 r. ne. trzy legiony Warusa w Lesie (zob.) Teutoburskim; w 16 pokonani przez legiony Germanika; ok. r. 100 utracili znaczenie na skutek walk wewnętrznych. Chesterfield - zob. List (Listy Chesterfielda do syna). Chevalier Maurice - (wym. sztiwalje), 1888-1971, piosenkarz fr.; debiutował bardzo młodo w kafejkach paryskich; nim jeszcze zdołał stworzyć własny, osobisty styl, sylwetka jego szybko zasłynęła. W 1909 został partnerem Mistinguett (zob.) w Folies-Bergere; po 1. wojnie wiat. przeszedł do Casino de Paris, gdzie odniósł liczne sukcesy, sporód których wspomnieć warto Valentine, Ma pomme, Prosper. Słomkowy kanotier i umiech tego ambasadora piosenki fr. zasłynęły na całym wiecie. Na ekranie ukazał się po raz pierwszy przed 1914 w filmach Maksa Lindera, ale dopiero w 1929, wraz z pojawieniem się filmu dwiękowego, stał się prawdziwym gwiazdorem filmowym. Chęciny - miasto w regionie Gór więtokrzyskich, u podnóża Góry Zamkowej (3577m npm.), w woj. kieleckim. Zamek królewski - zbudowany na wysokim wzgórzu w Xiii-Xiv w., zrujnowany w Xvii-Xviii w., z zachowanymi wieżami, bramami i murami; w 1331 odbył się tu zjazd panów mało- i wielkopolskich zwołany przez Władysława Łokietka. Chędogi - dawn. czysty, schludny, porzšdny. Chędożyć - dawn. czycić; uprzštać; wulg. spółkować. Chichen Itza - (wym. cziczen) zał. prawdop. w Ix w., opuszczone w Xv w. miasto dawnych Majów na Jukatanie w Meksyku; zachowane wspaniałe zabytki: wištynie, pałace, rzeby i malowidła. Chichevache - (wym. sziszwasz) fr., z Chiche face 'Chudogęba'. Dits de Chichevache - st.-fr., 'porzekadła', satyra rdw., w której Chichevache jest bajecznym potworem żywišcym się wyłšcznie cierpliwymi żonami i dlatego straszliwie wychudłym, podczas gdy Bigorne (Bicome), jedzšcy tylko poczciwych mężów, roztył się na nieprzebranych zasobach swej diety. Childe Harold - (wym. czajld) wczesnoroma...
Semi111